Billy Waldon (Noiĉjo Sekvojo) estas konata ĉeroka esperantisto, kiu en 1991 estis kondamnita je mortpuno interalie pro tri murdoj. Lastatempe la kasacia kortumo de Kalifornio nuligis la kondamnon kaj la tutan proceson kontraŭ li, raportas Brandon Sowers.

En januaro, la kasacia kortumo de Kalifornio anoncis sian decidon pri la kazo de la esperantisto Noiĉjo Sekvojo, kiu estis kondamnita al mortopuno antaŭ pli ol tridek jaroj post akuzo pri interalie tri murdoj. La kasacia kortumo komplete nuligis la rezultojn de lia proceso, kaj sekve la juĝon kontraŭ li.

La kortumo deklaris unuanime ke okazis gravaj problemoj en la proceso kontraŭ Noiĉjo, kaj tial nuligis la tutan proceson, inkluzive de la kondamno al mortopuno.

La problemoj, kiujn la kortumo trovis en lia kazo, povas aspekti arkanaj al ne-advokatoj. Sed baze temas pri tio, ke li ne ricevis adekvatan advokatan reprezentadon, kaj la kortumo en 1991 efektive devis garantii tion.

Principe tiu decido estas bona novaĵo por Noiĉjo, kvankam restas multe da necerteco por li. Oni eble iniciatos novan proceson kontraŭ li, kaj eĉ la decido pri tio ne nepre okazos tre rapide. Noiĉjo nun aĝas 71 jarojn, pasigis pli ol duonon de sia vivo en la fifama prizono San Quentin, kaj suferadas pro malsanoj kaj la malliberejaj kondiĉoj.

San Quentin famiĝis interalie pro koncerto kiun Johnny Cash registris tie en 1969, kaj pro la morto tie en 1971 de George Jackson, influa membro de la partio Nigraj Panteroj (Black Panther Party). Ĝi estas la sola prizono en Kalifornio kun ekzekutejo. Ĝi situas rande de la golfeto de San Francisko.

Ne ĉiu ŝtato en Usono permesas mortopunon. Por tiuj, kiuj permesas, ĝenerale pasas jardekoj inter la kondamno kaj la ekzekuto, dum kiuj okazas diversaj apelacioj. En Kalifornio, 30 jaroj estas konsiderataj ”averaĝa” daŭro por la apelaciaj proceduroj.

Noiĉjo Sekvojo estas ĉeroka Esperantisto, kiu estis tre aktiva en la sepdekaj kaj okdekaj jaroj, en Eŭropo kaj Japanio same kiel en Usono.

Noiĉjo Sekvojo estas la esperantigo de lia nomo en la ĉeroka, ”Nvwtohiyada Idehesdi (N. I.) Sequoyah”. Antaŭ lia aresto li uzis ankaŭ sian anglan nomon, Billy Waldon, kaj multaj esperantistoj eble memoros lin kun tiu nomo. De jardekoj li preferas uzi sian ĉerokan nomon (aŭ ties esperantigitan version).

Li naskiĝis kaj kreskis en Tahlequah, Oklahomo (la ĉefurbo de Ĉerokujo) kaj lernis la ĉerokan hejme de parencoj. Kiel knabo, li jam tre interesiĝis pri lingvoj, kaj pro tio ricevis junaĝe la nomon Sequoyah, omaĝe al la inventinto de la ĉeroka skribsistemo.

La ĉerokoj estas indiĝena popolo, kiu origine loĝis en la sudoriento de la nuna Usono. Inter 1830-50, la usona registaro forpelis ilin laŭ la tiel nomata Vojo de Larmoj trans la riveron Misisipo, kaj promesis lasi ilin tie en eterna paco. Inter 1890-1907, Usono establis tie la ŝtaton Oklahomo, kaj kuraĝigis setladon de ne-indiĝenoj. Nuntempe 16 procentoj el la loĝantaro de Oklahomo estas indiĝenoj (el diversaj popoloj).

La ĉeroka lingvo estas eble unika inter indiĝenaj lingvoj, pro tio ke ĝi havas skribsistemon kreitan de ĉeroko, ne bazitan sur aliaj skribsistemoj. Nuntempe la lingvo havas proksimume 2000 parolantojn.

Noiĉjo Sekvojo lernis Esperanton meze de la 1970-aj jaroj. Kiel marsoldato, li multe propagandis Esperanton surŝipe dum liaj vojaĝoj, ekzemple en Aŭstralio kaj Japanio. Li edziĝis al japana esperantistino, kun kiu li havas du gefilojn kaj tri genepojn.

En la 80-aj jaroj, lia mararmea posteno portis lin al Eŭropo, kaj li aktivis en la movado tie. En 1981, ekzemple, li partoprenis la kongreson de SAT en Britujo. En 1985, li gvidis karavanon da usonaj junuloj al la Universala Kongreso (kaj IJK) en (tiam Okcidenta) Germanujo.

En Esperantujo li ofte prelegis pri ĉerokaj kaj indiĝen-rajtaj temoj, pri kiuj li pasiis. Li estis aktiva en movadoj por indiĝenaj rajtoj, kaj celis montri la utilon de Esperanto por indiĝenoj, por havi komunan lingvon kiu ne estu la angla aŭ de alia koloniista potenco.

Li iniciatis ampleksigitan version de Esperanto (nomatan Poliespo) kun polisintezaj trajtoj, ĉar laŭ li, tio estus pli akceptebla por indiĝenoj kun polisintezaj lingvoj. Li emfazis, ke li ne volas anstataŭigi Esperanton: Poliespo estas aldonaĵo, kaj ĉiu kiu volas lerni ĝin, devas lerni unue Esperanton.

En 1986 li estis arestita en Kalifornio kaj akuzita pri krimoj, pri kiuj li ĉiam asertis sian senkulpecon. Je lia defendo multaj Esperantistoj parolis al la kortumo, pri kaj eĉ en Esperanto. Ŝajnas, ke multaj esperantistoj, kiuj konis lin antaŭ lia aresto, opiniis tre malverŝajna, ke li kulpas pri la akuzoj.

Laŭ raportoj, la etoso en la kortumo tamen estis tia, ke oni male vidis lian Esperantan agadon kiel plian konfirmon de lia frenezeco. En 1991, Noiĉjo estis kondamnita al mortpuno, kaj do restas en prizono ekde tiam.

Pluraj esperantistoj tenis kontakton kun li dum la jardekoj, inter aliaj Vilĉjo Harmon (tre konata usona Esperantisto) ĝis sia morto en 2019. Krome, Sennacieca Asocio Tutmonda iam kolektis monon por li, informis pri li, kaj diversaj SAT-anoj ĉirkaŭ la mondo provis sekvi lian kazon, kvankam ofte malfacilis el ekster Usono.

Se vi volas mem kontribui al la subteno de s-ro Sekvojo, ekzemple skribante al li leteron, vi povas viziti la retejon de lia familio. Tie vi povas ankaŭ trovi iom pli da informo pri li.

Brandon Sowers
Adaptita el la origina versio, aperinta en “Muŝflugilo”, la bulteno de Esperantistoj en Porto.

TEJO ricevos subvencion de 125 000 eŭroj de EU. Tiu subvencio kovros pli ol 90 procentojn de la buĝetitaj elspezoj de TEJO ĉi-jare. Nun oni denove dungos oficistojn.

La periodo de financa malstabileco por TEJO nun finiĝas, ĉar la organizaĵo ricevos subvencion de 125 000 eŭroj de Eŭropa Unio. Nun la demando estas, kiel TEJO uzos la monon.

De post la nericevo de buĝetitaj 85 000 eŭroj kiel administra subvencio pasintjare, TEJO suferis seriozan financan krizon. Tiu subvencio sole devus kovri 58 procentojn el la kostoj de la asocio. Pro tio, TEJO devis rezigni pri siaj komunikisto kaj eksterrilatisto, kaj kunigis la laboron de la subvencipetisto kaj la kunordiganto de volontuloj.

Eĉ kun tiuj tranĉoj, TEJO havis deficiton de 31 000 eŭroj en 2022 kaj prognozis deficiton de 30 000 eŭroj ĉi-jare, se la asocio denove ne ricevus la subvencion. 

Tiu koŝmara situacio tamen nun ne okazis, ĉar dimanĉe la prezidanto de TEJO, Albert Stalin Garrido, anoncis al la komitato: 

– Lastatempe venis la decido de la Eŭropa Komisiono pri nia kandidatiĝo por la administra subvencio (sub la fonduso Erasmus+). Rilate tion, kun granda plezuro mi informas vin, ke ni ricevis trijaran kadran akreditiĝon, kiu permesas al ni kandidatiĝi por la administraj subvencioj de 2023 ĝis 2025, kaj ke nia subvencipeto por 2023 estas aprobita kun la aljuĝita sumo de 125 000 eŭroj elspezebla dum unujara periodo.

La komitato jam aprobis la buĝeton por 2023, kiu enhavis bonan kaj malbonan scenaron. Laŭ la bona scenaro, la administra subvencio preskaŭ sole kovros la tutan elspezon de 137 000 eŭroj. Pro ceteraj enspezoj, TEJO havos profiton de 69 000 eŭroj en 2023. 

Garrido anoncis, ke la estraro baldaŭ prezentos novan buĝeton al la komitato. Tiu estos la kvara buĝeto en nur du jaroj. La unua prioritato estos dungi novajn oficistojn por anstataŭigi la perditajn. Oni krome volas pagi por ke la volontuloj vojaĝu al renkontiĝoj kadre de sia laboro kaj doni pli da mono al fonduso kiu pagas la vojaĝkostojn de junuloj al IJK.  

Garrido klarigis kia senŝarĝigo estas la subvencio por la estraro. 

– La ricevo de la administra subvencio ankaŭ forprenas de niaj ŝultroj tre pezan aferon. La estraroj, de la antaŭa ĝis la nuna, ĉiam laboris ĝis nun kun niaj financoj enmense. Nun, ni ne plu bezonos fari pli drastajn paŝojn sed povos pli trankvile plenumi niajn taskojn kaj tiel liveri eĉ pli bonan servon al nia membraro kun la subteno kiun ni ricevos. 

Li finis la anoncon per du vortoj: “TEJO vivas”. 

Robert Nielsen

En 1933 en Amsterdamo estis eldonita unu el la klasikaĵoj de la originala Esperanta literaturo: Metropoliteno de Vladimir Varankin. Post 90 jaroj la libro denove aperas samlande, nun en nederlanda traduko.

Vladimir Varankin, la aŭtoro de la romano Metropoliteno, lernis Esperanton kiel gimnaziano en 1919, kaj  en 1921 estis inter la fondantoj de Sovetrespublikara Esperanto-Unio (SEU). Kiam komenciĝis la granda purigo de Stalino en 1937, li baldaŭ estis arestita. Oni akuzis lin pri partopreno en elpensita spiona organizaĵo, kaj en oktobro 1938 li estis mortpafita.

Antaŭ tio en Amsterdamo en 1933 aperis lia ĉefverko, la romano Metropoliteno. La libro temas pri juna sovetia inĝeniero, sendita al Berlino fine de la 1920-aj jaroj por studi la konstruadon de metroo, kian oni planas en Moskvo.

William Auld en sia verko Vereco, distro stilo opiniis la romanon “unu el la plej maturaj kaj valoraj en Esperanto”. Li trovis la verkistan stilon de Varankin “nekredeble matura”. La lingvaĵon de la romano tamen forte influis la rusa lingvo. Tiurilate la verko estis iom reviziita en posta eldono, aperinta en Rusio en 1992.

La unua eldono en 1933 aperis ĉe la eldonejo EKRELO (Eldon-Kooperativo por Revolucia Esperanto-Literaturo), proksima al SEU. La eldonejo estis fondita en Lepsiko, sed en aprilo 1933 la nazia registaro detruis la laboristan Esperanto-movadon en Germanio kaj multaj aktivuloj estis arestitaj.

La eldonejo post tio revivis en Nederlando, kie ĝi funkciis dum iom da tempo, antaŭ translokiĝo al Moskvo, kie ĝi fine estis malfondita en 1936. La romano de Varankin publikiĝis dum la nederlanda periodo de EKRELO. Poste ĝi dum multaj jaroj restis elĉerpita, ĝis reeldono en Danio en 1977.

Post la disfalo de Sovetio, en Rusio aperis en 1992 tria eldono de la romano eĉ ĉe du konkurantaj eldonejoj – Sezonoj kaj Progreso. En la eldono de Sezonoj la plej evidentaj lingvaj fuŝoj estis korektitaj. La romano aperis ankaŭ en tradukoj rusa kaj angla, kaj partoj el ĝi estis tradukitaj ankaŭ al la germana.

Nun en la retejo de Esperanto Nederland elŝuteblas nederlanda traduko de la klasikaĵo. La redaktinto Bert de Wit rakontas, ke la afero maturiĝis dum kelkaj jardekoj.

– En la komenco de la okdekaj jaroj mi legis la duan eldonon de Metropoliteno, kaj mi opiniis la enhavon tre interesa, ĉar ĝi ŝajnis tute honesta priskribo pri la situacio tiama en Sovetio kaj Germanio, kaj ankaŭ la dialogoj impresis nature.

Bert de Wit tiam estis prezidanto de la laborista Esperanto-Asocio FLE. Ĉar li ŝatis la libron, kaj ĉar ĝin rekomendis William Auld, li petis alian aktivulon de FLE, A. Kooij-Van Holst, traduki kelkajn paĝojn por proponi la verkon al nederlandaj eldonejoj. Ŝi tamen tradukis multe pli ol kelkajn paĝojn.

– Ŝi estis tre bona Esperantistino, siatempe membro de ekzamena komitato, pensiita, kaj tajpis la tradukon per la kutima tajpmaŝino, kaj poste mi ricevis la tuton en dosierujo.

Tamen oni ne sukcesis veki la intereson de nederlandaj eldonejoj, kaj la manuskripto restis en subtegmento, kie Bert de Wit post sia emeritiĝo retrovis ĝin.

– Kiom da laboro farita de kamaradino Kooij! Mi sentis iom da kulpo ke estis mi kiu instigis ŝin al tiu laboro! Do, mi komencis retajpi la manuskripton por stoki ĝin en la komputilo. Tio okazis dum la kronvirusa periodo, kiam mi povis okupi min pri tiu tasko. Mi kelkfoje ŝanĝis la tradukon se ĝi ne estis tiel glata laŭ mia gusto, sed tio okazis nur kelkloke.

Poste la teksto estis enpaĝigita de Terry Vogelaar, juna Roterdama esperantisto kaj grafikisto, kiu krome aranĝis ĝian kovrilon. Nun la pdf-formata teksto troviĝas en la retejo de Esperanto-Nederland, kaj estas plano eldoni ankaŭ kelkajn presitajn ekzemplerojn, interalie por dissendi recenzajn ekzemplerojn al ĵurnaloj.

Libera Folio: Kial laŭ vi indas konigi originalan Esperanto-literaturon en ekstermovada medio?

– Laŭ mi indas diskonigi originalan literaturon en ekstermovada medio, ĉar ne-Esperantistoj ofte havas la ideon ke oni ne povas verki literaturon en Esperanto. Tial estas bone se oni tradukas literaturaĵojn. Tio forigas la ideon ke Esperanto estas io kio tute ne rilatas al la realo.

Tradukoj de beletraj verkoj origine verkitaj en Esperanto aperis dum diversaj epokoj. En la 1990-aj jaroj Willem Verloren van Themaat kompiladis bibliografion de tiaj tradukoj.

En artikolo aperinta en Fonto en februaro 1993 li ne tute surprize trovis, ke la plej multaj tradukoj el Esperanto estas faritaj al lingvoj parolataj en landoj, kie fortas la Esperanto-movado: la hungara, itala, pola, angla, franca, serbokroata, ĉina, japana kaj nederlanda.

Unu el la plej sukcesaj originalaj beletraj verkoj el traduka vidpunkto sendube estas Maskerado ĉirkaŭ la morto, membiografia romano de Teodoro Ŝvarc (verkista nomo de Tivadar Soros), kie li rakontas, kiel li kaj lia familio kiel judoj supervivis la nazian okupacion de Hungario. De post angligo de Humphrey Tonkin en 2000 kaj hungarigo de István Ertl en 2002, tradukoj aperis en almenaŭ dek lingvoj, kvankam foje el la angla.

Alia ofte tradukata Esperantlingva aŭtoro estas Vasilij Eroŝenko. Ĵus en la angla publikiĝis tricentpaĝa kolekto de liaj rakontoj, tradukitaj el Esperanto kaj la japana. Sekve aperis ampleksa artikolo pri Eroŝenko en la usona maldekstra periodaĵo Jacobin.

En pluraj lingvoj (almenaŭ la angla, hungara, pola, portugala, skota, skotgaela) aperis ankaŭ tradukoj de la ĉefverko de William Auld, La infana raso. La nederlandigon faris ĝuste Willem Verloren van Themaat.  Aperis krome antologioj de Esperanta poezio en diversaj lingvoj, kiel Ten Esperanto Poets in English Translation (1991), aŭ laste en la itala fare de Carlo Minnaja kaj Nicolino Rossi – kaj en la rusa, zorge de Mikaelo Bronŝtejn.

La apero de tradukoj ĉe grandaj eldonejoj, kiuj kutime ne interesiĝas pri Esperanto, sendube ofte dependis de hazardaj faktoroj. Ekzemple la grandan popularecon de Maskerado ĉirkaŭ la morto sendube kaŭzis ne nur la evidentaj literatura kaj historia valoroj de la verko, sed ankaŭ la fakto, ke ĝin verkis la patro de la konata financisto kaj mecenato George Soros.

En la finna en 1924, nur unu jaron post la originalo, aperis finna traduko de Abismoj de Jean Forge. Ĝin tradukis Aini Setälä, verkisto kaj tradukisto, kiu estis ankaŭ la edzino de la finna pionira esperantisto Vilho Setälä. La libro aperis en la prestiĝa eldonejo Otava, kie li laboris.

En 2017 Libera Folio povis raporti pri la apero de germana traduko de la originala romano Tur-strato 4 en Aŭstrio. Tiu eldono realiĝis pro la bonaj kontaktoj de loka esperantista librovendisto.

En 1992 en Poprad, Slovakio, eĉ okazis seminario por tradukantoj de beletro el Esperanto. Pri ĝi poste raportis la revuo Esperanto. Laŭ la artikolo verkita de István Ertl, ĉefan obstaklon al la laboro de la tradukantoj starigas la “malabundaj eldon-ebloj”.

Inter la rekomendoj de la seminario estis starigo de “strukturo de agentoj, kiuj distribuus informojn pri E-lingvaj eldonaĵoj, fiksus vendokondiĉojn, aranĝus eldonkontraktojn ks.”

Ŝajnas ke tiuj rekomendoj havis similan sorton kiel la plej multaj aliaj rekomendoj de similaj seminarioj.

La komitato de TEJO vigle debatis ĉu okazu IJK 2024 en Eŭropo aŭ Afriko kaj ĉu TEJO estas tro eŭropcentra. Oni diskutis ankaŭ, ĉu IJK okazu kune kun la UK, aŭ ĉu tio malfortigus la etoson de la renkontiĝo. Meze de la debato, unu el la tri kandidatoj, Burundo retiris sian kandidatiĝon. Oni nun decidos inter Tanzanio kaj Litovio.

Dum komitatkunsido de TEJO je la 4-a de marto, oni diskutis kie okazu IJK 2024. Tuj post la kunsido, la ĝenerala sekretario Tobiasz Kubisiowski petis la komitaton voĉdoni inter la tri kandidat-landoj: Burundo, Litovio kaj Tanzanio. La voĉdonado ne estis decida, sed celis nur montri al la estraro la opiniojn de la komitato. Malgraŭ ke eblis tuj voĉdoni, la ĝenerala sekretario petis, ke oni atendu ĝis la estraro sendos raporton pri la tri proponoj.

La proponoj provokis viglan diskuton en la komitato ĉu IJK devus okazi en Afriko, por ke TEJO estu malpli eŭropeca kaj pli tutmondeca. Lucca Lanzi, komitatano A por Brazilo, forte pledis ne okazigi IJK en Eŭropo, ĉar de post 2017 neniu IJK okazis ekster Eŭropo. Li rimarkigis ke unusola eŭropa lando, Nederlando, jam gastigis IJK dek fojojn, kiuj estas pli ol ĉiuj landoj ekster Eŭropo kune.

– Do, mi ege malĝojus se denove Eŭropo estus elektita, malgraŭ la ekzisto de du afrikaj opcioj. Kiun mesaĝon TEJO donos al la afrikanoj se ni elektos Litovion kiel la kongreslandon? Kion TEJO jam faris por la fizika afrika movado? Kaj kiujn bonajn kialojn afrikaj esperantistoj havus por esti membroj de TEJO se verŝajne la plimulto de ili neniam ĉeestos fizike iun IJK?

Utku Özdemir (komitatano A por Germanio) levis la plej grandan malavantaĝon de IJK en Tanzanio laŭ li.

– La risko perdi la propran sendependan identecon de nia organizo kaj de nia IJK. Ja estus granda avantaĝo ke ĉeestantoj povus ĝui ambaŭ eventojn samtempe kaj samloke, sed laŭ mi estus pli grave protekti la apartan etoson de IJK-oj kontraŭ ilia miksado.

Espoir Kasati, komitatano B, parolis favore al Tanzanio kaj klarigis kial laŭ li Tanzanio havas leĝojn kontraŭ samseksemo:

– Ĉiuj landoj sendube havas siajn leĝojn kaj la leĝoj de tiuj landoj rolas por defendi la valorojn de tiu lando, protekti ties popolon kaj zorgi ke ĝiaj kulturaj valoroj ne perdiĝu. Tio absolute ne atencas la personecon de kelkaj Esperantistoj, kia ajn estu ties doktrino aŭ kredo.

Multaj komitatanoj parolis pri la malfacileco de la decido, kaj Matheus Gamito (komitatano B) resumis la malavantaĝojn rilate al ambaŭ landoj:

– Unuflanke ni havas la eblecon de plia IJK en Eŭropo, kie sumiĝas preskaŭ 70 IJK-oj, multoble pli ol en ĉiuj aliaj kontinentoj kune, kio pruvus teruran, eŭropcentran tendencon de TEJO. Aliflanke, okazigi la IJK en lando kiu ne havas respekton al GLAT-aj rajtoj, povus endanĝerigi niajn samideanojn kiuj apartenas al tiu komunumo.

– Estas terura situacio, kiun mi profunde esperas ne plu sperti.

La estraro petis ke oni ne voĉdonu ĝis ricevo de la detaloj de la kandidatiĝoj, sed ĝi sendis tiujn detalojn nur la 10-an de marto, kiam ses tagoj da voĉdonado jam pasis. Oni rimarkis ke almenaŭ 13 homoj jam voĉdonis antaŭ ricevo de la raportoj.

Karina Oliveira (komitatano Ĉ) bedaŭris ke homoj voĉdonis sen la raporto kaj diris ke sen informoj, ”tiu voĉdonado ne sencas”. Ŝi demandis, ĉu indus simple forigi la voĉdonadon entute.

Òscar Hernández (komitatano A por Katalunio) konsentis ke ”la opinisonda voĉdonado povas esti nehelpa aŭ eĉ malhelpa se voĉoj ne baziĝas sur konkretaj informoj.”

Ŝajnis ke eĉ la prezidanto, Albert Stalin Garrido, dubis pri la valoro de la voĉdonado.

– Mi simple opinias la tanzanian aferon sufiĉe peza por mia mensa sano, ĉar estas tiom da polemiko ĉirkaŭ ĝi. Mi supozas, ke voĉdonigi la komitaton tiel baldaŭ, dum la temo, kun la lastminuta propono pri kongresado en Tanzanio, ankoraŭ ne estas tute matura, fine ne estas tre saĝa ideo.

La situacio draste ŝanĝiĝis meze de la voĉdonado, kiam Gilbert Niyukuri, komitatano A por Burundo, anoncis ke Burundo retiris sian kandidatiĝon kaj subtenas Tanzanion.

Oni sugestis ke IJK povus okazi en Tanzanio, sed ne dum la sama semajno kiel UK.

Sed estrarano Tyron Surmon klarigis ke tio ne eblas, ĉar la Kongresa Fako de UEA pretas helpi organizi IJK nur, se ĝi okazas samtempe kiel la UK. Li skribis ke ĉar multe pli da homoj iros al la UK ol al la IJK, la IJK-anoj ”certe estos forglutitaj.” Li proponis ke ĉar UK havos junularan programon ajnakaze, TEJO subtenu ĝin sed okazigu la IJK en Litovio.

Lucca Lanzi el Brazilo estis unu el la plej fortaj subtenantoj de IJK en Afriko, sed li agnoskis ke li skribis antaŭ ol li ricevis la raportojn pri la kandidatoj. Li konfesis ke li ”opiniis sen klaraj informoj”. Post studado de la raporto, li konsentis pri la kritikoj kontraŭ Tanzanio.

– Se ne eblas okazigi IJK en Tanzanio antaŭ aŭ post la UK, mi sincere ne certas ĉu estus bone por TEJO havi nian kongreson kiel junularan programon de UK. Mi ne multe ŝatis la proponon de Tanzanio, mankas pluraj informoj, kaj mi dubas ke UEA facile donos pliajn detalojn al TEJO.

Finfine, la 14-an de marto, la voĉdonado finiĝis. Laŭ la ne tre klara voĉdon-sistemo de TEJO la rezulto estis, ke Tanzanio kaj Litovio estis egale preferataj (10 voĉdonoj por ambaŭ landoj) kaj ambaŭ estas preferataj al Burundo. Egalecrompanto decidis ke Tanzanio gajnis la voĉdonadon.

Ne certas kiom da homoj voĉdonis ne leginte la raporton aŭ antaŭ la retiriĝo de Burundo. Pro tio, ne klaras ĉu la opinio-sondado helpos gvidi la estraron en la decido.

Robert Nielsen

Estonte nur tiuj, kiuj jam scias la anglan, povos lerni Esperanton per Duolingo. La kursoj de Esperanto en la franca, hispana kaj portugala malaperis en la retejo, kaj la longe preparita kurso de Esperanto en la ĉina neniam estis funkciigita.

Laŭ informoj, kiuj unue aperis en la Telegram-kanalo Agadujo, la kursoj de Esperanto en la franca, hispana kaj portugala malaperis pro decido de Duolingo ne plu akcepti novajn lernantojn. Tiuj, kiuj komencis la kursojn, provizore povos plu lerni, sed la kursoj ne estos ĝisdatigataj.

Ruth Kevess-Cohen, iama gvidanto de la teamo de la unua, anglalingva Esperanto-kurso de Duolingo, citas oficialan respondon, kiun ŝi ricevis de la entrepreno:

Duolingo lastatempe decidis haltigi la evoluigon de la kursoj Esperanto <  portugala, franca kaj hispana.

Ni volas fokusi niajn energion kaj rimedojn al plibonigo de niaj nunaj kursoj. Ĝis nun tiuj tri kursoj ricevis tre malaltan interesiĝon kompare kun aliaj kursoj en la platformo, kaj ni ne vidas realisman vojon subteni ilin, almenaŭ en la nuna tempo. Bonvolu noti, ke ĉi tiu decido ne estas definitiva, kaj ke ni rekonsideros nian liston de kursproponoj ĉiujare.

Ni scias, ke ĉi tiu estas peza decido, ĉar la kursoj postulis grandan kvanton da laboro de multaj homoj, inkluzive kursajn kontraktulojn kaj Duojn [volontulojn], kaj ĉar Duolingo strebas proponi vastan gamon da lingvoj inkluzive Esperanton (kaj ni plu proponos Esperanto < angla).

En la praktiko tio signifas, ke dum la antaŭvidebla estonteco eblos lerni Esperanton ĉe Duolingo nur pere de la angla lingvo. Tio signifas ankaŭ, ke la laboro de multaj volontuloj, kiuj okupiĝis pri la Esperanto-kursoj, grandparte estas forĵetata.

La kursoj en aliaj lingvoj ol la angla ne tuj malaperos, sed novaj lernantoj ne plu povos registriĝi en ili. Tiuj, kiuj ne jam registriĝis, estas nun aŭtomate plusendataj al la anglalingva kurso.

Granda ŝanĝo en la koncepto de Duolingo okazis jam antaŭ du jaroj, kiam la entrepreno ĉesis uzi volontulojn en evoluigo de novaj kursoj kaj iĝis plene komerca entrepreno.

Ĝis tiam, dum preskaŭ dek jaroj, volontuloj havis gravan rolon en la ellaborado de novaj kursoj, interalie la kursoj pri Esperanto. Nun Duolingo volas koncentriĝi je tiuj kursoj, per kiuj ĝi povas gajni monon.

Pasintjare Duolingo krome anoncis, ke malaperos ĝiaj diskutforumoj por specifaj kursoj, inter ili ankaŭ la aktivan esperantlingvan forumon.

La unua Esperanto-kurso en Duolingo, tiu en la angla, estis lanĉita la 28-an de majo 2015. La dua kurso, tiu en la hispana, estis lanĉita fine de 2016, kaj la tria, portugallingva kurso de Esperanto aperis en majo 2018.

Kurso de Esperanto por ĉinlingvanoj estis anoncita pasintjare kaj devis iĝi alirebla en junio 2022, sed neniam aperis.

‒ Tiu kurso ne estos eldonita de Duolingo, bedaŭrinde. Neniu plu prilaboras ĝin… Ŝajnas, ke la firmao ne konsideras tiun kurson sufiĉe grava por pagi homojn trakti ĝin. Duolingo ne plu permesas volontulan laboron, Ruth Kevess-Cohen tiam klarigis al Libera Folio.

La portugallingva kurso de Esperanto laŭ informo en la retejo de Duolingo havas nun 144 000 aktivajn lernantojn. Tio laŭ la entrepreno do estas “tre malalta interesiĝo kompare kun aliaj kursoj en la platformo” – alivorte, la kvanto de lernantoj ne sufiĉas por doni al Duolingo la deziratan profiton.

La anglalingva kurso de Esperanto nun havas 316 000 aktivajn lernantojn, laŭ informo en la retejo. Momente tio ŝajnas sufiĉi por certigi profiton, ĉar oni ne anoncis fermon de tiu kurso.

En la retejo Reddit la uzanto Verdasuno argumentas, ke esperantistoj devas mem zorgi pri retaj kursoj de Esperanto, ĉar profitcelaj firmaoj evidente ne pretas tion fari:

– Oni ne plu povas fidi al Duolingo, Esperanto ne plu gravas por la kompanio. Estas nur iom da tempo antaŭ ol Esperanto malaperos el Duolingo por ĉiuj, krom anglalingvanoj.

“Ukrainio kaj japana magnato dividas Esperantujon”. Tiu estas la titolo de dupaĝa artikolo ĵus aperinta en la nederlanda dusemajna gazeto Argus. La atenton de la aŭtoro vekis strange sektecaj anoncoj pri Esperanto en la prestiĝa germana gazeto Die Zeit.

La konata nederlanda ĵurnalisto Theo Dersjant tre surpriziĝis, kiam li vidis la anoncon de Etsuo Miyoshi pri Esperanto en la germana gazeto Die Zeit, li rakontas al Libera Folio. La anonco impresis lin, sed ne en la celita maniero. Li opiniis ĝin sekteca.

– Kiel ĵurnalisto, mi volis kompreni, kiu estas malantaŭ ĉi tio. Tio ne videblis en la anonco. Estis retadreso, www.esperanto.net. Ĝi apartenas al Universala Esperanto-Asocio. Sed ili havis nenian rilaton al la anonco. Tio ŝajnis stranga.

Aldone mirigis lin, ke granda parto de la anonco temis pri Etsuo Miyoshi mem.

– Se vi estas japana filantropo kiu volas antaŭenigi Esperanton, kial fari anoncon, en kiu eble duonon de la spaco okupas vi mem, via infanaĝo kaj via rulseĝo. Tio ja neniel rilatas al Esperanto. Ĉio ĉi estas stranga, estiĝas multaj demandoj, kaj tial mi komencis fari telefonvokojn.

Libera Folio: Kiel vi kredas, ke ordinaraj legantoj reagas al ĉi tiuj anonco, se ili entute reagas?

– Honeste dirite, ne funkcias, se oni devas legi la anoncon kvar aŭ kvin fojojn antaŭ ol oni komencas kompreni, kion ili volas. Tio estas la unua afero. La dua afero estas, se mi estus persono, kiu povus interesiĝi pri Esperanto, kien mi iru? Kion mi faru? Mankas konkreta propono. Tion mi trovis tre frapa.

Kiam Theo Dersjant komencis esplori la aferon, li trovis interalie la artikolon de Libera Folio pri la anonckampanjo, kiun li povis legi helpe de reta tradukilo. Li trovis trafa la opinion de Osmo Buller, la antaŭa ĝenerala direktoro de UEA, kiu estis citita en la artikolo.

– Li diris ke ĝi pensigas pri sekto. Kaj mi opinias ke tio estas tre bona priskribo. Tiu estas la impreso: iaspeca sekto.

Liaj pluaj esploroj kondukis lin al Lu Wunsch-Rolshoven:

UEA plusendas la demandintojn pri la anonckampanjo (”Ni havas nenion por fari kun ĝi”) al Lu von Wunsch-Rolshoven, ”pressesprecher” [gazetara parolisto] de Germana Esperanto-Asocio. Li informas, ke temas pri kampanjo en germanaj (Die Zeit, Frankfurter Allgemeine Zeitung), francaj (Le Monde kaj Les Echos) kaj polaj gazetoj. La tutpaĝaj anoncoj estos sesfoje ripetataj dum la venontaj semajnoj. Li agnoskas trovi ilin iom nefeliĉaj. ”Se mi mem havus centmilon je dispono, mi ne farus en tiu ĉi maniero. Temas pri privata iniciato de iu, kiu entuziasmas pri Esperanto.” Kaj: ”La celo de la kampanjo efektive ne estas tre klara.”

Unu-du minutojn post la telefoninterparolo la ”pressesprecher” retelefonas. ”Jes, vidu, fakte mi volus peti vin teni min iomete en ombro. Ja iom nefeliĉe, sed mi estas ankaŭ privata sekretario de Etsuo Miyoshi, mi helpis lin realigi la anonckampanjon. Kiel gazetaristo de la germana asocio kaj kiel privata sekretario de Miyoshi mi estas en iom malfacila situacio.”

Responde al demando de Libera Folio, Lu Wunsch-Rolshoven konfirmas, ke li nun havas la taskon de privata sekretario de Etsuo Miyoshi, kiun antaŭe prizorgis Atilio Orellana Rojas. Lu Wunsch-Rolshoven ne vidas problemon en tio, ke li samtempe estas gazetara respondeculo de Germana Esperanto-Asocio:

– Mi faras ambaŭ taskojn. Kaj mi ne vidas konflikton, nek nun, nek poste.

Krome laŭ Lu Wunsch-Rolshoven ne veras, ke li helpis aranĝi la anonckampanjon, kiel asertas la nederlanda artikolo:

– Mi ne povas imagi, ke ion tian mi diris, ĉar simple ne estas tiel. Mi eklaboris fine de januaro, tiam la kampanjo estis taskigita.

En sia artikolo Theo Dersjant raportas ankaŭ pri la ekonomiaj problemoj de UEA kaj la decido vendi la domon en Nieuwe Binnenweg 176:

Direktoro Martin Schäffer de UEA sciigas, ke “restrukturado” de la laboro de lia organizaĵo – pli da laboro per interreto – kondukis al tio, ke la oficejo iĝis tro granda. “Ni havis deficitojn inter 2016 kaj 2019, sed ekde 2020 ni denove notas nigrajn ciferojn.” Dum la pasintaj jaroj la personaro jam estis reduktita. “Mi ne ekskludas, ke ni plu tenos malpli grandan oficejon en Roterdamo.”

Pro informoj de Libera Folio, Theo Dersjant ekinteresiĝis ankaŭ pri la konfliktoj ĉirkaŭ la prezidanto de Rusia Esperanto-Unio, kiu volas likvidi la ukrainan ŝtaton, kaj la ĉefdelegito de UEA en Rusio, kies Facebook-konto deliris pri usonaj nazioj en Ukrainio.

En la artikolo li demandas al Duncan Charters, ĉu la deziro likvidi landon ne estas kontraŭa al la idealoj de la Esperanto-movado, kaj ĉu ne estas problemo, ke la redaktoroj de la oficiala revuo de UEA troviĝas en lando kiu limigas la liberecon de la gazetaro.

Charters respondas, ke la redaktoroj de la revuo estas tre profesiaj kaj “neniam provis influi la legantojn”:

– Aliaj organizaĵoj elektis en tia kazo nomi superan ĉefredaktoron el alia lando, sed tion ni malakceptis. Kvankam en la Esperanto-movado ekzistas diversaj opinioj pri la afero, neniam estis farita formala alvoko por forpreni la eldonaĵon de la redaktoroj. Kun tiu starpunkto ni fakte subtenas “freedom of expression” [liberecon de esprimado], ankaŭ en Rusio.

Charters argumentas, ke la prezidanto de REU neniam postulis la likvidon de Ukrainio, nur la likvidon de la sendependa ukrainia ŝtato:

– Tio efektive laŭ iuj estas malaprobenda, sed ĝi konformas al la linio de la rusa registaro.

La gazeto Argus aperas nur surpapere, sed Theo Dersjant aperigis la tekston ankaŭ en sia Facebook-paĝo.

La decido pri la loko de la venontjara IJK estis prokrastita, ĉar UEA lastmomente proponis, ke TEJO organizu ĝin en Tanzanio samtempe kun la UK. Tamen eĉ ne venis invito de Tanzanio. Laŭ la jara raporto de TEJO la asocio havas 50 landajn sekciojn. El tiuj 32 ŝajnas ne plu aktivi. 

Dum reta kunsido de la komitato de TEJO la 4-an de marto la TEJO-prezidanto Albert Stalin Garrido raportis pri la planoj por IJK 2024. Li rakontis ke venis kandidatiĝoj de Burundo kaj Litovio, du landoj kiuj neniam antaŭe gastigis la kongreson. Li intervjuis la teamojn de la du landoj kaj raportis ke ambaŭ havis fortan proponon. 

La estraro planis decidi dum kunsido je la 26-a de februaro sed en tiu tago subite aperis nova propono de la kongresa fako de UEA, kiu nun estas prizorgata de la organizaĵo E@I en Slovakio. La propono estis ke IJK okazu en Aruŝa, Tanzanio, dum la sama semajno kiel la UK. Kiam la kongresa fako kontrolis ĉu Aruŝa estus taŭga por UK, ŝajnas ke ili trovis lokon kie ankaŭ IJK povus okazi. 

Garrido diris ke la propono povus krei “komplikaĵojn”, ĉar Tanzanio ne kandidatiĝis por IJK, do tiu povus esti malrespekto al la aliaj kandidatoj. Oni diris al li ke Burundo subtenos la kandidatiĝon de Tanzanio, sed Burundo ne konfirmis tion al li. 

Komitatano B Josuo Maro atentigis ke samseksemo estas kontraŭleĝa en Tanzanio kaj “homoj estas eĉ mortigataj pro tio”. Pro tio li ne aprobus okazigi IJK en la lando. Alex Monaghan (komitatano B) diris ke kiel GLAT-ulo li ne riskos sian vivon por iri al kongreso.

(GLAT – gejoj, lesboj, ambaŭseksemuloj kaj transgenruloj.)

Garrido respondis ke li havas personajn hezitojn pro tiu problemo kaj li ne volas endanĝerigi iun kongresanon. Samseksemeco tamen estas kontraŭleĝe ankaŭ en Burundo. 

Michel Boris Mandirola (komitatano Ĉ) diris ke oni konsideru la situacion ne nur kiel problemon sed ankaŭ kiel oportunon, ĉar progresemaj homoj povus konvinki kontraŭglatulojn. Eble se ili amikiĝus kun glatuloj, ili ne plu havus negativajn opiniojn kaj ŝanĝus sian vidpunkton.  

Vicprezidanto Tyron Surmon diris ke kiel gejo li komprenas la timojn, sed Togolando ankaŭ havas leĝojn kontraŭ samseksemo, kaj IJK 2017 okazis tie senprobleme. Li aliflanke avertis ke IJK povus perdi sian identecon se ĝi okazu samtempe kaj samloke kiel UK. Garrido siaflanke diris, ke IJK riskas iĝi la junulara programo de UK se ĝi okazus samtempe kaj samloke. 

Estrarano Patricio Iglesias atentigis ke IJK ne okazis ekster Eŭropo ekde 2017 kaj pro tio oni riskas ke junuloj en neeŭropaj landoj perdos intereson kaj vidos TEJO-n kiel organizaĵon nur por eŭropanoj. Garrido konsentis ke okazigi UK kaj IJK en Afriko estus granda simbola paŝo por la komunumo. Sed li ankaŭ diris ke oni devas pripensi la financan flankon ĉar la pasinta IJK en Afriko estis malprofita kaj TEJO nun estas en “fragila financa stato.”  

Kelkaj kompromisoj estis sugestitaj, ekzemple okazigi IJK en Aruŝa, sed la semajnon antaŭ aŭ post UK, organizi viglan junularan programon por UK, sed havi IJK en Litovio – aŭ okazigi IJK en Burundo, kiu estas najbara lando al Tanzanio. Tamen la distanco inter Aruŝa kaj Buĵumburo estas pli ol mil kilometroj kaj vojaĝo laŭ Google-mapoj daŭrus dek ses horojn. 

Oni ne decidis pri la loko de la IJK dum la kunsido, anstataŭe oni petis pli da informo kaj starigis opinisondadon inter komitatanoj pri preferataj lokoj. 

La komitato krome aprobis la jarraporton, laŭ kiu en 2022 TEJO havis 1 068 individuajn membroj kaj 50 landajn sekciojn. Mandirola levis la fakton, ke nur 16 landaj sekcioj nomumis komitatanon A por reprezenti sin kaj demandis kiom da landaj sekcioj nun dormas.

Tobiasz Kubisiowski, la Ĝenerala Sekretario agnoskis ke kelkaj landaj sekcioj estas malaktivaj sed li ne scias la precizan nombron. La estrarano respondece pri landa agado, Patricio Iglesias agnoskis ke:  

– Mi konscias ke estas grava problemo por TEJO ke ni havas tro multe da surpaperaj sekcioj. 

Baldaŭ aperos KODEJO, la raporto de ĉiuj landaj sekcioj al TEJO pri sia agado. Surmon diris, ke oni povos uzi tiun por kalkuli kiom da landaj sekcioj estas aktivaj. 

– En tiu enketo, 18 landaj sekcioj plenumis ĝin, do mi pensas ke ni povas pli-malpli supozi ke estas 18 aktivaj landaj sekcioj de TEJO.

Robert Nielsen

La Universala Kongreso de Esperanto en 2024 okazos en Arusha, Tanzanio. Tion decidis la estraro de UEA. Tio estos la unua Universala Kongreso en Afriko. La plano kongresi en Tanzanio estas kritikata interalie de Ligo de Samseksamaj Esperantistoj.

La decido pri la loko de la Universala Kongreso 2024 estis nekutime malfrue, sed ne prezentas grandan surprizon – jam de longe la estraro de UEA strebas aranĝi Universalan Kongreson en Afriko.

La invitanto estas la plej nova landa asocio de UEA, Esperanto-Asocio de Tanzanio (EATA). Ĝia aliĝpeto estis akceptita de la komitato de UEA antaŭ sep monatoj, dum la Universala Kongreso en Montrealo.

UEA pli frue jam havis landan asocion en Tanzanio, kun la nomo Tanzania Esperanto-Asocio (TEA). Ĝi tamen ĉesis aktivi antaŭ multaj jaroj. La nova asocio EATA estis fondita en decembro 2019, parte de aktivuloj de la antaŭa asocio. Ĝia aliĝo al UEA daŭris, ĉar UEA ne povis akcepti la originan statuton.

La fine akceptita versio de la statuto laŭvorte ripetas la formulojn en la statuto de UEA pri neŭtraleco kaj respekto al homaj rajtoj. Samtempe EATA sin devigas sekvi ĉiujn leĝojn de Tanzanio, kio evidente estas nepra kondiĉo por ke la asocio povu funkcii.

Kritikantoj de la plano kongresi en Tanzanio tamen atentigas, ke la leĝoj de Tanzanio konfliktas kun baza respekto al homaj rajtoj, ĉar la rajtoj de samseksemuloj estas severe limigitaj. La puno por seksumado de viraj aŭ virinaj paroj en Tanzanio estas tutviva malliberigo. Laŭ enketo de 2007, 95 procentoj el tanzanianoj opinias, ke samseksemo ne estu akceptita de la socio.

La decido kongresi en Tanzanio laŭ la kritikantoj tial malrespektas unu el la longe aplikitaj kriterioj de UEA pri taŭgeco de kongreslando.

En novembro 2022 okazis malferma reta renkontiĝo kun Fernando Maia pri la UK-planoj por 2024. Dum la kunsido reprezentantoj de Ligo de Samseksamaj Geesperantistoj atentigis pri la riskoj. Jam pli frue LSG oficiale petis al UEA, ke oni ne okazigu Universalan Kongreson en lando, kie GLAT-uloj riskas enprizonigon.

En intervjuo de Libera Folio en aŭgusto 2022 Osmo Buller, antaŭa ĝenerala direktoro de UEA, forte kritikis la proponon kongresi en Tanzanio:

– Ne necesas, ke la homrajta situacio estu ideala, sed ke la programo de UK povu esti libere kunmetebla kaj realigebla kaj ĉiuj fakaj asocioj povu libere kunveni. Estus skandalo, se UK estus asignita al Tanzanio. Tiam LSG devus fari siajn konkludojn, ĉar temus pri malrespekto de ĝia kunlabora kontrakto kun UEA.

Universala Kongreso en Afriko aperis en la planoj de UEA antaŭ multaj jaroj. Laŭ ĵusa gazetara komuniko, la estraro de UEA per sia decido ”plenumas devon de la Asocio, kiu en la pasinta jardeko deklaris la okazigon de UK en Afriko kiel strategian elementon por UEA”.

Jam en la komenco de la 1980-aj jaroj oni serioze konsideris okazigi Universalan Kongreson en Afriko. Oni planis ĝin por la jaro 1990, eventuale por Abiĝano en Eburbordo. Tamen fine la ideo tiam estis forlasita, kaj post 1987 ne plu aperis en la diskutoj de la estraro.

Post la rezigno pri UK en Afriko aperis malpli ambicia ideo pri Afrika Kongreso kaj la unua okazis en Togolando jarŝanĝe 1990-91, kun partoprenantoj ankaŭ de aliaj kontinentoj.

La ideo de Universala Kongreso en Afriko ankaŭ ne aperas en la strategia laborplano de UEA por la jaroj 2001–2010, nek en la ”Strategia vizio” de 2012 aŭ la strategia laborplano por la jaroj 2013–2017. Pli novan strategian laborplanon UEA tute ne havas. Do almenaŭ en siaj oficialaj strategiaj dokumentoj UEA ŝajne ne deklaris okazigon de afrika UEA ”strategia elemento”.

Aliflanke la strategiaj dokumentoj ja plenas de multaj aliaj ”strategiaj elementoj”, kiuj neniam estis realigitaj.