Me esas tre trista pro la atako en Nice, Francia; anke la (faliita) stato-stroko en Turkia tristigas me. Al omna viktimi en amba landi me sendas mea simpatio. Me deziras, ke omni vivez maxim sekure posible en nia nesekura universo.

Dum tala tempi, on sentas su desesperar pro la agadi abomininda di ula homi. Multa homi nuntempe dicas ke la mondumo krulas, ke la Civilizuro Ocidental falios, ke omno finesos. On tre facile povus kredar, ke la mondumo esas nun plu mizeroza kam antee.

Lo sequanta esas nur probo luktar desespero. Me ne intencas minvalorigar la sufrado od yusta iraco di irgu.

Me subite pensis, kad esas la nuna tempo advere plu mala kam altra tempi? Me lektas multe pri historio e savas tro bone, ke nula tempo esas perfekte bona. Mem la Athena-ani di anciena Grekia, qui fondis nia civilizuro e donis a ni arto, cienco, filozofio, demokratio, anke mortigis Sokrates, vinkis multa urbi e mortigis lia omna viri e vendis kom sklavi lia omna mulieri e pueri.

Eventi tre hororinda eventas preske omnamonati tra omna epoki. Kad nia tempo esas plu mala? Kad nia civilizuro divenas plu terorinda? Me decidis explorar la tempi dum simila eventi. Me exploris la dati di pasinta stato-stroki en Turkia (rara ma ne tro rara evento). Esis tri ante nun: 27 mayo 1960, 12 marto 1971, e 12 septembro 1980. Quo pluse eventis dum ta tempi?

Dum mayo 1960 me trovas lo sequanta (inter altri):

• 1 mayo: Usana spiono-aviono, la U-2, faliigas en Soviet-Uniono. To incitas malega relati inter Usa e Soviet-Uniono. 
• 8 mayo: Kuba e Soviet-Uniono rikomencas relati diplomacal; pro to Usa ruptas relati diplomacal kun Kuba, ne ri-establisita til ica yaro. 
• 12 mayo: Batelo kulbutas en la rivero Krishna en India; adminime 60 homi dronesis. 
• 13 mayo: en San Francisco, Usa, 200 studenti okupas l’urbala halo por protestar la “House Un-American Activities Committee” (Komitato di la Chambro di Reprezentanti pri Ne-Amerikanal Agado, kontre supozata Komunisti). Polizisti violentoze dispersas la protestanti per batado ed uzis incendio-tubi aqual. Pose, mili de homi protestas en la stradi. 
• 15 mayo: Dum ke la Usana Prezidanto Eisenhower esas en Paris por konfero kun stat-chefi, Usana Sekretario por Defenso komandas probo dil sistemo pri milito-prepareso. Ta komando miskomprenesas, e tra la mondo la Usana armeo preparas su kontre vera atako. 
• 16 mayo: La konfero inter stato-chefi falias pro ke Kruschev di Soviet-Uniono denuncas Usa pro la spiono-aviono ed ekiras. 
• 17 mayo: Radio Swan, a qua la Usana CIA sekrete furnisas la kapitalo, komencas propagadar a Kuba kontre Komunismo. 
•  19 mayo: Plu kam 17 000 homi protestas kontre armi nukleal en New York. 
• 22 mayo: En Chile eventas la maxim granda ter-ocilo dil XXma Yarcento; 1,655 homi quik mortigesas, e dum sequanta ter-tremi plusa 4 000 mortigesas. Du milioni perdas lia domi. 
• 23 mayo: ‘Tsunami’ (ondego) efektigita dal ter-tremo frapas Hilo, Hawaii, mortigas 61 homi e nocas 282. 
• 24 mayo: La ‘tsunami’ frapas Japonia, mortigas 119 homi e destruktas 2 800 domi. Anke eruptas la volcano Cordón Caulle en Chile. 
• 25 mayo: Quar plusa ter-ocili en Chile mortigas plusa 5 000 homi. 
• 27 mayo: Stato-stroko en Turkia dal armeo. 

 Dum marto 1971:

• 1 marto: Bombo explozas en Washington D.C. Usa; la revoltanta grupo ‘Weather Underground’ dicas, ke ol responsas. Anke la Prezidanto di Pakistan, Agha Muhammad Yahya Khan, incitas protesti en Estala Pakistan per ajornar la Kunveno Nacional. 
• 5 marto: L’armeo di Pakistan okupas Estala Pakistan. 
• 12 marto: Stato-stroko en Turkia. 
• 18 marto: Ter-krulo en Chungar, Peru, mortigas 200 homi. 
• 23 marto: Generalo Alejandro Lanusse sizas Argentina per stato-stroko. 
• 25 marto: L’armeo di Pakistan komencas Operaco Sercho-Lumo pos vakuigita elekto. La Prezidanto Yahya Khan dicabis, ‘Mortigez tri milion Bangladeshani e ti restanta submisos su.’ Dum la sequanta monati preske tri milion Bangladeshi mortigesos e plu kam dek milion homi fugos ad India. 

Dum septembro 1980:

• 12 septembro: Stato-stroko en Turkia. 
• 17 septembro: Antea Prezidanto di Nicaragua, Anastasio Somoza Debayle, asasinesas en Asunción, Paraguay. 
• 22 septembro: L’armeo di Irak atakas Iran e komencas la Iran-Irak Milito. Anke sedicii da yuni en Tallinn, Estonia, esas represita violentoze. 
• 26 septembro: En Munich, Germania, che Oktoberfest, teroristi atakas per bombo, mortigas 13 e nocas 211; la maxim violentoz atako en Germania pos la Duesma Mondo-Milito. 

(segun Wikipedia)
Quon on saveskas per ca exploro? Kad la pasinta semano montras ke la mondumo nun standas plu male? Fortunoze, no. Ni saveskas, desfortunoze, ke malaji hororinda sempre eventis, sempre eventas, e sempre eventos omnadie.

To quo ya chanjis esas, ke dum tempi pasinta tala novaji ne disseminesis tante rapide e tante sencese kam nuntempe. Nuntempe, pro 24/7 televiziono ed inter-reto, novajo pri malaji esas sencesa, e sencese prizentita plu e plu sensacionale por atraktar spektanti. Psikologiisti trovas, ke ti qui multe spektas mala novaji ofte opinionas, ke la mondo standas sempre plu male, ke li havas nula povo, ke nulo importas. Tala kredaji mem tordas lia politiko. Nun (adminime en Usa), ni havas multa homi qui kredas, ke societo balde falios, ke la guvernerio esas tote maligna, ke nur pafilo e furio helpos li transvivar.

Ma plubonigo ya eventas. Multa exploradi klare montras, ke nuntempe esas en la mondo min multa milito, min multa povreso, min multa prejudiko kam ultempe antee. Kad esas ankore multa milito, multa povreso, multa prejudiko? Certe yes. Ma homi kombatas e diminutas ta malaji. Memorez: nur 70 yari ante nun preske 85 milion homi mortigis dum la kelka yari dil Duesma Mondo-Milito. Ta hororo nedicebla rekte incitis la fondo di la Unionita Nacioni e di la Europana Uniono, e mult altra pakti ed organizuri, por evitar simila milito. Kad oli solvas omna problemi? No. Homi restas homi. Ma lente, lente, ni ya plubonigas ni.

Lektar historio ofte desesperigas on, pro ke homi semblas quaza bestii sovaja, semblas nultempe lernar. Ma lektar historio anke kurajigas on: malgre hororinda malaji tra historio, la homaro ankore existas, ankore vivas, ankore konstruktas, kultivas la tero, facas belaji, amas l’una l’altra. La homaro duras laborar por plu sekura, plu egala, plu richa mondumo.

Forsan ni sucesos, forsan ni falios. Ni permisez ni esperar. Ni duros kombatar odio, prejudiko, furio, neyusteso, povreso, hungrego, e ti qui joyas pri e profitas per destrukto e desespero.

A la viktimi e lia familii ed amiki en Nice, en Istanbul, en Belgia, en Baghdad, en Paris, en Siria, en Ankara, en Yemen, en Irak, en Dhaka, en Baton Rouge, en omna landi, mea kordio ploras kun vi.