La korea esperantisto Jeong Ryeol Jang tradukis jam pli ol dudek romanojn el Esperanto al la korea. Inter ili estas klasikaĵoj de Julio Baghy, sed ankaŭ ekzemple verkoj de Štimec kaj Bronŝtejn. La plej multaj el la libroj aperis en malgranda eldonkvanto, sed kelkaj ricevis grandan atenton en Koreio.
Jeong Ryeol Jang kun la ĵurnalo Busan.
Jeong Ryeol Jang lernis Esperanton en 1980 kaj tuj ekhavis la ideon traduki el la Esperanto-literaturo al la korea lingvo.
– Mi deziris konigi la Esperanto-literaturon al korea legantaro por komprenigi la Esperanto-kulturon.
Inter la pli ol dudek Esperantaj romanoj tradukitaj de li estas pluraj verkoj de Julio Baghy, interalie la klasikaĵoj “Viktimoj” kaj “Sur sanga tero”. Aperis en la korea ankaŭ verkoj de Spomenka Štimec, Tibor Sekelj, Laŭlum kaj Ba Jin.
– La verkojn de Eroŝenko mi eldonis en korea versio en 3 volumoj. Tion la tagĵurnalo Busan tre alte taksis en 2020. La ĵurnalo Busan havas kelkajn konatulojn-raportistojn kiuj interesiĝas pri Esperantaj aferoj. En aprilo, mi sukcesis aperigi du artikolojn pri la milito en Ukrainio. Unu estas verkita de la ukrainia poeto Petro Palivoda. La alia estis el Pollando, de la instruistino Grażyna, pri rifuĝintoj el Ukrainio.
Relative grandan eldonkvanton havis la korea versio de “Kumeŭaŭa, la filo de la ĝangalo” de Tibor Sekelj, kiu aperis en 2 000 ekzempleroj, kaj “Aŭtuno en la printempo” de Ba Jin, kies eldonkvanto estis pli ol 1 500 ekzempleroj. Tiuj verkoj estis rekomenditaj de la ministerio de kulturo de Koreio en 2008.
Kelkaj el la tradukoj de Jeong Ryeol Jang.
En 2021 kaj 2022 en malpli granda kvanto estis eldonitaj multaj el la aliaj tradukoj de Jeong Ryeol Jang. Pri tio helpis la eldonejo Zindale, kiun la esperantisto Oh Tae-young (Mateno) fondis post sia emeritiĝo.
– Mi malfermis Esperanto-rilatan eldonejon post la emeritiĝo, ĉar mi volas antaŭenigi Esperanton, disvolvi kapablojn kaj praktiki Esperanton, por ke ni povu profunde koni aliajn kulturojn surbaze de nia kompreno de la hodiaŭa internaciigita kulturo per Esperanto. Esperanto estas kultura lingvo en la internacia komunumo kaj bonega rimedo por ni ĝuste kompreni homojn krom ni mem, aliajn urbojn, homojn el aliaj landoj, kaj homojn el aliaj lingvoj, Oh Tae-young rakontas.
La eldonejo faras ne gajnon, sed male kaŭzas elspezon, sed ĝi celas kontribui al kultura laboro kaj la pacmovado, li diras. Inter la tradukoj nun publikigitaj estas tri verkoj de Mikaelo Bronŝtejn, kiujn Oh Tae-young aparte aprezas: “Oni ne pafas en Jamburg”, “Legendoj pri SEJM” kaj “Urbo Goblinsk”.
La eldonisto Oh Tae-young.
– Bronŝtejn produktas verkojn, kiuj montras, ke io ajn povas esti esprimita en Esperanto per libera stilo, faciligante la legadon kaj profundan pripensadon post legado. Per ĉi tiuj libroj ni scias kaj lernas pri la spirito de nia altranga esperantisto, kiu studis kaj uzis la lingvon, kaj klopodis por krei belan mondon.
La verkoj de Bronŝtejn laŭ li interalie donas perspektivon al la sovetia sistemo en la 1960-aj kaj 1970-aj jaroj.
– Ĉar junuloj, kiuj sekvas siajn revojn kaj idealojn, scias, lernas kaj uzas Esperanton, mi omaĝos al la laborego de niaj antaŭuloj, legante la paŝojn de iliaj bataloj kun la registaroj de socialismo, totalismo kaj regata socio. Ankaŭ nun, mia koro doloras pro la malfeliĉa fakto, ke la internacia lingvo ne havas egalan lokon kiel pontvorto, kiu kunligus la teron kun amo kaj paco anstataŭ komercismo, materialismo kaj tiraneco de granda nacia potenco.
Profesoro Marc van Oostendorp estas elektita kiel nova prezidanto de la asocio Esperanto Nederland, la landa asocio de UEA, dum ĝia jarkunveno la 21-an de majo 2022 en Lunteren.
Marc van Oostendorp.
Van Oostendorp estas konata lingvisto kaj ekde 2017 profesoro pri la nederlanda lingvo kaj akademia komunikado ĉe Radboud Universitato en Nimego. Antaŭe li interalie estis profesoro en Lejdeno kaj Toronto.
De 1997 ĝis 2001 li estis privatdocento pri “Interlingvistiko kaj Esperanto” ĉe la Universitato de Amsterdamo. Van Oostendorp estas ankaŭ konata pro liaj kontribuoj al la revuo Onze Taal, la ĵurnalo NRC, la revuo Neerlandistiek kaj Radio Noord-Holland.
Van Oostendorp lernis la lingvon en sia infanaĝo, sed diras ke lin altiras precipe la idealoj, kiuj en mondo plena de nekompreno laŭ li estas “pli aktualaj ol iam antaŭe”: “Esperantistoj strebas al mondo en kiu ni honeste parolas unu kun la alia surbaze de egalvaloro.
Ĝuste tio mankas nun, dum la homaro verŝajne ĉiujn nunajn problemojn – de la klimatkrizo ĝis pandemioj ĝis la milito en Eŭropo – povas venki nur se ni estas pretaj interparoli en lingvo kiu estas nenies kaj konsekvence ĉies.”
Van Oostendorp ne estas la unua Nimega profesoro kiu sin dediĉis al Esperanto. En la 15-a de majo Titus Brandsma (1881-1942) estis kanonizita fare de papo Francisko. Brandsma estis ĝis sia morto ankaŭ profesoro en la tiama Katolika Universitato de Nimego kaj krome unu el la fondintoj de la nederlanda katolika Esperanto-asocio.
Komuniko de Esperanto Nederland Ineke Emmelkamp, sekretario
La nova prezidanto de Esperanto-Asocio de Finnlando en la oficiala organo de la asocio forte kondamnis la militadon de Rusio en Ukrainio. Ni petis Juha Metsäkallas klarigi, kial li trovis necesa tian deklaron.
Juha Metsäkallas estis elektita kiel prezidanto de Esperanto-Asocio de Finnlando (EAF) dum la jarkunveno de la asocio fine de marto. En la unua numero de la oficiala organo de EAF post la jarkunveno aperis en la finna kaj en Esperanto lia jena deklaro:
La aktuala numero de Esperantolehti, la oficiala organo de EAF.
Se ni travivus normalan tempon, mi dankus la eksan prezidanton pro ties agado kaj la jarkunvenon pro tio, ke la membroj de Esperanto-Asocio de Finnlando (EAF) elektis min kiel novan prezidanton. Kaj mi ja dankas ilin, sed bedaŭrinde ne sufiĉas eldiri nur tiujn dankojn.
Ene de la Esperanto-movado neŭtraleco estas kiel sankta bovino: eldiru nenion pri mondpolitikaj temoj. Tio evidentiĝis en la deklaro de UEA datita la 27-an de februaro pri la milito en Ukrainio. La deklaron oni povas rigardi kiel komplete senenhavan kaj hipokritan, en kiu oni eĉ ne kapablis mencii “specialan operacon” kaj la antagonistojn. Tia ekstrema neŭtraleco funkcias nur tiom longe, kiam oni povas supozi, ke ĉiuj antagonistoj strebas al io bona.
Kion fari, se antagonisto estas iu Ratko Mladić, Baŝar al-Assad, Xi Jinping aŭ Vladimir Putin, kiu estas preta kaj vola masakri en Srebrenico, ordoni paramilitistajn ŝabiha-trupojn torturi, realigi genocidon kun jam pli ol 3 milionoj da ujguraj viktimoj aŭ nun plejlaste amasmurdojn en Buĉa kaj aliloke en Ukrainio?
Ĉi tiam neŭtraleco agas kontraŭ si mem, ĉar nekondamnante ni permesas la teruraĵojn. Konata vero ja estas, ke por la venko de la malbono sufiĉas, ke la bonuloj faras nenion.
Kiel komforta estus la ideo, ke la Esperantistoj estus tiuj bonuloj, sed tio malpravas. La plej okulfrapaj ekzemploj verŝajne estas la eldiroj de la prezidanto de Rusia Esperantista Unio (REU) Aleksandr Lebedev (la Esperantajn tradukojn de la origine en la rusa publikigitaj eldiroj oni trovas en Libera Folio) kun ŝatoj ekzemple de la akademiano Valentin Melnikov. En tiuj privatpersonaj eldiroj Lebedev postulas, ke oni disdividu la laŭ li artefarite kreitan ŝtaton de Ukrainio kaj oni komplete “sennaziigu” ĝin. Ne restas klare, kion tiu “sennaziigo” signifas.
Jam la reguloj de EAF, sed ankaŭ la postulo de la humaneco devigas nin agi. Ĉi tial ni, la membroj de EAF, kondamnas Putin kaj ties lakeetojn – inkluzive la estron de REU – pro la atako kontraŭ Ukrainio kun intencaj teruraĵoj kontraŭ la civiluloj.
Juha Metsäkallas
Libera Folio petis la novan prezidanton de EAF klarigi, kial li trovis tian deklaron necesa. Jen kion li diris:
Juha Metsäkallas. Foto: Privata.
– Mi atente sekvas novaĵojn (plejparte ĉe la nacia elsenda firmao Yle, la plej granda nacia gazeto Helsingin Sanomat, Libera Folio kaj BBC sed ankaŭ ĉe aliaj amaskomuniloj) pri tio, kio okazas en Ukrainio, kaj ne restas klare, kion “sennaziigo” signifas. Mi jam kelkan tempon demandis min, kion signifas tiu laŭte proklamita neŭtraleco de Esperanto kaj de la Esperanto-movado.
– Kiam mi estis juna, mi legis multajn sciencfikciajn verkojn inkluzive tiujn de Isaac Asimov, kaj por sia konata serio pri robotoj, ri kreis la tri leĝojn de robotiko. Poste en alia romano malkovriĝas, ke tiuj tri leĝoj funkcias nur sub supozo kiun oni subkomprenas (legu mem la librojn por ekscii, kio tiu estas).
– Kiam mi legis la artikolon pri la eldiroj de la prezidanto de REU en Libera Folio, mi furioziĝis kaj tuj pensis pri tiu malkovraĵo, Jes, klare! Neŭtraleco funkcias nur tiel longe, kiam ĉiuj partoprenantoj havas eĉ ete similan subkomprenatan supozon pri strebo al io bona. Sed la agoj de diktatoroj malofte obeas raciajn rezonojn. Do ni kontraŭstaru malbonulojn.
La katolika esperantisto Titus Brandsma kontraŭlaboris la naziajn okupantojn en Nederlando dum la dua mondmilito. Pro tio li estis sendita al koncentrejo, kie li pereis en 1942. Nun la papo deklaris lin sanktulo.
La karmelita monaĥo Titus Brandsma estis esperantisto kaj ĵurnalisto, kiu forpasis en koncentrejo dum la dua mondmilito. Li estis beatigita en 1985 de la tiama papo Johano Paŭlo la 2-a kiel ”martiro de la libereco de la esprimado”. La 15-an de majo la papo Francisko deklaris lin sanktulo.
Ne ĉiuj ene de la katolika hierarkio kontraŭis la politikon de Hitler. Tamen, inter la religianoj, ja estis homoj, kiuj elstariĝis pro kuraĝa agado, kiel la aŭstro Max Josef Metzger (1887- 1944) kaj la polo Maksymilian Kolbe (1894 – 1941)1. Simpatianto de Esperanto, Kolbe estas vaste konata, ĉefe pro sia fina decido; nome, li propravole interŝanĝis sin en Auschwitz por alia malliberulo elektita de la nazioj por esti mortigita.
Sekve, la katolikaj esperantistoj konsideras lin unu el siaj patronoj. Siaflanke, ankaŭ Metzger estas esplorinda figuro. Dum la granda milito li kreis pacifistan asocion, kiu uzis Esperanton kiel laborlingvon. Poste, li estis arestita pro siaj kritikoj al la naziaj politikoj kaj kondamnita al morto, efektivigita per gilotino. Pri li verkis lastatempe Ulrich Lins, sed strange lia nomo ne aperas en la plurlingve tradukita eseo de Ulrich Matthias pri la katolika kaj protestanta Esperanto-movado, La nova latino de la eklezio (FEL, 2001).
Titus Brandsma. Fotisto nekonata.
Alia nomo, kiu ne aperas en la tamen leginda eseo de Matthias estas la friso Titus Brandsma (1881 – 1942), malgraŭ tio ke li, kiel Kolbe, estas ankaŭ patrono de la katolikaj esperantistoj. Fakte, temas pri la sola membro de Internacia Katolika Unuiĝo Esperantista (IKUE), kiu beatiĝis – tion faris Johano Paŭlo la 2-a en 1985.
Pri Brandsma iom verkis en Espero Katolika Manuel Casanoves, kunfondinto kaj unua prezidanto de Kataluna Esperanto-Asocio, sed ankaŭ fondinto kaj unua prezidanto de la hispana sekcio de Amnesty International (kaj ankaŭ de tiu kataluna). Estas interese, ke iu kiel pastro Casanoves, kiu evidente zorgis pri (lingvaj kaj) homaj rajtoj, trovis en Brandsma etikan modelon por sia agado.
Naskita Anno Sjoerd Brandsma, li estis karmelita monaĥo, kiu mortis en la nazia koncentrejo en Dachau. Li eniris la novicejon de la karmelanoj en 1897 kaj prenis la nomon Titus. Li fariĝis karmelana pastro en 1905. Kaj en 1909 li doktoriĝis pri filozofio en Romo.
Kiel dirite, Titus Brandsma estis membro de IKUE, aperis en ties jarlibroj kaj konserviĝas leteroj, en kiuj li varbas kolegojn por la internacia lingvo. Li aktivis ankaŭ en la frisa kulturo, estis membro de pluraj institucioj tiurilate, kaj verkis lernolibron pri la lingvo.
Profesie, lia vivo ligiĝis al la katolika Universitato de Nimego, fondita de la nederlanda ŝtato en 1923 por la katolika komunumo de la lando. Tie li estis profesoro pri historio de mistiko (fakulo interalie pri la hispana sanktulino kaj mistikulino Tereza el Avilo) kaj ankaŭ rektoro.
Li pioniris inter tiuj, kiuj avertis pri la danĝeroj de la nacisocialismo, interalie kiel spirita konsilanto de la Nederlanda Katolika Asocio de Ĵurnalistoj. Tial li verkis, predikis kaj instruis favore al preslibero, kaj kondamnis la persekutadon kontraŭ la judoj. Krome li zorgis, ke la laboristoj de ĵurnaloj havu pli bonajn laborkondiĉojn. Kaj li favoris la ekumenan movadon.
Dum la okupado de lia lando, li daŭre agadis kuraĝe laŭ siaj valoroj kaj rifuzis kunlabori kun la kontraŭjudaj kaj naziaj politikoj de la nederlanda registaro, ekzemple pri la elpelo de juddevenaj infanoj el katolikaj mezlernejoj. Krome, li instigis fervore la katolikajn ĵurnalojn, por ke ili ne enlasu nazian propagandon en siajn paĝojn kaj ne publikigu tekstojn favorajn al la nacisocialismo.
Pro tio li estis arestita de Gestapo la 19-an de januaro 1942, kaj konatiĝis kun pluraj prizonoj en Nederlando, inkluzive de sep semajnoj en izolĉelo en Scheveningen, kaj de koncentrejo Amersfoort.
Korpe malsanema, li fine estis sendita al la ekstermejo Dachau, kie li estis plurfoje batita. Li mortis kvin semajnojn post sia alveno, la 26-an de julio 1942. Atestantoj memoris lin en tiuj lastaj momentoj preĝantan por la gardistoj, kaj ankaŭ por la flegistino kiu per mortiga injekto ĉesigis liajn suferojn. Same ŝi klarigis poste, ke Brandsma esceptis en sia ĝentila sinteno al ŝi, malsimile al ĉiu alia el tiaj mortantaj prizonuloj.
Krom dekoj da stratoj kaj pluraj religiaj konstruaĵoj dediĉitaj al li, hodiaŭ ekzistas Instituto Titus Brandsma en la Universitato Radboud (antaŭa Katolika Universitato de Nimego). Krome, ĉiun trian jaron oni aljuĝas la Premion Titus Brandsma al ĵurnalisto, eldonejo, komunikada profesoro, eldonaĵo aŭ instituto, kiu suferis minacojn aŭ persekutadon pro sia agado en amaskomunikiloj favore al afero grava el homa aŭ kristana vidpunkto. Tiuj kaj aliaj honoroj al la frisa pastro memorigas nin ke eĉ en ekstremaj cirkonstancoj eblas rezisti. Ankaŭ spirite.
Javier Alcalde
Bibliografio
Miguel María Arribas, El precio de la verdad, Postulación General de los Carmelitas, Romo, 1998.
Josse Alzin, Ce petit moine dangereux, Bonne Presse, Parizo, 1954.
H.W.F. Aukes, Het leven van Titus Brandsma, Utrecht-Antverpeno, 1985 [1961].
Manuel Casanoves, “P. Tito Bransma O. Carm. Martiro en la Dachau-koncentrejo antaŭ 30 jaroj”, Espero Katolika 4/1973.
Manuel Casanoves, “La moderna martiro Tito Brandsma estis esperantisto”, Espero Katolika 11/1985.
Ulrich Matthias, La nova latino de la Eklezio, Antverpeno, FEL, 2001.
Fernando Millán Romeral, “El poema del P. Tito Brandsma en esperanto e interlingua”, Analecta Ordinis Carmelitarum 63(1), jan-jun 2013, p. 134-147.
Joseph Rees, Titus Brandsma, a modern martyr, Sidgwick & Jackson, Londono, 1971.
Fausto Vallainc, Un Giornalista martire, Ancora, Milano, 1963
1 Kvankam ne esperantisto, menciindas Marceli Godlewski (1865 – 1945), kiu helpis al Wanda kaj Ludwik Krzysztof Zamenhof fuĝi el la varsovia geto.
TEJO ne ricevis la buĝetitan administran subencion de 85 000 eŭroj. Tiu subvencio estas la ĉefa enspezo de TEJO, kaj ĝi devis kovri 58 procentojn el la kostoj de la asocio en la nuna jaro. La tuta buĝeto nun devas esti refarita kaj TEJO verŝajne devos maldungi oficistojn.
La 8-an de majo la TEJO-prezidanto Léon Kamenický skribis al la komitato de la asocio por informi ĉiujn, ke TEJO ne sukcesis ricevi la administran subvencion por 2022.
– Tiu subvencio estas la individue plej granda enspezo en nia buĝeto ĉiujare, kaj ĉi-jare ili tute ŝanĝis la proceduron pri kiel kandidatiĝi kaj kiel ili taksas ĝin. Ni ne estis tiom malproksime de la limo, sed bedaŭrinde ni (kiel pluraj aliaj eŭropaj neregistaraj junularaj organizoj kiuj antaŭe ricevis la subvencion) ne estis sukcesaj.
Li substrekis kiel grava la subvencio estas al la buĝeto de TEJO:
– En pasintaj jaroj ni ricevis 50 mil eŭrojn pro tiu subvencio, kaj ĉi-jare ni kandidatiĝis por 100 mil, kaj pro la nesukceso, tio signifas ke la Estraro de TEJO nun devas revizii la budĝeton kaj veni kun Plano B.
Laŭ la prezidanto la estraro jam decidis pri kelkaj agoj por savi monon, ekzemple la kvaronigo de la buĝeto por ĉeestaj estraraj kunsidoj. La estraro serĉos aliajn financeblojn – oni esperas ricevi monon per donackampanjo kaj aliaj subvencioj. Krome oni pledos al FOJE (Forumo Junulara Eŭropa) por pli bonaj kondiĉoj.
La estraro planas prepari novan buĝeton dum ĉeesta estrarkunsido en Prago kaj poste prezenti ĝin al la komitato ĝis la 25-a de majo.
La buĝeto de TEJO preskaŭ tute dependas de subvencioj de la Eŭropa Unio. Laŭ la buĝeto por 2022, el la tuta enspezo de 146 782 eŭroj sume 125 662 eŭroj (85 procentoj) venas de subvencioj, kaj nur 6 500 eŭroj de la membrokotizoj.
TEJO efektive petis administran subvencion de 125 000 eŭroj, sed pro la malcerteco pri tio, ĉu la peto estos akceptita, la buĝeto kompromise kalkulis nur pri enspezo de 85 000 eŭroj. Aldone oni buĝetis enspezon de iom pli ol 40 000 eŭroj de volontula subvencio, kiun oni plu ricevadas.
La buĝeto en sia teksto agnoskis la malfacilecon ricevi la administran subvencion: ”La kondiĉoj de la administra subvencio ŝanĝiĝis signife kompare al la lasta jaro, de unu flanko plialtiĝis la petebla sumo, aliflanke la buĝeto de la programo restis pli-malpli sama, kio signifas ke malpli da organizoj ricevos la subvencion.”
La buĝeto estis akceptita de la komitato senkontraŭe je la 14-a de januaro. Sed Michael Boris Mandirola, komitatano B, rimarkis la malcertecon pri la administra subvencio kaj diris ke la buĝeto “estas tre for de nia financa realo” ĉar la vera enspezo estos multe pli alta aŭ malalta.
Pro tio, la komitato jam tiam voĉdonis por ke la estraro devu prezenti novan buĝeton 21 tagoj post ekscio de la rezulto de la peto.
Responde al la malakcepto, Patricio Iglesias, komitatano B, diris ke en Argentino se organizo ne ricevas subvencion, la kutimo estas tuj organizi busojn plenaj de aktivuloj protesti antaŭ la agentejo. Li sugestis ke TEJO krei dokumenton kiu diru ion similan al:
”Pro ĉi tiu decido povas perdi siajn enspezojn 400 laboristoj de niaj organizoj kaj ties familioj, ĉirkaŭ 5 000 eŭropaj junuloj ne povos ĉeesti eventojn, pli ol 500 junuloj el Afriko, Azio kaj Latinameriko ne vizitos nian kontinenton por kulturaj interŝanĝoj, eventualaj laboraj procesoj povas signifi la malfondon de niaj NRO-j”, kaj tiel plu.
Li asertis ke neniu politikisto ŝatus ricevi tiun kritikon. Li tamen ne klarigis, kie troveblas la suferontaj 400 laboristoj de la Esperanto-organizaĵoj, la 5 000 eŭropaj kaj 500 ekstereŭropaj junuloj.
Michael Boris Mandirola diris ke ĉar TEJO ricevis la subvencion dum sep sinsekvaj jaroj, ĝi kerne rolas en la planoj de la organizo. Pro tio, li skribis: “mi dubas ke la dungosituacio povus resti senŝanĝa”. Tamen TEJO verŝajne ne devos maldungi 400 oficistojn.
Chronica publicate in Panorama in interlingua, no.5, 2019
Le anno es 1995. Le communitate de Interlingua se incontra in Praga. UMI celebra 40 annos durante le 12nde Conferentia international de Interlingua. Le stratas del belle citate plen de historia e cultura es plenate del lingua que conserva le historia e le cultura occidental pro le futuro.
Interessante discursos se misce con grande planos de como introducer Interlingua in scholas Europee.
Amicitates nasce. Ideas es excambiate.
24 annos passa. On non audi Interlingua al stratas de Praga. Ha le lingua disparite?
No!
Le anno es 2019. Interlingua retorna a Praga pro le 23e conferentia international, gratias a un enthusiastic e active gruppo local. Le lingua vive e se disveloppa.
Desde le ultime vice illo ha entrate internet. Il ha plure sitos, foros e blogs.
Nove podcasts, nove videos.
Il ha nove libros, nove poemas e nove cantos. Il ha nove dictionarios, nove traductiones, nove enthusiastas, e multe del vetere enthusiastas remane.
Interlingua sempre cresce, proque cresce su historia, su tradition e hereditage. Illo lassa tracias, cata anno in nove citates.
Nos vive in le epocha de information sin frontieras. Cata homine in le mundo que ha un connexion al internet e se interessa pro linguas neutral pro communication democratic, ha un bon chance de trovar Interlingua, sovente proque illo es mentionate in le mesme contextos que linguas constructe e lingua francas.
Plus que un medie milliardo homines comprende Interlingua ben sin studiar lo. Ma pro usar le lingua correctemente, on lo debe apprender. Isto require un fragmento del labor que on besonia pro maestrar per exemplo espaniol o italiano, ma totevia on debe dedicar un poco de su tempore a isto. Alora il ha un assatis modeste gruppo de personas que usa Interlingua activemente, ma un multo plus grande gruppo que se interessa del lingua, sin usar lo. On discute, lege textos, compara con altere linguas etc.
Alora Interlingua attinge multe personas e le mission del active usatores es a inspirar e activar le passive usatores.
Si le lingua crescera in un tempo bastante veloce, nos attingera le si nominate effecto del bolla de nive. Al comencio illo es parve, ma durante que illo rola a basso del monte coperite de nive, illo accumula iste nive e deveni de plus in plus grande, se augmentante exponentialmente.
Nos es le bollas de nive!
Interlingua retornava a Praga. E illo retornara ancora plure vices. Nostre movimento non es grande, ma illo es forte e persistente. E le lingua in se mesme es le plus bon argumento del movimento: Comprensibile ma neutral. Naturalistic ma facile. Logic ma non schematic.
Isto es le lingua del futuro. Quando le mundo lo discoperira?
Rudolf Carnap (1891–1970) estis tre konata germana filozofo kaj logikisto, kiu forlasis Germanion pro la naziismo. Li lernis Esperanton kiel 14-jarulo kaj diversmaniere uzis ĝin dum sia tuta vivo. Tamen ĝis lastatempe malmulto estis konata pri lia esperantisteco. Nun aperis ampleksa artikolo de Ulrich Lins pri la temo. Libera Folio intervjuis la aŭtoron.
La germanlingva artikolo Sprache transnational: Rudolf Carnap und die Esperantobewegung (Transnacia lingvo: Rudolf Carnap kaj la Esperanto-movado) aperis en la kolekto Logischer Empirismus, Lebensreform und die deutsche Jugendbewegung kiu estas libere elŝutebla ĉe la eldonejo.
Libera Folio: Via artikolo pri Rudolf Carnap aperis en pli vasta kolekto de artikoloj. Pri kio temas tiu kolekto kaj kiel vi fariĝis unu el ĝiaj aŭtoroj?
Ulrich Lins: – La kolekto traktas logikan empiriismon, vivreformon kaj la germanan ”Junularmovadon“, kiuj estas temaroj, kiuj ebligas kompreni la fruan intelektan evoluon de Carnap, nun rekonata kiel unu el la plej gravaj filozofoj de la dudeka jarcento. Mia kontakto kun ”karnapologoj“ komenciĝis en 2012, kiam mi scivolis pri la eblo konsulti arkivaĵojn de Carnap. Tiuj troviĝas en Pittsburgh, sed mikrofilme ankaŭ en Konstanz. Montriĝis, ke la homoj, kiujn mi kontaktis en Konstanz kaj poste Vieno, estis jam forte okupitaj per esploro de la ampleksa skriba postlasaĵo de Carnap. Ili volonte akceptis mian interesiĝon, ĉar pri lia rilato al Esperanto ĉiuj bone sciis, tamen ne konante detalojn pri lia esperantisteco.
– Tiutempe en Usono kaj alilande oni komencis malkovri la kulturhistoriajn radikojn de Carnap. Tio harmoniis kun mia scivolo. La kontakto evoluis, kaj en junio 2016 mi estis invitita de la Viena Universitato al internacia, plurfaka konferenco. Tie, en la Instituto ”Viena Cirklo“, mi prelegis pri tio, kion mi ĝis tiam sciis pri Carnap kaj Esperanto. Poste oni petis min disponigi por libro mian (reviziitan) tekston. Tiu libro ĵus aperis. En Lahti (2019) kadre de la Universala Kongreso (UK) mi prezentis la tiaman staton de mia scio pri Carnap. Mi aldonu, ke pasintjare kaj komence de la nuna jaro aperis duvolume la delonge atendata eldono de la taglibroj de Carnap, en kies estiĝoprocezo mi povis jen kaj jen helpeti pri Esperantaj temoj.
Kiel vi eksciis pri la esperantisteco de Carnap?
– Kiam Victor Sadler en 1967-68 planis la eldonon de la revuo La monda lingvo-problemo (LMLP), la nuna LPLP, respondeculoj de la eldonejo Mouton, ĉe kiu la revuo estis aperonta, alparolis lin pri la esperantisteco de Carnap. Ili referencis al la aŭtobiografio de Carnap, kies angla originalo aperis en 1963. Sadler rakontis al mi, ke li estis surprizita, ne konsciante ke Carnap delonge estis membro de UEA kaj ke unu verko lia (Abriss der Logistik, 1929) troviĝas en Biblioteko Hodler. Verŝajne Carnap iam donace sendis tiun ekzempleron al UEA.
– En 1993 aperis germana traduko de la aŭtobiografio, en la serio de Reclam-libretoj. Fascinis min, ke Carnap mallonge, sed imprese rakontis pri sia vojo al Esperanto kaj siaj junaĝaj spertoj per Esperanto. Tion multaj citis, esperantistoj kompreneble, sed ankaŭ ekzemple Umberto Eco. La inviton de Sadler iĝi membro de la redakcia konsilantaro de LMLP Carnap kun bedaŭro malakceptis pro sia progresinta aĝo.
Kiam kaj kiel Carnap lernis la lingvon? Kio motivis lin fari tion aŭ ĉu temis nur pri scivolemo?
Rudolf Carnap en 1935. Foto: Francis Schmidt
– Li aŭtodidakte lernis Esperanton en 1905 aŭ 1906 kiel gimnaziano en Barmen, kiu nun estas parto de la urbo Wuppertal. La 14-an de februaro 1908 li komencis skribi taglibron, en kiu la 19-an de februaro ni povas legi lian konfeson: ”Mi denove ĉiutage entuziasmas pri Esperanto.“ En la organo de UEA (1908-10-01) li aperigis sian deziron korespondi – ”kun negermanoj“, kiel li precizigis. Baldaŭ sekvis artikolo lia, ”Kiel oni faras enigmojn en Esperanto?“ En la menciita taglibraro ĝi unuafoje aperis en listo de liaj verkoj; ĝi estas lia plej frua publikigita teksto. Post sia ekstudo en Jena (1910) Carnap tie iĝis delegito de UEA.
Ĉu Esperanto estis nur unu ĉapitro en lia vivo aŭ tutviva afero?
– En aŭgusto 1908 li vojaĝis al la Kvara UK en Dresdeno. Tie li aŭskultis la festparoladon de Zamenhof kaj vidis la prezenton de Ifigenio en Taŭrido. Ambaŭ eventoj profunde impresis lin. Ankoraŭ en 1963 li memoris la kongreson ”kvazaŭ miraklo“. Li skribis, ke Zamenhof kuraĝigis lin dediĉi sin dumvive al la ideo, ke ”nia laboro servu ne nur al nia propra nacio, sed al la tuta homaro“. Carnap ĉiam sentis sin ligita al ”scienca humanismo“.
– Ses jarojn post la Dresdena UK eksplodis la mondmilito, en kiu Carnap soldatservis. En 1922, do antaŭ precize cent jaroj, li denove povis vojaĝi – al la UK en Helsinki. Sur la ŝipo ekirinta en Lübeck li konatiĝis kun bulgara studento de agronomio, Atanas D. Atanasov (1897-1957), kun kiu li amikiĝis. Ili restis kune dum kvar semajnoj kaj daŭre parolis Esperante, ne nur en Helsinki, sed ankaŭ en postkongresa ekskurso per petveturado tra la baltaj landoj. En Tallinn ilin invitis al tagmanĝo la fratinoj Agnes, Helmi kaj Hilda Dresen, kun kiuj ili antaŭe konatiĝis en Helsinki.
Oni ne trafas la nomon de Rudolf Carnap en verkoj pri la historio de la movado. Ĉu li tamen partoprenis ĝin kiel simpla movadano?
– Li ne multe aktivis ”por la movado“ post 1925, sed ĝismorte konservis fidelecon al Esperanto. Dank‘ al la taglibro ni scias, ke komence de la dudekaj jaroj li vigle partoprenis movad-aktivadojn. Li tre laŭdis la kongresajn paroladojn de Edmond Privat kaj renkontis aliajn esperantistojn, ekzemple la strangetan hispanon Julio Mangada. Flanke li kritikis gravulojn kiel Johannes Dietterle (”malbona, germana prononco“), Petro Stojan kaj Charles Baudouin (kiu parolis “iom tro edife”); sendube li ne imagis kompreneble, ke tiuj liaj rimarkoj telegramstile notitaj en taglibro estos post cent jaroj legeblaj libroforme.
– Al unu korespondanto li konsilis, ke la ĉefverkon de Immanuel Kant (Kritik der reinen Vernunft) oni prefere nomu en Esperanto ”Kritiko al la pura racio“ – ne ”de la pura racio“. En Vieno en 1924, okaze de la UK, sed eksterkongrese, li ligis kontaktojn, kiuj markis la komenciĝon de lia scienca kariero: en 1926 li eklaboris kiel docento en la Viena Universitato. Li estis unu el la kernaj membroj de la famiĝonta Viena Cirklo de filozofoj kaj sciencistoj, kiuj pionire antaŭenigis la t.n. analizan filozofion.
Carnap fariĝis fama filozofo. Ĉu estis iu interrilato inter lia okupiĝo pri Esperanto kaj lia akademia vivo aŭ ĉu li tenis la du aferojn apartaj?
– Ĉe li eble ĉio interrilatis. Filozofio estis por Carnap ne metafiziko aŭ simile, sed afero, kiu celis al socia praktiko kaj al reformo de la ĉiutaga vivo. Ĉar politikon li konsideris branĉo de praktika filozofio, li ne tre ŝatis la nepolitikemon de germanoj. Fine de la Unua Mondmilito li aliĝis al la homamasoj, kiuj en Berlino manifestaciis “por paco kaj pano”. Li preskaŭ membriĝis en la Komunista Partio de Germanio, sed fine sub la impreso de la bolŝevika teroro preferis moderan, nedoktrinecan formon de socialismo. Pli malfrue en Usono li estis suspektata kiel maldekstrulo; portempe li eĉ troviĝis sur nigra listo de FBI.
– Kiel montras la aŭtobiografio kaj liaj taglibroj, Carnap ofte parolis al homoj pri Esperanto, ekzemple kun la pola filozofo Tadeusz Kotarbiński aŭ kun aŭstria advokat-vidvino, kiu esprimis sin “tre kontraŭ Esperanto”, sed estis “prilaborita” de Carnap, tiel ke fine ŝi kapitulacis: “(…) ŝi diras, ke do tamen mi devas ĝin lerni.” Ni scias, ke kun la viena kolego Ludwig Wittgenstein, kiu malŝatis la lingvon, li kunpuŝiĝis. En 1923 li vojaĝis al Meksikio, kien liaj bogepatroj elmigris. Tie li interalie vizitis la klason de lernejo, en kiu Esperanto estis instruata.
– En 1923 kaj 1935 Carnap vizitis en Harvard la matematikiston Edward V. Huntington, kun kiu li konversaciis en Esperanto. En 1946 li respondis demandaron de International Auxiliary Language Association (IALA) pri la dezirinda karaktero de novkreota internacia planlingvo. El tio rezultis en 1951 la projekto Interlingua, kiu pro la antaŭenmarŝo de la angla dekomence estis senŝanca. Carnap ĉiam pledis por la kunagado de adeptoj de malsamaj planlingvoj (li lernis plurajn) kaj kritikis, ke kelkaj tendencas al sekteco. Inviton de C.K. Ogden, ke li donu apogon al Basic English, li rifuzis.
– En la nepublikigita korespondaĵaro de Carnap mi trovis atentinda lian leter-interŝanĝon kun Albert Léon Guérard, francdevena profesoro de literaturo en Stanford, kiu verkis A Short History of the International Language Movement (Novjorko 1922). Carnap delonge sciis pri tiu libro, sed akiris ĝin nur post la milito. Korespondante kun Guérard en 1939 kaj denove ekde 1945, li rimarkis fortan akordiĝon kun ties ideoj. Guérard ne estis esperantisto, sed admiranto de Zamenhof. La du viroj tute ne diskutis pri lingvaj detaletoj. Ili samopiniis pri tio, ke la ĉefa malamiko de Esperanto estas militema naciismo kaj ke Esperanto tial meritas subtenon jam pro sia ”interna ideo“. Evidente la du viroj revis simile pri socialismo kuniĝanta kun libereco kaj demokratio. Ĉar oni ofte mencias, ke Carnap estis adepto de mondfederalismo, min ne surprizis trovi en lia postlasaĵo indikon, ke li abonis la revuon La Praktiko, la organon de Universala Ligo.
Oni povus supozi, ke la movado klopodus profiti de la esperantisteco de tia famulo kaj inviti lin ekzemple al honoraj komitatoj de kongresoj. Ĉu okazis tiaj provoj?
Rudolf Carnap dum la usona periodo.
– Antaŭ la Dua Mondmilito kelkaj movadaj gravuloj eble konis lin pro kongresa partopreno, sed baldaŭ li estis kvazaŭ forgesita en Esperantujo. Parte tio ŝuldiĝis al lia malapero el Eŭropo: de la fino de 1935 li vivis en Usono kaj tie produktis la plej grandan parton de sia verkaro. En Kalifornio, kie li vivis laste, kelkaj esperantistoj eksciis pri li. Sed Bill Harmon, la multjara usona ĉefdelegito de UEA, kiun mi demandis iom antaŭ lia morto fine de 2019, respondis, ke li neniam aŭdis la nomon Carnap.
– Alia kalifornia esperantisto, R.C. Marble, en julio 1970 klopodis logi la proksime loĝantan Carnap al renkonto okaze de la partopreno de William Auld en somera kurso de Esperanto en Sanfrancisko, sed tre verŝajne tiu provo ne estis sukcesa. Meze de aŭgusto 1970 Carnap skribis longan leteron al Valter Tauli, estondevena lingvisto en Uppsala, kies libron pri la teorio de lingvoplanado li aprezis. La respondon de Tauli, se ĝi estis sendita, Carnap eble ne plu legis: li mortis la 14an de septembro 1970.
– Kiel montras la plurvoluma verkaro kaj la ĵus aperigitaj taglibroj, Carnap havis imponan sciencan rikolton. Kio frapis min en ligo kun tio, estas ĉarma ero en tiu postlasaĵo, nome du poŝtkartoj, kiujn oni akiris post la forpaso de la filo Johannes Carnap en 2012. Kiam tiu filo naskiĝis, la fiera patro, do Rudolf Carnap, metis anoncon en Esperanto Triumfonta (29-10-1922). Johannes iĝis pastro en centra Germanio. La poŝtkartoj, kiujn li konservis, estas el 1908. Ilin al Rudi skribis Otto Flügel, amiko de la familio Carnap, post la Dresdena UK.
– Por komplezi la junulon Flügel komencis lerni Esperanton; la poŝtkartoj estas en ankoraŭ iom stumbla lingvaĵo. Li direktis al Rudi afablajn vortojn, sed ligis ilin kun admono, nome la deziro, ke li atentu prioritatojn, zorgante ke liaj “studoj esperantistaj estu sen perdo por la aliaj studoj multe pli necesaj. La Esperanto por vi estu ĉiam nur la dua.“ Carnap sekvis la bonintencan admonon, certe por la kontentiĝo de ĉiuj aprezantoj de lia verkaro.
Kia homo li estis, ekster la filozofia verkaro?
– Dank‘ al la taglibroj oni havas nun pli ampleksan bildon pri Carnap. Li estis homo ne nur interesa por filozofoj. Li ne fumis nek trinkis alkoholon. Li havis akran intelekton kaj samtempe estis tre mildkaraktera. Lia (dua) edzino fojfoje moketis, ke li havas la vizaĝon de anĝelo. (Mi enŝovu ĉi tie, ke li devenas el tre religiema familio.) Al li mankis ĉia fanatikeco, kaj onidire li neniam parolis al homoj malĝentile aŭ neestime.
TEJO ricevas subvencion de 25 000 eŭroj por fari muzikalon en Esperanto. Ĝi estos prezentita dum la Internacia Junulara Kongreso en Nederlando en aŭgusto. La muzikalo temos pri iu fikcia IJK, kaj TEJO serĉas kandidatojn por la roloj.
La preciza sumo de la subvencio estas 24 975 eŭroj, kaj ĝi venas de Erasmus+ kadre de la programo KA152. Laŭ la retejo de Erasmus+, la programo celas “subteni organizojn kaj grupojn de junuloj por fari junularajn interŝanĝojn, por kunigi junulojn el malsamaj landoj por interŝanĝi kaj lerni ekster la formala edukada sistemo.”
La subvencio pagos la programkostojn, loĝadon kaj manĝojn de partoprenantoj dum la kongreso. La subvencio ankaŭ pagos la vojaĝkostojn, sed nur se oni vojaĝas de aŭ tra Hispanio, Francio, Germanio, Pollando aŭ Slovakio.
Kvin aliaj asocioj helpos realigi la projekton. Ili estas Kataluna Esperanto-Junularo, Germana Esperanto-Junularo, Itala Esperanto-Federacio, EUROKKA kaj Pola Esperanto-Asocio.
TEJO anoncis ke la subvencion eblos pagi al 34 kontribuantoj, kiel aktoroj, dancantoj, scenejkonstruantoj kaj tiel plu. Ĝi ankaŭ pagos por necesaj materialoj kiel kostumoj. La muzikalo okazos dum la IJK en Westelbeers, Nederlando, inter la 20-a kaj 27-a de aŭgusto. Laŭ la anonco:
÷ Ni bonvenigas kandidatojn en aĝo de 13 ĝis 30 jaroj (je la 20-a de aŭgusto), el ĉiuj mondopartoj kaj de ĉiuj genroj, kun ĉiaj korpaj kapabloj. Talento aŭ sperto pri aktorado, kantado, dancado aŭ alia kapablo estas bonvena, sed ne necesa. Plej gravas manko de honto.
La ĝenerala sekretario de TEJO, Rogier “Roĉjo” Huurman, priskribis la muzikalon al Libera Folio:
– La muzikalo temas pri iu fikcia IJK, dum kiu okazas diversaj rakontoj kaj problemoj. Ne estas unu ĉefrolulo, ĉefrolas la kongreso mem. Laŭ nia takso la skripto nun estas por muzikalo de 1,5 horoj, ĉiuj dezirataj scenoj jam estas, sed kelkaj ankoraŭ ricevas poluradon.
La muzikalo estas verkita de Huurman, Carlos Pesquera Alonso, Benjamín Álvarez kaj Lauris Lepoix. Ĝi enhavas 16 kantojn kaj 15 scenojn, du scenojn por ĉiu tago de la kongreso (kaj unu por la forirtago).
Estas 11 nomitaj roloj, bone rekoneblaj por tiuj kiuj jam partoprenis IJK, kiel Komencanto, Flirtemulo, Timemulo, Festulo, Vaganto kaj TEJO-Prezidanto.
Li substrekis kiel grava la subvencio estas al la buĝeto de TEJO:
La buĝeto en sia teksto agnoskis la malfacilecon ricevi la administran subvencion: ”La kondiĉoj de la administra subvencio ŝanĝiĝis signife kompare al la lasta jaro, de unu flanko plialtiĝis la petebla sumo, aliflanke la buĝeto de la programo restis pli-malpli sama, kio signifas ke malpli da organizoj ricevos la subvencion.”
Ulrich Lins: – La kolekto traktas logikan empiriismon, vivreformon kaj la germanan ”Junularmovadon“, kiuj estas temaroj, kiuj ebligas kompreni la fruan intelektan evoluon de Carnap, nun rekonata kiel unu el la plej gravaj filozofoj de la dudeka jarcento. Mia kontakto kun ”karnapologoj“ komenciĝis en 2012, kiam mi scivolis pri la eblo konsulti arkivaĵojn de Carnap. Tiuj troviĝas en Pittsburgh, sed mikrofilme ankaŭ en Konstanz. Montriĝis, ke la homoj, kiujn mi kontaktis en Konstanz kaj poste Vieno, estis jam forte okupitaj per esploro de la ampleksa skriba postlasaĵo de Carnap. Ili volonte akceptis mian interesiĝon, ĉar pri lia rilato al Esperanto ĉiuj bone sciis, tamen ne konante detalojn pri lia esperantisteco.
La preciza sumo de la subvencio estas 24 975 eŭroj, kaj ĝi venas de Erasmus+ kadre de la programo KA152.