Kiam komenciĝis la rilato inter Esperanto kaj anarkiismo? Kial la ”liberecanoj” ekinteresiĝis pri la internacia lingvo? Javier Alcalde verkis detalan esploron pri tiu temo kaj rakontis pri sia verko en intervjuo de Libera Folio.

Ĵus aperis ĉe la eldonejo Edicions Malcriàs d’Agràcia historia studo pri la ligoj de anarkiismo al la Esperanto-movado kun la titolo Esperanto i anarquisme: els orígens (1887-1907) (“Esperanto kaj anarkiismo: la originoj (1887-1907)”). Temas pri la unua numero de la kolekto Quaderns Esperantistes (“Esperantistaj Kajeroj”).

En sia antaŭparolo, Sarah Al-Matary, profesoro pri franca literaturo ĉe Universitato de Lyon kaj fakulo pri intelekta historio, skribas:

Esplorinte diversajn fontojn, foje malmulte konatajn, Alcalde pritraktas la debatojn, kiujn la ebleco de lingvo internacia (kaj, pli precize, Esperanto) vekis en la socialismaj rondoj antaŭ la Granda Milito, kun speciala atento al la akcepto kiun ĝi havis inter la diversaj anarkiismaj tendencoj kaj retoj.

Libera Folio petis la aŭtoron rakonti pli pri la libro.

Libera Folio: Kial vi interesiĝis ĝuste pri la relative mallonga periodo 1887-1907?

Javier Alcalde: – Kadre de antaŭaj esploroj (ekzemple Maro estas gutaro kaj Vides paraleles) mi observis, ke la lingvo estis ege disvastigita en la kataluna liberecanaro en la 1930aj jaroj. Pluraj aŭtoroj menciis tiun fakton, sed mankis klarigoj pri la komenco de tiu rilato, ĝiaj kialoj kaj ĝia amplekso. La esploro ekas per analizo de utopiaj socialistoj kiel Étienne Cabet kaj Wilhelm Weitling (iusence praanarkiistoj kaj praesperantistoj) kaj daŭrigas kronologie ĝis 1907, dudek jarojn post la apero de la Unua Libro; multo okazis en tiu jaro, en pluraj mondopartoj.

Ĉu la fruaj anarkiistoj subtenis Esperanton pli ol aliaj socialistaj tendencoj?

– Komence socialistaj gvidantoj montris pri Esperanto indiferenton aŭ eĉ malestimon (ekzemple, Antonio Gramsci). Samtempe la lingvo disvastiĝis inter multaj grupoj de proletoj, kiuj intuicie komprenis la potencialon de la universala lingvo por la internaciigo de la revolucio, kaj uzis ĝin praktike.

– Anarkiistoj kontraŭis la sistemon de internacia komunikado en la laborista movado baze de poliglotaj intelektuloj, kies personaj opinioj kaj interesoj nature ĉefrolis. Aliflanke, iliaj idealoj pri frateco kaj homa emancipiĝo kongruis kun la interna ideo de Esperanto.

Kiel anarkiistoj rilatis al la neŭtrala Esperanto-movado? Kaj al aliaj laboristaj tendencoj?

– Tio dependas interalie de tio, ĉu oni konsideris sin esperantisto unue aŭ anarkiisto unue. Kiam la denseco de esperantistoj tion permesis, proletaj grupoj kreiĝis aparte de la tiel nomata burĝa movado, sed foje oni kunlaboradis. Malgraŭ tio, ke la plimulto el la tiutempaj laboristaj esperantistoj estis liberecanoj, observeblas spirito de toleremo kaj kunordigado kun aliaj proletoj, ekzemple en la kadro de la internacia asocio Paco-Libereco, antaŭulo de SAT.

Ĉu vi povas doni ekzemplojn de konataj anarkiistaj esperantistoj? Ĉu estis kontraŭuloj?

– Esperanton subtenis gravuloj el pluraj skoloj, kiel Lev Tolstoj, Errico Malatesta, Elisée Reclus, Pierre Remus, Li Shizeng kaj Ōsugi Sakae. Inter la kontraŭuloj, menciindas Gustav Landauer kaj Max Nettlau. La libro pritraktas la debaton en Die Freie Generation inter Ramus kaj Landauer. Krome, en la teksto aperas famuloj iel surprizaj, kiel la verkisto Jules Verne, la inventinto de la submarŝipo Narcís Monturiol kaj la pioniro de la ĝardenurba movado Ebenezer Howard.

Kiajn legantojn vi celas?

– La libro estas verkita kaj por fakuloj kaj por la ĝenerala publiko. Ĝi mallongas kaj ne estas tro komplika, sed je la fino inkluzivas aron da notoj kaj referencoj por tiuj kiuj volas scii pli. Mi verkis katalunlingve, kaj aperis pli frue mallonga versio en la franca, artikolforme. Ĉar ne ekzistas alia simila libro, se estus intereso kaj oni pretus ĝin traduki, eventuale ĝi povus publikiĝi alilingve kaj tiel atingi pli vastan kaj diversan legantaron.

Laŭ freŝa statistiko la membrokvanto de TEJO denove forte kreskis dum la pasinta jaro, kaj la junulara sekcio de UEA nun havas pli da individuaj membroj ol iam ajn dum la lastaj jardekoj. Samtempe la tuta kresketo en la membrokvanto de UEA okazis ĉe la junulara sekcio. De kio tio dependas?

Ĉiujare la aprila eldono de revuo Esperanto publikigas statistikon pri la individuaj membroj de UEA kaj TEJO. Laŭ la freŝaj ciferoj por la jaro 2021, TEJO spertis fortan kreskon en sia kvanto da individuaj membroj, kiu nun estas la plej alta ekde la 1980-aj jaroj, aŭ eble iam ajn.

Statistikoj pri la kvantoj antaŭ la 1980-aj jaroj ne facile troveblas, sed ĉar tiam ŝajne estis la pinto de la junulara movado, supozeblas ke tiam ankaŭ estis la pinto de la membraro en TEJO.

Inter 2020 kaj 2021, la kvanto da individuaj membroj en TEJO kreskis de 806 al 936, je pli ol 16%. La kresko ĉefe okazis en la kategorio “Juna Membro Baza” kiu kreskis de 675 al 795. La kategorio “Juna Membro-Abonanto” kreskis de 80 al 90 kaj “Juna Membro Dumviva Baza” de 29 al 31. Nur la kategorio “Juna Dumviva Membro Abonanto” malkreskis, de 22 al 20.

La kvanto de individuaj membroj de TEJO kreskis ĉiujare ekde 2016 kiam la aĝolimo estis altigita de 30 al 35. Tiam TEJO havis malpli ol 400 individuajn membrojn.

La kresko estas eĉ pli impona kompare kun UEA, kies individua membraro kreskis de 4 293 al 4 424, neta pluso de 131. Tiu signifas ke la tuta kresko en individuaj membroj  de UEA venis de TEJO.

La nov-elektita estrarano de TEJO Tyron Surmon komentis nome de la TEJO-estraro al Libera Folio:

– Kompreneble la estraro ĝojegas ke la membraro de TEJO denove kreskas. TEJO nun havas pli da individuaj membroj ol dum iam ajn ekde almenaŭ la 1980-aj jaroj. Eĉ se vi ne inkluzivas la efikon de la altiĝo de la aĝlimo, tio ankoraŭ montras veran kaj impresan kreskon dum la pasintaj jaroj. Kaj kiam la AKSO-projekto pretos, tio multe faciligos la membriĝan sistemon (ekz. oni povos elekti aŭtomatan remembriĝon), do ne estus tro optimisme prognozi estonton kie TEJO superas 1 000 individuajn membrojn.

Sed kiel kaj kial tiu kresko okazis? Tyron Surmon proponis hipotezojn:

– Nia komisiono pri Landa kaj Faka Agado estas multe pli aktiva nun ol ĝi estis dum pasintaj jaroj. Nia estrarano Albert Stalin Garrido iniciatis kampanjon inter landaj kaj fakaj sekcioj ke ili remembrigu siajn membrojn en 2021, kun helpo de la Fondaĵo Canuto, kaj lando kiel Indonezio sola alportis inter 15 kaj 20 novajn membrojn.

– Aldone, en 2021 ni lanĉis la novan retan eventon Retoso, senpagan por TEJO-membroj sed pagendan por ĉiuj aliaj. Estis aparta aliĝilo por homoj kiuj aliĝus al TEJO nur pro Retoso, kaj 37 homoj aliĝis tiel. Sed supozeble aliaj homoj mem aliĝis al TEJO dank’ al la evento, kaj poste uzis la ĉefan aliĝilon.

– Simile, kvankam la 2021 reta IJK ne havis apartan aliĝilon por tiuj homoj, estis multe malpli kosta aliĝi al TEJO (kaj poste ĉeesti senpage) anstataŭ pagi la IJK-kotizon, kaj 58 homoj indikis ke la reta IJK estis ilia unua E-evento – do ne estus troigo sugesti ke 100 novaj homoj aliĝis al TEJO dank’ al retaj eventoj.

Kiom da membroj TEJO havas sume, delonge estas polemika demando, kaj kelkaj estraroj tute evitis doni respondon. Fine en 2021 oni publikigis takson pri la grandeco de la membraro. Laŭ ĝi, tiam TEJO havis proksimume kvin mil membrojn.

Krom la individuaj membroj, oni tiam taksis, ke estis ĉirkaŭ 1 400 asociaj kaj aligitaj membroj, 1 100 junaj amikoj de Esperanto kaj 1 700 eks-individuaj membroj kiuj aŭtomate iĝis “junaj amikoj de Esperanto”. Multaj el tiuj mem supozeble ne scias, ke ili troviĝas en la membrostatistiko de TEJO.

Robert Nielsen

La Esperanto-movado dum kelkaj postmilitaj jardekoj estis forta en kelkaj landoj de la tiama sovetia bloko, kaj precipe en Pollando. Esperanto donis ŝancon pri internaciaj kontaktoj eĉ trans la fera kurteno. Samtempe la Esperanto-movado estis uzata de la regantoj por propagando, observata kaj kontrolata de la ŝtato. Jarek Parzyszek rakontas pri siaj spertoj en la pola studenta movado.

Fondita en Zakopane, suda Pollando, en 1972, Pola Studenta Esperanto-Komitato estis sukcesa provo kunordigi la agadon de sendependaj studentaj – edukaj, sciencaj, kulturaj kaj turismaj Esperanto-rondoj kaj kluboj, kiuj funkciadis en multaj polaj universitataj urboj. La organiza kaj financa bazo por la plimulto de la rondoj estis Asocio de Polaj Studentoj (APS).

Studentaj polaj esperantistaj kluboj kaj rondoj ekaperis en la polaj universitatoj post la falo de Bierut-reĝimo (do post 1956). Por poloj, post la morto de Bierut, ŝajnis ke kune kun Właysław Gomułka venis nova, pli bona epoko: aperis novaj revuoj, kelkaj pli frue malpermesitaj autoroj rajtis aperigi siajn librojn aŭ prezenti spektaklojn, oni povis dum kelkaj jaroj publike rememori la rolon de la Landa (subtera) Armeo, multaj intelektuloj rajtis vojaĝi ne nur al Orienta Europo – sed tiu “libereco” rapide finiĝis.

La plej multaj el la esperantistaj rondoj kunlaboris kun aŭ eĉ fakte funkciis nur danke al APS. En la 60-aj kaj en la 70-aj jaroj granda plimulto de polaj studentoj apartenis al APS, kiu fakte monopoligis la organizan aktivadon de polaj studentoj tiel ke preskaŭ ĉiuj interesgrupoj devis elekti formon de oficiala kunlaboro kun APS. Substrekendas, ke oficiale ne ekzistis aliaj junularaj organizaĵoj. La ŝtato ”zorgis”, ke la junularaj organizaĵoj ne fordrivu en “malĝusta” direkto.

Krom la departemento pri junularo en la Centra Komitato de la komunista partio (Pola Ununiĝinta Laborista Partio), gvidata de aparta sekretario pri la “ĝusta” direkto de junulara aktivado, zorgis financaj ŝtatoservoj dividantaj subvenciojn, pasportoservoj donantaj permesojn (“pruntantaj” pasportojn) por vojaĝi, cenzur-oficejoj: centra en Varsovio kaj vojevodiaj, polico (nomata milicja) kaj sekretaj ŝtataj servoj, kun miloj da sekretaj kunlaborantoj, kiuj raportadis pri diversaj kampoj de socia aktivado.

La kontrolado okazadis ankaŭ oficiale, interne de la unuopaj organizaĵoj lok- kaj landnivele.

El mia preskaŭ 10-jara sperto de Esperanto-aktivado en Pola Popola Respubliko mi praktike scias ke la pola Esperanto-movado, precipe la studenta, estis observata kaj kontrolata de la ŝtato.

Kompreneble ne nur polaj studentoj-esperantistoj estis observataj kaj kontrolataj – tute kontraŭe. Dum la 1980-aj (kaj ŝajne ankau dum la 1970-aj) jaroj Pollando estis “la plej libera” inter la socialismaj landoj. Dum kaj post la “milita stato” (1981-84) niaj amikoj el GDR, Sovetunio, Bulgario, Rumanio, Ĉeĥoslovakio, timis aŭ ne povis viziti Pollandon, escepte de nombre limigitaj grupoj, organizitaj de Komsomol, FDJ kaj tiel plu.

Pola Studenta Esperanto-Komitato neniam estis sendependa organizaĵo, ĝi fakte eĉ ne estis organizaĵo el la jura vidpunkto. Ĝi estis centra reprezentaĵo de polaj studentoj-esperantistoj, konsistanta el po unu reprezentanto de ĉiu funkcianta studenta rondo/klubo. Ĉar la plej multaj studentaj Esperanto-rondoj kaj kluboj havis en sia nomo la vorton “scienca”, PSEK funkciis ĉe la Scienca Komisiono de la Ĉefa Konsilio de Asocio de Polaj Studentoj.

Fakte tiu “scienca” karaktero estis plej ofte nur oficiala “nomkovraĵo”, preteksto por ricevadi ŝtatajn subvenciojn por “sciencaj kaj edukaj” aranĝoj pri diversaj temoj kiel paco, Kosmo, Lenin-heredaĵo ktp., por eldonaĵoj kaj esplorvizitoj. Fakte kelkaj studentaj rondoj ja sukcesis sciencigi la esploradon pri Esperanto, interlingvistiko kaj internacia lingva komunikado: ekzemple tiu de la varsovia universitato, gvidata i.a. de Ryszard Rokicki (la dua PSEK-prezidanto), Barbara Jędrzejczyk (poste Rokicka) kaj Jerzy Leyk.

La varsovianoj jam komence de la 70-aj jaroj okazigadis Sciencajn Interlingvistikajn Seminariojn (poste: Simpoziojn). Grandsukcesaj SIS-oj en la 80-aj jaroj estis aranĝitaj de Akademia Centro Interlingvistika, funkcianta ĉe PSEK, ariganta PSEK-eksaktivulojn, kiu eldonadis postsimpoziajn materialojn kaj apartajn interlingvistikajn kajerojn. La ĉefmotoroj de ACI estis Barbara kaj Ryszard Rokicki.

Dua centro de estis la studenta scienca rondo en la urbo Łódź, kiu, kunlabore kun APS, organizis ĉe la Lodza Universitato internaciajn konferencojn pri internacia lingva komunikado, eldonante riĉenhavajn postkonferencajn materialojn dulingve. La ĉefa motoro de tiuj konferencoj estis la kvara PSEK-prezidanto Tadeusz Ejsmont, kiu en 1982 doktoriĝis pri Esperanto ĉe la Lodza Universitato. El Lodzo venis kaj tie vivas la unua PSEK-prezidanto (dum du oficperiodoj), Władysław Stec.

PSEK aktivadis ne nur sciencterene, sed ankaŭ kulture. Jam antaŭ la PSEK-epoko, helpe de Asocio de Polaj Studentoj, Marek Pietrzak fondis en 1958 Polan Esperanto-Junularon, kaj li longe redaktis la kulturan-edukan revuon TAMEN, eldonatan unue en Toruń (1959-60), poste en Vroclavo (1960-64) kaj fine en Varsovio (1965-67). Fine de la 80-aj kaj komence de la 90-aj jaroj de PSEK estis eldonata Studenta Gazeto, kiun ĉefredaktis Jarosław Miklasz el Bydgoszcz kaj en la redaktoteamo kunlaboris i.a. Krzysztof Łobacz, Elżbieta Malik kaj Jarosław Parzyszek.

Sukcesojn kulturkampe kultivis PSEK-filoj: Esperanta Kultura Societo en Poznań (fondita de Paweł Janowczyk, Zbigniew Kornicki, Andrzej Naglak, Alicja Lech kaj daŭrigata de Leszek Lewandowski) kaj en Zielona Góra ĝis 1992 Kooperativo Verda Monto, gvidata de Jerzy Rządzki, kiu pli frue fondis kaj gvidis Studentan Esperanto-Teatron kaj okazigadis en kaj apud Zielona Góra teatro- kaj kulturfestivalojn. En tiu teatro la ĉefrolojn plenumis i.a. Dorota Świerstok (nun Polaczek), Mira Rządzka, Leszek Lewandowski kaj Anna Szumska (nun Hanna Szczęsna).

Esperanto-Kultura Societo dum kelkaj jaroj kunlaboris kun la Kultura Komisiono de APS eldonante kelkajn interesajn volumetojn, ekzemple la poemkolekton Mi estas nur virino de Anna Świrszczyńska en traduko de Tomasz Chmielik, Doktryna Zamenhofa de Jarosław Parzyszek kaj Esperanto i nauka de d-ro Leszek Kordylewski.

La ĉefa inspiro de PSEK tamen estis nek scienco nek kulturo, sed vojaĝoj. Dank’ al la APS-ombrelo PSEK-delegitoj amase vojaĝadis al internaciaj E-aranĝoj, ĉefe en Eŭropo sed ne nur, ekzemple en 1981 al Brazilo kaj en 1986 al la israela IJK en Neurim veturis 4 PSEK-reprezentantoj. Tiaj eksterlandaj vojaĝoj estis multe pli komplikaj kaj finance nepageblaj por PEJ-anoj, pro tio ofte PSEK-anoj reprezentis Pollandon en TEJO-Komitato kaj foje eĉ estis TEJO-estraranoj (Jan Koszmaluk, Jarosław Parzyszek).

En la Pola Popola Respubliko ekzistis tri kategorioj de pasportoj, kiuj tiam ne estis propraĵo de la civitanoj sed de la ŝtato, kaj la ŝtato povis afable permesi al siaj civitanoj pruntepreni pasporton por vojaĝi eksterlanden. En la Centra Oficejo de APS, ĉe la strato Ordynacka 9 en Varsovio, funkciis pasporto-deponejo kun rekta kontakto kun la Ministerio pri Internaj Aferoj.

Por oficala vojaĝo oni ricevis duonprivatan pasporton (kun la litero “B”), kiu ebligis vojaĝi nur al socialismaj landoj, aŭ kun speciala stampo rajtigis vojaĝi al ĉiuj ŝtatoj de la mondo. La Pasporta Deponejo de APS helpis ankaŭ ricevi vizojn al t.n. kapitalismaj landoj.

Ankaŭ la lokaj (vojevodiaj) pasportoficejoj “pruntis” pasportojn al studentoj-esperantistoj, surbaze de la oficialaj invitleteroj kun aldonaj rekomendoleteroj sur la oficiala papero de Asocio de Polaj Studentoj. Oni povis kaj foje sukcesis ricevi pasporton sen tia letero, sed tiu vojo kutime estis pli longdaŭra kaj necerta.

La PSEK-delegitoj devis post la oficialaj vizitoj verki kaj rapide liveri al APS oficialajn raportojn. Parto de la raportoj, eble eĉ ĉiuj, estis plusendataj al la ministerio pri internaj aferoj aŭ/kaj ties lokaj oficejoj. Foje, krom la “oficiala” (formale publika) raporto la delegitoj estis petataj pri apartaj, sekretaj raportoj.

Ekzemple en 1986 de mi, tiama prezidanto de PSEK kaj estrarano de TEJO, invitita partopreni TEJO/KER Seminarion en la Eŭropa Junulara Centro en Strasburgo, oni – funkciulo de sekreta servo – postulis apartan raporton pri la neoficialaj okazaĵoj kaj interparoloj en Strasburgo. Tiam, timante la postsekvojn, mi rifuzis prepari tian raporton kaj finfine ne veturis al la seminario, sed Pollandon reprezentis du aliaj homoj.

Kun tiu servo mi tamen devis havi kontaktojn antaŭ kaj dum la 43-a IJK en Krakovo: mi, kiel PSEK-prezidanto kaj LKK-vicprezidanto respondecis pri la oficialaj invitoj de la eksterlandanoj kaj liveradis la listojn de la invititoj al la ministerio, krome mi raportis pri la programo kaj la kongresaj eldonaĵoj. Kelkaj certe memoras la panikon antaŭ la IJK-inaŭguro, kiam la sekreta agento postulis de mi aldoni al la kongreslibra listo de la partoprenantoj 6-personan liston de la “civitanoj” de Okcidenta Berlino, kiuj laŭ la oficiala doktrino ne estis civitanoj de la Federacia Respubliko Germanio, sed de aparta “ŝtato”.

Poste kune kun kelkaj LKK-anoj ni kolektis la kontraŭreĝimajn foliojn kiujn, dum la ekskursotago de la Krakova IJK, disĵetis unu el la polaj IJK-partoprenantoj.

Ni, mi kaj kelkaj aliaj LKK-anoj, sciis ke en la IJK-kongresejo (la sporthalo de Wisła) en Krakovo la kongreson de supre, senĉese observadis kelkaj sekretaj funkciuloj. Unu el tiuj funkciuloj kontaktis min ankaǔ dum la 72-a UK en Varsovio, kie mi respondecis pri la junualara programo. Lin interesis ne la UK-programo sed la neoficialaj interparoloj.

La plej granda sekreto de la internacia aktivado kaj sukcesoj de PSEK estis la t.n. persontaga, sendeviza interŝanĝo, kio signifis ke partopreno de unu eksterlandano dum unu tago de PSEK-aranĝo egalis al la partopreno de unu PSEK-ano en eksterlanda aranĝo. Ni havis multajn partnerojn de tiaj interŝanĝoj. La plej grava kaj la plej ofte uzata estis la PSEK/GEJ kontrakto, sed ni havis apartajn kontraktojn kun: TEJO, JEFO, JES, JEB, ĈEJ, BEJ, HEJ, NEJ kaj KCE en Svislando.

La internacia historio de PSEK finiĝis post la falo de la Pola Popola Respubliko. Unue, pro la ekonomia krizo, la nekomunista registaro de Mazowiecki/Balcerowicz preskaŭ komplete nuligis la ŝtatajn subvenciojn, due la civitanoj ricevis la rajton libere vojaĝi kaj finfine fariĝis posedantoj de la pasportoj por la tuta mondo, trie niaj Esperanto-partneroj nuligis la kontraktojn pri la sendeviza interŝanĝo.

En 1992 en Gdańsk okazis la 14-a Studenta Somera E-Renkonto (la unuaj 12 SER okazadis en Toruń) kaj la jubilea seminario kaj balo de PSEK, kiun organizis la lasta PSEK-prezidanto, Adam Cholewiński, kaj partoprenis i.a. la unua PSEK-prezidanto Władysław Stec kaj mi. Laŭ mia scio tiu estis la lasta aranĝo kaj la fino de la PSEK-historio.

Iom postvivas PSEK pere de ARKONES – Artaj Konfrontoj en Esperanto, kiu unafoje okazis en 1979 en Poznań.

Jarek Parzyszek

La landa asocio de UEA en Israelo, ELI (Esperanto-Ligo en Israelo) publikigis deklaron, en kiu la asocio kondamnas la invadon de Ukrainio. Libera Folio publikigas ĝian tekston.

Esperanto-asocio en Israelo kondamnas la invadon de Rusio en Ukrainion

Laŭ sia nacia heredo, kaj historia kaj kultura, Israelo estas forte ligita kaj al Ukrainio kaj al Rusio. Multaj el ĝiaj sociaj kaj politikaj aktivuloj venis aŭ devenas el tiuj landoj, kaj multaj israelanoj, ĉu veteranoj aŭ novenmigrintoj, havas familianojn en ambaŭ landoj. Tial la terura milito en Ukrainio tuŝas kaj malfeliĉigas multajn el ni persone.

Aldone al la daŭra provizo de homama helpo al Ukrainio, Israelo ludas specialan rolon de peranto, klopodante ĉesigi la militon kiel eble plej rapide. Israelo akceptis jam kelkmilojn da ne-judaj rifuĝintoj el Ukrainio, krom dekmiloj da judoj, kiujn Israelo laŭ sia konstitucio akceptas senlime.

Multaj el la aktivaj membroj de ELI estas ukraindevenaj aŭ rusdevenaj, tamen kiel israelanoj ili pace kaj frate kunagas en la asocio, laborante por Esperanto. Sekve interhoma frateco estas tre bone konata al ni en la praktiko.

Ni konstatas, ke ju pli longe daŭras la milito, des pli grandaj kaj kruelaj estas la damaĝo kaj la krimoj kontraŭ la civila loĝantaro. Tial ankaŭ ni vokas al ĉesigo de la milito kiel eble plej rapide.

Ni bone konas la teruraĵojn de milito kaj la suferadon kiun ĝi kaŭzas, ĉar bedaŭrinde vivo dummilita estas deproksime konata al ni laŭlonge de nia historio. La daŭra malfacila strebado por paco estas integra parto de nia nacia identenco ekde la sendependiĝo de Israelo, kaj eĉ pli frue. Ĉiuj kiuj travivis militon ĝin kondamnas kaj strebas al paco. Agante en la spirito de Esperanto ni vokas al tutmonda paco.

Ni konscias ke estas grandega defio agi humane dum milito, sed en milito ĉiuj malvenkas kaj en paco ĉiuj venkas. Ni forte esperas, ke la popoloj ja trovos vojojn kunvivi kaj kunlabori por la paco kaj por pli bona estonteco.

Malmulto dependas de ni, eble eĉ nenio, sed la ideo mem de Esperanto estas mondpaco kaj interkompreniĝo. La ideo de Esperanto estas nek milito nek speciala operacio de (ajna) armeo. Tion skribas Grigorij Arosev, eksa prezidanto de Rusia Esperanto-Unio en sia vidpunkta artikolo.

En certa aĝo oni kutime ĉirkaŭas sin per ne nur amikoj, sed ankaŭ samideanoj – per homoj, dividantaj la samajn valorojn, havantaj pli-malpli saman komprenon de multaj fenomenoj kaj eventoj. En certa aĝo oni jam ne volas senĉese diskuti kaj ion pruvi, ĉar oni komprenas, ke konvinki iun apenaŭ eblas, ĉiu restas kun sia opinio sendepende de la cirkonstancoj.

Mi ne estas escepto. Kaj pro tio kiam la ŝtatestro de Rusio komencis la militon kontraŭ Ukrainio, mi estis ŝokita, same kiel miaj geamikoj kaj amaso da gekonatoj. Des pli konsterne estis malkovri, ke ekzistas ankaŭ amaso subtenanta la militon. 

Eĉ pli konsterne estis konstati, ke inter tiuj estas multaj esperantistoj el la atakanta lando. Mi forlasis Rusion antaŭ preskaŭ 10 jaroj, kaj malmulte interesiĝis pri la evoluo de la nacia Esperanto-movado. Intertempe aperis multegaj novaj nomoj, kiujn mi ne konas, sed kiuj “hejme per klavar’“ aktive partoprenas la movadon. Mi ne konas ilin, sed certe mi ne devas – la movadanaro iom po iom  ŝanĝiĝas, kaj tio en si mem estas bona. Kaj inter la novaj anoj surface estas vere multaj, kiuj aprobas la militon.

Malĝoje mi konstatis, ke la sama humoro regas ankaŭ inter pluraj malnovaj esperantistoj, kiujn mi konas de 10, 20, 30 jaroj (mi esperantistiĝis ekzakte antaŭ 30). Estas ankaŭ tiuj havantaj alian opinion, sed ili ne videblas, kaj apenaŭ videblos – en la teksto de Libera Folio pri la deklaro de la nuna prezidanto de Rusia Esperantista Unio estas klarigo – la nova reprezalia leĝo de la Putina reĝimo malpermesas nomi la militon milito sub la minaco de 15 jaroj en malliberejo. Tio jam estas serioza.

Private mi jam ricevas mesaĝojn, en kiuj homoj konfesas ke ili timas premi la butonon “mi ŝatas“ sub miaj afiŝoj pri malsubteno de la milito, kiu ja estas milito. Oni timas eĉ nur premi, sen komenti. Mi ne scias, kion mi farus, se daŭre loĝus en Rusio – eble ankaŭ mi timus. Pro tio mi kompreneble neniuokaze akuzas tiujn kiuj ja silentas.

Sed la subtenantoj aktive sin esprimas kaj fartas tute bone. Ili pravigas la militon per propagandaj kliŝoj pri “8 jaroj da milito en la oriento de Ukrainio“ – klare forgesante, kiu kaŭzis tiun militon kaj sub kiuj cirkonstancoj ĝi eksplodis. (Mi povus klarigi, sed ĉi tiu teksto estas tamen pri la movado, ne pri la politiko.) Mi vidis eĉ ruslingvan komenton kun iom vualita sed tamen klare legebla “promeso“ denunci tiujn, kiuj verkis la kontraŭmilitan deklaron – pro abomeno mi ne traduku tiun komenton.

Mi rakontu ion al tiuj, kiuj neniam partoprenis la esperantistajn renkontiĝojn en Rusio. Tie antaŭ multaj jaroj ekzistis tradicio, kiu nomiĝis “amika rondo“ (mi supozas ke ĝi jam formortis). Kiam iu el la partoprenantoj forveturis kaj tio okazis ne frumatene aŭ nokte, oni aranĝis por tiu(j) la “amikan rondon“: la restantaj partoprenantoj formis cirklon, en la mezo staris forveturanto(j), kaj ĉiuj ĥore skandis: “Per Esperanto por mondpaco kaj amikeco! Ĝis revido!“

Tio estis ege sincera kaj kortuŝa adiaŭo. Eble tio nun en la priskribo aspektas iom sektece, sed tio reale estis vere amika, etosa kaj animplena. (Kompreneble la “amika rondo“ estis libervola, oni estis devigita nek stari en ĝi nek akcepti ĝin kiel forveturanto – pura bonvolo.)

Post la iom longa priskribo mi emfazu gravan vorton en la adiaŭa frazo: “Por mondpaco“. Mondpaco! Esperanto servas por mondpaco. Malmulto dependas de ni, eble eĉ nenio, sed la ideo mem de Esperanto estas mondpaco kaj interkompreniĝo. La ideo de Esperanto estas nek milito nek speciala operacio de (ajna) armeo.

La nun aktivaj rusiaj esperantistoj klare tion forgesis. Aŭ verŝajne eĉ neniam sciis. Ne eblas militi por paco, same kiel ne eblas koiti por virgeco. Kompreneble, esperantisto estas homo, kiu uzas Esperanton por kiu ajn celo – sekve do ankaŭ subteno de [la] milito. Sed… Mi ne povas kredi, ke rusiaj esperantistoj en la jaro 2022 subtenas militon kontraŭ najbara lando, kie loĝas i.a. geesperantistoj, kun kiuj ni de jardekoj kune partoprenis kongresojn kaj festivalojn.

Kaj fine sekvas la deklaro de la nuna prezidanto de REU Aleksandr Lebedev. Ni refoje legu ĝin: “Ekzemple, persone mi kiel privata persono plene kaj senkondiĉe subtenas la specialan operacion de la rusia armeo, kiu okazas nun en Ukrainio”. La deklaro estis farita kvazaŭ de privata persono, sed ĝin faris prezidanto de Esperanto-asocio, kiu en sia teksto plurfoje menciis la asocion. En tia kunteksto la deklaro ne plu estas pure privata.

Pro ĉio ĉi mi opinias la deklaron de la REU-prezidanto Lebedev honta, malmorala, hipokrita kaj absolute kontraŭanta la ideon de Esperanto. Kaj cetere malobeanta ankaŭ la statuton de REU, kiu tekstas (punkto 1.2): “Celoj de REU estas: plifirmigo de la paco…“

Ne al la milito! Pacon al Ukrainio!

Grigorij Arosev

La prezidanto de Rusia Esperanto-Unio senkondiĉe subtenas la agadon de Rusio en Ukrainio. Libera Folio malpublikigis deklaron de rusiaj esperantistoj kontraŭ la milito, ĉar ĝi pro nova leĝo povas kaŭzi gravajn problemojn. Iu jam ricevis minacon.

La prezidanto de Rusia Esperanto-Unio (REU), Aleksandr Lebedev, publike anoncis ke REU distanciĝas de la kontraŭmilita deklaro de kelkaj konataj rusiaj esperantistoj.

Aldone li deklaris, ke li mem eĉ subtenas la rusian invadon de Ukrainio: ”…persone mi kiel privata persono plene kaj senkondiĉe subtenas la specialan operacion de la rusia armeo, kiu okazas nun en Ukrainio”, li skribis en La Ondo de Esperanto.

Laŭ li la opinioj pri la milito en Rusio estas tre dividitaj, kaj tial REU oficiale nenion deklaru pri la afero.

Pli frue en Libera Folio aperis kontraŭmilita deklaro subskribita de unu nuna kaj kelkaj eksaj estraranoj de REU. La deklaro baldaŭ ricevis fortan kritikon de aliaj rusiaj esperantistoj. La diskuto en la rusa socia retejo VK.com okazis nur en la rusa lingvo, kaj en ĝi ŝajne partoprenis ankaŭ neesperantistoj.

– Kamaradoj esperantistoj, ne akrigu la situacion kaj ne konduku vian societon al la stato de ”kvina kolono”. Al vi nun malfermiĝas fenestro de eblo por anstataŭigi la anglan lingvon (kiel lingvon de internacia komunikado) per Esperanto por duono de la homaro. Neniam poste estos tiaj ŝancoj, skribis Oleg Babenko.

Kiam administranto proponis, ke oni komentu rekte en Libera Folio, Vlad Romanov respondis:

– Ili nur forcenzurus. Alikaze mi komentus: [en Esperanto] Ĉesu kalumnii! Ĉi tiu milito ne estas kontraŭ Ukrainio, des pli ukraina popolo. Ĝi estas kontraŭ la milito, kiu 8 jarojn furiozis en Eŭropo.

Iu Sergej Esperantov skribis:

– Ili ĉiuj iru al la diablo /…/ same la nuna kaj eksa estraranoj de REU. Ĉiuj! Ni ne bezonas tiajn aktivistojn-provokistojn.

Vlad Romanov plu komentis:

– Tio ne estas milito de rusoj kaj ukrainoj, nek milito de Rusio kaj Ukrainio. Sed milito de adeptoj de Rusia-Ukrainia unuiĝo kontraŭ oponantoj de tiu unuiĝo. Milito por unuiĝo de la Rusa kaj Ukraina popoloj.

En Libera Folio laŭ peto de subskribintoj granda parto de la kontraŭmilita deklaro estis poste forigita, interalie la frazo ”La agreso de la rusia registaro estas nepermesebla”.

Baldaŭ poste en Rusio estis aprobita nova leĝo pri ”falsaj novaĵoj”, laŭ kiu diskonigo de ”falsaj informoj” pri agado de la rusia armeo povas konduki al multjara malliberigo. Ĉar oficiale ne okazas milito, eĉ publike nomi la militon milito estas severe punenda krimo.

Post la aprobo de la leĝo, kaj post kiam Libera Folio eksciis, ke iu el la subskribintoj jam ricevis konkretan minacon, ni decidis laŭ peto de iuj subskribintoj malpublikigi la kontraŭmilitan deklaron.

Ankaŭ la deklaro de la prezidanto de REU Aleksandr Lebedev, en kiu li distanciĝis de la kontraŭmilita deklaro, ricevis kritikon en la ruslingva diskutejo en VK.com.

– Esperantisto-faŝisto. Originale, skribis Ivan Ŝvec.

– Bone ke li honeste kaj publike konfesas sian subtenon al la nun farataj krimoj. Bone, ke normalaj honoj nun povas kompreni, kiu li estas, skribis Sergei Andreisons.

– Zamenhof turniĝas en sia tombo, skribis Inna Gorodilova.

Same multaj diskutantoj tamen esprimis sian subtenon al Aleksandr Lebedev.

En la prestiĝa nederlanda ĵurnalo NRC sur videbla loko aperis artikolo de Marc van Oostendorp pri la vendo de la domo de UEA en Roterdamo. La nederlandlingva artikolo havis la Esperantan titolon ”Adiaŭ, Nieuwe Binnenweg”, kaj finiĝis per la vorto ”adiaŭ” en Esperanto. Kun permeso de la aŭtoro ni publikigas la tutan tekston en Esperanto.

La Centra Oficejo de Universala Esperanto-Asocio en Roterdamo fermiĝas. Marc van Oostendorp rememoras pri sia forta ligo kun inventita lingvo en la praktiko.

Dum sesdek ses jaroj ekzistis en Nederlando montrofenestro kie sensuspektaj preterpasantoj povis vidi ekzemplerojn de Reĝo Lear de William Shakespeare, de La taglibro de Anne Frank aǔ de Asterikso la Gaǔlo. Baldaŭ tio finiĝos.
Definitive falis la kurteno por la centra oficejo de Universala Esperanto Asocio (UEA) en Nieuwe Binnenweg en Roterdamo.

Ekde sia fondo en 1908, UEA estis la plej granda Esperanto-organizaĵo en la mondo, kun la celo antaŭenigi la internacian lingvon proponitan en 1887 de la pola okulkuracisto Lejzer Zamenhof. La oficejo estis establita en Roterdamo en 1955, post sidejoj en Ĝenevo kaj Londono.

Ĉe sia apogeo, Nieuwe Binnenweg estis la fieraĵo de la movado: oficejo kie homoj el plej diversaj landoj kunlaboris Esperantlingve, unu el la malmultaj lokoj kie eblis atentigi kolegon en Esperanto ke la necesejo denove ŝtopiĝis. Ĝi estis la loko kie oni redaktis la vaste legatan monatan revuon Esperanto, organizis la internaciajn kongresojn, kaj kie do troviĝis ankaŭ librovendejeto, krom granda biblioteko.

Mi estis tie ofta vizitanto. Kiel juna knabo, enamiĝinta al la strebo plibeligi la mondon pere de lingvo. Kiel studento, pensanta ke eblas ekscii plej multe pri lingvo tie kie inventita lingvo estas uzata en la praktiko. Kiel mezaĝa viro fleganta rilaton de amo-malamo kun la foje mirigaj idealistoj de la movado, sed neniam malliganta sin de tiu. Mi paŝis en la oficĉambron de la severa finna direktoro, vidis ludi la filinon de la hungara revu-redaktoro, sidis ĉe la kaftablo kaj ridis kun la bosniano Simo, la kroato Nikola, la rumano Ionel, la nederlanda Atie.

Eĉ ne estas evidente ke nun ekzistus malpli da Esperanto-parolantoj ol pasintece. Aplikaĵoj kiel Duolingo logis centmilojn da homoj al la ideo lerni la lingvon. Nur ke tiuj homoj ne plu sentas sin allogataj al membreco en iu asocio. Krome la konstruaĵo iĝas ĉiam pli multekosta – ekzemple, necesus signifa investo por plenumi la postulojn de la energi-normoj –, kaj ankaŭ la laborkostoj en Nederlando iĝas tro altaj por internacia asocio.

Plej multaj laborantoj estis jam maldungitaj aŭ proksimiĝas al pensiiĝo. La libroservo iros supozeble al klubo de bone organizitaj slovakoj, la biblioteko kaj la arkivo al la Nacia Biblioteko de Aŭstrio, kiu jam hejmigas Esperanto-muzeon. Jure la asocio tamen ja restas en Roterdamo.

La Esperanto-movado jam 135 jarojn batalas por demokratia formo de internacieco. Ĉu por tio ĝi elektis la ĝustan formon, pri tio eblas diskuti. Sed nun, kiam la Komitato – la plej alta demokratia organo de la asocio – decidis forlasi Roterdamon, venas fino al unu aparta formo de idealismo en la urbo. Adiaŭ.

Marc van Oostendorp

Tradukis István Ertl

La estraro de Internacia Jurista Esperanto-Asocio diskonigis deklaron pri la agreso de Rusio kontraŭ Ukrainio. Libera Folio publikigas la tekston.

DEKLARACIO DE LA ESTRARO DE INTERNACIA JURISTA ESPERANTO-ASOCIO OKAZE DE LA AGRESO DE RUSIO KONTRAŬ UKRAINIO

Depost la jaro 1945 la internacia komunumo havigis al si, pere de Unuiĝintaj Nacioj, taŭgan instrumenton por disvolvi inter la nacioj amikajn rilatojn bazitajn sur la respekto de la principo de egaleco de la rajtoj de la popoloj kaj de ilia rajto disponi pri si mem, kaj fari ĉiajn aliajn disponojn taŭgajn por solidigi la pacon de la mondo, laŭ la artikolo 1-a de la Ĉarto subskribita en la urbo San-Francisko en tiu jaro.

Same, la artikolo 2.1 de la Ĉarto de Unuiĝintaj Nacioj proklamas, ke la membroj detenas sin, en siaj internaciaj rilatoj, je minaco aŭ uzo de forto, ĉu kontraŭ la teritoria integreco aŭ politika sendependeco de ia ajn ŝtato, ĉu en ia alia maniero malkongrua kun la celoj de la Unuiĝintaj Nacioj. Pro tio, agres-milito ne povas esti akceptata en nia mondo, des pli se oni scias, ke ekzistas nukleaj armiloj kapablaj detrui kelkfoje la tutan homaron.

Pro ĉi ĉio, IJEA, kiu proklamas en sia celaro strebi al justeco, laŭleĝeco, efektivigo de la homaj rajtoj kaj la demokratio en la mondo, rifuzas kaj kondamnas la ĵusan agreson realigitan de Rusio kontraŭ Ukrainio, ĉar ĉi tiu agado tute ne kongruas kun la principoj de Unuiĝintaj Nacioj, internacia asocio kie Rusio ĉefrolas, sed hodiaŭ ĝi ŝajnas forgesi ilin.

IJEA alvokas por tuja paco en Ukrainio, por ke ukrainoj, rusoj kaj ĉiuj najbaraj popoloj povu vivi en paca etoso. Nia asocio ankaŭ solidarecas kun ĉiuj viktimoj, speciale kun la plej etaj kiuj vidas, ke normala vivo en familio kaj lernejoj haltas kaj, por savi siajn vivojn, ili devis ekigi malfacilan vojon por atingi rifuĝon en najbaraj landoj – senfinan dankemon al tiuj ŝtatoj kiuj bonvenigas kaj akceptas ilin.

IJEA, kompreneble, ne prenas politikajn poziciojn, tamen hodiaŭ ne temas pri politika disputo, sed pri milit-agreso tute kontraŭa al la Internacia Juro kaj al la paca kaj kunlaborema spirito kiu devas regi la internaciajn rilatojn.

Laste, IJEA alvokas al ĉiuj instancoj, speciale al la Konsilio pri Sekureco de Unuiĝintaj Nacioj, ĉesigi la militon; al najbaraj landoj akcepti ĉiujn rifuĝintojn kiuj devis foriri el sia lando por savi siajn vivojn; kaj al la Prokurorejo de la Internacia Puna Kortumo por pristudi la terurajn okazintaĵojn kiuj povus esti plenumitaj dum ĉi tiu milit-agreso, kaj la respondecon de la agresantoj.

La Estraro de Internacia Jurista Esperanto-Asocio
Lisbono, la 28-an de februaro 2022.