En la finiĝanta jaro festis sian centjariĝon la ĉefa konkuranto de UEA – Sennacieca Asocio Tutmonda, kiu fine de la 1920-aj jaroj havis pli ol 6 000 membrojn. Nun restas malpli ol 500. La asocio estas sentabua kunvenejo de malsamideanoj, kiuj kontraŭas ĉian ekspluatadon, rakontas Vinko Markovo.

Antaŭ cent jaroj, en 1921, estis fondita Sennacieca Asocio Tutmonda (SAT). Ni petis la prezidanton de la plenumkomitato de SAT rakonti pri la historio kaj perspektivoj de la organizaĵo, kiu dum jarcento estis la ĉefa alternativo al la politike neŭtrala UEA.

Libera Folio: Kio estas SAT? Kion ĝi celas kaj kiel ĝi malsamas al UEA?

Vinko Markovo: – Sennacieca Asocio Tutmonda estas interŝanĝejo por malsamideanoj, kiuj deziras malferme dividi spertojn kaj ideojn pri la plej taŭga maniero konstrui solidarecan mondon, sen klasa aŭ alitipa homekspluatado. SAT-anoj estas bonvenaj pridiskuti ĉiujn temojn, eĉ la plej politikajn. Tiel ĉiu unuopa membro povas per komparo de faktoj kaj ideoj riĉigi sian propran perspektivon kaj pliefikigi sian ĉiutagan agadon. Ĝenerale, en SAT la tendenco estas pli maldekstra ol en aliaj asocioj uzantaj Esperanton.

Kiuj estas la ĉefaj aktivaĵoj de SAT? Kiel statas la aferoj de SAT hodiaŭ rilate al financoj, revuo, ejo kaj kongresoj?

– SAT eldonas la dumonatan gazeton Sennaciulo, kun proksimume 40 paĝoj, en kiu la legantoj kaj kontribuantoj povas libere interŝanĝi opiniojn pri ĉiuj temoj, kiujn ili pensas traktindaj. Ĉu pri propra agado, ĉu pri ĝeneralaj mondproblemoj, ĉu pli pri lokaj aŭ fakaj aferoj. Ĝi plie eldonas librojn, nun plejparte pere de sia Eldona Fako Kooperativa. Aparte grava estis la reeldono de PIV en la jaro 2020.

– Finance la asocio bonfartas. La donacemo de multaj malavaraj kamaradoj ebligas konservadon de sistemo, en kiu neniam malfacila financa situacio de unuopulo estas baro al aliĝo.

– La pariza sidejo fariĝis stokejo kaj arkivejo, en kiu estas tenataj libroj, gazetaj kromekzempleroj kaj historiaj dokumentoj. Unu el tiuj, kiuj dum la lastaj jaroj profitis la eblon esplori en tiu arkivo, estis Mikaelo Bronŝtejn, por la preparo de sia ĵus premiita romano “Mi stelojn jungis al revado”.

– La ĉeestaj SAT-kongresoj ĝenerale kunigas centon da partoprenantoj. Escepte multnombre vizitata estis la SAT-kongreso en Barcelono, kun 220 aliĝintoj en 2019. Tie, apud viglaj debatoj pri la situacio en Katalunio kaj Norda Koreio, estis riĉa kultura programo: koncertoj de Jomo kaj de Kaj Tiel Plu, teatraĵo kaj kabaredaĵoj de Saŝa Pilipoviĉ, pupteatra spektaklo pri esprimlibereco, kiu antaŭe kaŭzis enkarcerigon de membroj de la kompanio, kaj lirika spektaklo de Miguel Fernández, prezentanta la freŝe eldonitan poemaron Rev-ene.

– En 2021 sentiĝis jam ĝenerala laciĝo de ĉiuj pri nur-retaj eventoj. Espereble, post kelkaj monatoj eblos al vojaĝemuloj denove fizike renkontiĝi en Moskvo, kie estas organizata la venonta SAT-kongreso.

Kial oni aliĝu al SAT? Ĉu oni bezonas iun vidpunkton por membriĝi, rilate al sennacieco, socialismo, anarkiismo…?

– Oni aliĝu al SAT unuavice por praktikadi Esperanton diskutante sentabue pri plej diversaj temoj. Tute ne necesas havi jam formitan vidpunkton pri sennacieco, socialismo, anarkiismo, pacismo, virinaj rajtoj, veganismo aŭ mediprotekado. Por homoj sen antaŭaj scioj pri tiuj temoj, SAT estas la ĝusta loko por renkonti diversajn unuopajn aktivulojn el iu specifa tendenco. Cetere, membreco en SAT tute ne malhelpas ankaŭ aktivi en aliaj Esperanto-asocioj.

Kiom da membroj havas SAT? Ĉu estas kresko aŭ malkresko?

– Fine de majo 2021, SAT havis iom malpli ol 450 membroj. Dum la lastaj du jardekoj okazis malrapida malkresko, ja antaŭ 20 jaroj aperis 881 nomoj en la SAT-adresaro. Ĉiujare dudeko da novuloj aliĝas, sed ne ĉiuj el ili fariĝas daŭraj aktivuloj. Aliflanke multaj delonge fidelaj membroj iom post iom malaktiviĝas pro aĝo kaj rilataj sanproblemoj, antaŭ ol definitive malaperi. Plie SAT kiel aliaj tradicitipaj asocioj suferas pri la emo de multaj homoj prefere aktivi kadre de malpli formalaj, foje projekt-bazitaj grupoj.

– Tamen la proporcio de mezaĝaj aktivuloj kreskas ene de SAT. En 2003 estis nur unu dudekjarulo en la Plenum-Komitato (PK), kaj preskaŭ ĉiuj ceteraj membroj estis emeritoj. Nun nur unu PK-ano estas emerita, kaj duono de la PK konsistas el homoj, kiuj aĝas inter 35 kaj 40 jaroj. Feliĉe inter la nunaj membroj nun ankaŭ estas kelkaj dudekjaruloj !

Kio estis la celo de SAT en 1921? Ĉu ĝi sukcesis atingi ĝin?

– La celo de SAT en 1921 estis utiligi Esperanton por la klasaj celoj de la laboristaro tutmonda. Tiu ĉi frazo eltenis la tutan jarcenton malgraŭ viglaj diskutoj post la falo de la Berlina muro. Kaj kiel ĉiuj certe povas mem sperti en sia ĉiutaga vivo, la kapitalisma homekspluatado daŭre ekzistas, sed SAT neniam celis tutsola malaperigi ĝin.

– La celo de SAT ekde la komenco estis pli larĝe eduka, kun spaco dediĉita al pli vasta laborista klerigo. En ĝiaj organoj ĉiam estis bonvenaj beletraĵoj, ĉu tradukitaj el naciaj lingvoj, ĉu originale verkitaj de esperantistoj. Per sia eldona agado ĝi sendube kontribuis al malfermo de la mensa horizonto de siaj membroj, kaj eĉ de la tuta esperantistaro.

Kiuj estis la plej gravaj atingoj de SAT dum la pasintaj cent jaroj? Kiuj estis la plej gravaj eraroj aŭ malsukcesoj?

– SAT sukcesis fariĝi daŭripova interŝanĝejo. Malgraŭ okazaj esprimoj de maltoleremo en ĝiaj vicoj, ĝi estas loko, kie eblas praktike uzi Esperanton dum malfermaj diskutoj pri multaj aferoj. Tiu ĝenerale supertendenca etoso praktike estas videbla en ĝia eldona laboro, kie aktivuloj kunlaboras tute sendepende de eventualaj politikaj preferoj. Krome SAT grave rolis en la normigo de la nun uzata Esperanto per la produktado de la Plena Vortaro kaj de ilustrita posteulo, PIV.

– Ĝi ankaŭ signife kontribuis al la frua diskonigo de la degenero de Sovetio sub la regado de Stalino. Tamen necesas agnoski, ke tio okazis koste de skismo, kiu entute kreis dum jardekoj etoson de malŝato al politikaj debatoj, precipe ĉe tiuj kamaradoj kiuj rekte travivis la ŝokan sperton de la skismo. Unu el la rezultoj de tio estis la ne tre vigla apogo de SAT al la hispana revolucio de 1936-1939, foje kun preskaŭ rasismaj argumentoj pri diferenco de temperamento inter SAT-anoj el nordo kaj sudo de Eŭropo. Sed ankaŭ pri tio malfacilas ĝeneraligi, ĉar samepoke unuopaj SAT-anoj tre aktive enplektiĝis en tiuj eventoj.

– En 1968, la redakcio de Sennaciulo rifuzis aperigi artikolon kritikantan la okazigon de la UK en Madrido sub la alta protektado de Francisco Franco. Nur pasintjare, okaze de la centjariĝo de ĝia aŭtoro, Eduardo Vivancos, tio estis plene riparita per publikigo en Sennaciulo. Indas substreki, ke malgraŭ tiu neaperigo Vivancos restis aktiva SAT-ano, kiu eĉ organizis la unuan ekstereŭropan kongreson en Toronto en 1973.

Kiel aspektas la estonteco por SAT?

– SAT, kiel ĉiuj asocioj, frontas nun, aldone al la lingvaj kaj ŝtataj baroj, kiuj bedaŭrinde multloke fariĝas denove malfacile traireblaj, teknologiajn obstaklojn kiuj plu disigas homojn diversgrade lertajn pri orientiĝo en ĉiuj ekzistantaj retaj komunumoj. Tamen de pli ol dek jaroj ĝi nun funkcias ekskluzive pere de volontula laboro, kaj povas sin apogi sur serioza reto de divers-profilaj aktivuloj. Unu el la agadkampoj, kie lastatampe okazis granda progreso, estis la nutrado de jutuba video-kanalo, en kiu pli ol 50 filmetoj estis enmetitaj en 2021.

– SAT staras sur bazo firmigita de la laboro plenumita dum la unua jarcento de ĝia ekzisto, kiu plu meritas diskonigon kaj detalan pristudon. Se konsideri la tutmondajn defiojn, kiuj trafas la nunan homaron, ne mankas laboro por la venontaj generacioj de kuraĝuloj, konsciaj ke gutoj malgrandaj, konstante frapantaj, fine traboros la monton granitan.

Intervjuis Robert Nielsen

Eventuala decido pri la vendo de la Centra Oficejo de UEA estu aprobita de la membraro en ĝenerala voĉdonado. Tiu propono de Dietrich Weidmann ricevis subtenon de multaj komitatanoj de UEA, sed ankaŭ akran kritikon. Nun la komitato rete voĉdonas pri ĝi.

Komence de oktobro komitatano Dietrich Weidmann proponis, ke la longe diskutita vendo de la domo ĉe Nieuwe Binnenweg 176 okazu nur post aprobo de la membraro, kiu diru sian opinion en ĝenerala voĉdonado. Ĉar la propono ricevis subtenon de aliaj komitatanoj, ĝi devas esti formale traktita de la supera decida organo de UEA.

La diskuto pri la propono okazis en la komitata listo ekde la 20-a ĝis la 28-a de decembro. Spite la jarfinajn festojn ĝi estis vigla. Pluraj komitatanoj forte argumentis por ke oni ja lasu la membraron decidi, dum precipe estraranoj opiniis, ke la komitato kiel la supera organo de UEA ne ŝovu la respondecon al la membroj.

– La Komitato jam dediĉis dudekon da kunsidhoroj, la Estraro kaj la Ĝenerala Direktoro dediĉis pli ol jaron da laboro, kaj ĉiuj ni dediĉis multe da tempo por analizi kaj kompreni. La membroj ne estas kaj ne estos pli informitaj ol la Komitato kaj ni devas agnoski, ke estas potenciale maljuste kaj eĉ nekohere nun transdoni al la membroj la devon decidi, skribis vicprezidanto Fernando Maia en la komitata listo.

Simile opiniis la antaŭa prezidanto Mark Fettes:

– Se mi pensas pri la Ĝenerala Voĉdono kiel ordinara membro de UEA, mi supozeble vidus ĝin kiel indikon ke UEA, anstataŭ fokusiĝi al konkretaj agadoj por antaŭenigi la movadon tutmonde, okupiĝas ĉefe pri mono kaj nemoveblaĵoj — demandoj pri kiuj mi, kiel ordinara membro, ne sentas min kompetenta kaj ne volas okupiĝi. Laŭ mi, ni komitatanoj devas simple akcepti nian Statutan respondecon fari tiajn decidojn, cele al kiel eble plej bona estonteco por UEA.

Ankaŭ lia antaŭulo Renato Corsetti kontraŭas ĝeneralan voĉdonadon pri la vendo:

– Mi estas devigata konstati, ke mankas la kuraĝo fari decidojn kaj respondeci pri ili. Ni diskutas pri ĉi tiuj temoj de la UK en Lisbono, kiam ni konstatis la katastrofan situacion de la financa malekvilibro de UEA. De tiam ni diskutas, kion fari. Tute aparte pri la domo en Roterdamo oni petis konsilojn de fakuloj kaj ricevis ilin. Nun estas la vico de la estraro kaj de la komitato decidi. La estraro proponu kaj la komitato akceptu aŭ malakceptu. Sed aranĝi ĝeneralan voĉdonon estas nur maniero prokrasti la decidon kaj “lavi siajn manojn” pri la afero…

Ĝenerala direktoro Martin Schäffer informis la komitaton, ke la tuta estraro kontraŭas la ideon de ĝenerala voĉdono. Laŭ li tia voĉdono eĉ ne estus demokratia, sed “feŭdisma”:

– Kelkaj komitatanoj dum la diskuto liveris malpravajn argumentojn, dirante ke la membroj decidu. Tamen laŭ nia statuto ĉefe decidas la fortaj landaj asocioj, do tute ne la membroj, kiel kelkaj volas kredigi.

Dietrich Weidmann, kiu proponis la ĝeneralan voĉdonadon, argumentis, ke ĝi estas bezonata por ke la membroj povu diri sian opinion:

– Se ni prenas tiel gravan decidon sen demandi niajn membrojn, tiam tiuj, kiuj kontraŭas tian decidon eterne deklaros, ke tia decido estis farita kontraŭ la volo de la popolo kaj en la kazo de UEA poste balotos per forlaso de nia asocio. Do mi verŝajne tute prave timas, ke fari tian decidon sen baloto estos je damaĝo de nia asocio.

Ĝenerala sekretario Aleks Kadar ne trovis la argumenton konvinka:

– La UEA-popolo ne iros manifestacii en la stratoj, se la Komitato faros ian neŝatatan decidon. Plej malbon-okaze ili ne remembriĝos. Sed, konsiderante la drastan falegon de la membraro en la lastaj jardekoj, ili ne atendis iajn decidojn de la Komitato aŭ Estraro por forlasi la Asocion. Mia teorio estas simple, ke la homoj forlasas la asociojn (ne nur UEA), konsiderante, ke ili ne plu bezonas ilin.

Por ĝenerala voĉdonado argumentis aliflanke la antaŭa ĝenerala direktoro Osmo Buller, kiu opiniis, ke oni tute ne vendu la domon:

– La vendemuloj fajfas pri la granda simbola signifo de la domo al UEA kaj ĝia membraro, eĉ al esperantistoj pli vaste. La argumentado por la vendo estas pure burokratisma-librotenista kaj ignoras tiun aspekton. Mi trovas tute pravigebla elspezo fari ĉion farendan en la domo por plenumi la novajn energipostulojn. Mi ne farus tion por poste vendi aŭ ludoni la domon, sed por plu havi ĝin kiel la koron de UEA, dediĉante pli da ĉambroj al la biblioteko kaj arkivo kaj al esperantistaj kaj aliaj aranĝoj, ankaŭ kun enspeziga celo.

En pluraj mesaĝoj por la proponata ĝenerala voĉdonado argumentis François Lo Jacomo. Laŭ li, efektive temas pri ŝanĝo de sidejo, eĉ se ĝi formale restos en la sama urbo:

– La nova sidejo, se okazos la vendo, estos malpli centra ĉar plejmulto el la agadoj okazos aliloke, kaj malpli ĉefa ĉar supozeble la oficejo en Slovakio estos pli granda ol la restanta butiko en Roterdamo.

– Kiel prave argumentis Osmo, ŝanĝo de sidejo ne estas nur financa operacio, ĝi havas ankaŭ multajn aliajn dimensiojn, simbolan, praktikan ktp… kaj eĉ se ni dediĉis multajn horojn al tiu ĉi debatado, ni tro koncentriĝis pri la financaj argumentoj, kaj niaj membroj apenaŭ scias pri nia debato kaj interpretos la vendon kiel perdon de nia kerno. Se la decido venos el voĉdono de la tuta membraro, malpli regos la postaj bedaŭroj kaj la sento de senpotenco.

La debata fazo pri la proponata ĝenerala voĉdonado finiĝis la 28-an de decembro. Nun dum dek tagoj okazos la reta voĉdonado, kiu finiĝos la 8-an de januaro. Jam post tio okazos diskuto kaj decido pri la eventuala vendo de la domo en Nieuwe Binnenweg 176.

Se la domo ja estos vendita, ankoraŭ ne tute klaras, kio okazos pri ĝia enhavo. La kongresa fako kaj la libroservo laŭ decido de la komitato estonte estos prizorgataj de la organizaĵo E@I en Slovakio. Kontrakto pri la prizorgado de la kongresa fako jam estas subskribita, sed ĝia enhavo estas nekonata, kaj ankoraŭ mankas kontrakto pri la libroservo.

La arkivoj de UEA, kaj eventuale parto de la biblioteko Hector Hodler, estos transdonitaj al la Aŭstria Nacia Biblioteko en Vieno. Ne klaras, kio okazos pri la cetera parto de la biblioteko, sed laŭ vicprezidanto Fernando Maia tio ne estas problemo:

– La plano estas, ke se oni decidos por vendo, Slovakio povos akcepti, krom la stoko de la libroservo, eventuale provizore ankaŭ la kolekton de la biblioteko. La Komitato jam decidis por la komisio de la kongresa fako kaj la libroservo al Slovakio kaj por la prizorgo de la arkivo al Aŭstrio. En tiu kunteksto ankaŭ la kolekto de la biblioteko povas principe iri al Slovakio.

Pli pri la temo:

• Ĝenerala direktoro rekomendas vendi la domon
• La arkivo de UEA estos transdonita al Vieno
• Membroj povus decidi pri la Centra Oficejo

Ankaŭ ĉi-jare ne povos okazi la tradicia Novjara Renkontiĝo. Pro la ĵus enkondukitaj novaj pandemiaj limigoj en Germanio la aranĝo estis lastmomente nuligita la 21-an de decembro, malpli ol unu semajnon antaŭ ĝia komenco.

La Novjaran Renkontiĝon kutime partoprenas ĉirkaŭ 200 diversaĝaj esperantistoj, ofte ankaŭ familioj. La pasintjara, 19-a renkontiĝo devis esti nuligita pro la kronvirusa pandemio, sed la organizantoj esperis, ke ĉi-jare la situacio permesos renkontiĝon.

Samkiel pasintjare, ankaŭ la ĉi-jara aranĝo devis okazi en Wiesbaden apud Frankfurto en okcidenta Germanio. La planitaj datoj estis de lundo al lundo, ekde la 27-a de decembro ĝis la 3-a de januaro.

Pro la pasintjara nuligo, ankaŭ la ĉi-jare planita aranĝo portis la ciferon 19, kaj jam en aŭgusto estis kvindeko da aliĝintoj, el kiuj duono el ekster Germanio. En decembro la kvanto de aliĝintoj atingis naŭdekon.

Laŭ la regularo de la planita renkontiĝo, ĉiuj plenkreskuloj devis aŭ esti vakcinitaj aŭ havi kuracistan konfirmon, ke vakcinado ne rekomendindas – aŭ esti resaniĝintaj post kronvirusa malsano. Krome ĉiuj devis fari kronvirusan teston antaŭ la renkontiĝo. Aldone oni planis, ke la partoprenantoj endome surhavu maskon.

Tiuj rimedoj tamen montriĝis nesufiĉaj, post kiam la registaro de Germanio la 21-an de decembro anoncis novajn limigojn, kiuj ekvalidos la 28-an de decembro. Laŭ la novaj reguloj interalie estas malpermesitaj privataj kunvenoj kun pli ol dek partoprenantoj.

Tuj post la diskonigo de la novaj reguloj la organizantoj de Novjara Renkontiĝo kun bedaŭro anoncis la nuligon de la aranĝo. La ĉeforganizanto Lu Wunsch-Rolshoven skribis en sia Facebook-paĝo:

– Ĵus oni decidis ke en ĉiuj germanaj landoj plej laste ekde la 28-a de decembro ne plu rajtos okazi privataj kunvenoj de pli ol dek personoj. Mi ĵus telefonis kun la junulargastejo pri tio kaj bedaŭrinde ne estas alia ebleco ol malanonci NR-on. Mi tre bedaŭras la multan ĝenon, kiun tiu tre lastmomenta decido kaŭzas. Mi rondleteros poste al la NR-aliĝintoj.

Nicolau Dols, esperantisto kaj Esperanta poeto, estas la nova prezidanto de la akademio de la kataluna lingvo. Laŭ li esperantistoj povus profiti de la kataluna sperto: ”Ekzistas pli grandaj kaj pli riĉaj akademioj de aliaj lingvoj, sed eble ili neniam spertis kion signifas profesie labori por endanĝerigita lingvo.”

Nicolau Dols estas profesoro pri Kataluna Filologio en Universitato de Balearaj Insuloj kaj dumviva membro de la kataluna akademio ekde 2014. Esperanton li lernis sufiĉe lastatempe, en 2008 – pro scivolemo kaj enuo, kiel li mem diras:

– Mi entajpis “Esperanto” en Guglo ĉar mi devis pretigi kurson pri ĝenerala lingvistiko, kaj tiam okazis enamiĝo ne kun la ideo de esperantismo, sed kun la strukturo de la lingvo.

Vendrede la 17-an de decembro li estis elektita prezidanto de la akademio de la kataluna lingvo.

Kia estas la akademio, kies prezidanto vi iĝis? Kian rolon ĝi havas por la kataluna lingvo, kaj kiel tiu rolo diferencas de la rolo de Akademio de Esperanto?

– La Filologia Sekcio de Institut d’Estudis Catalans estas la oficiala akademio de la kataluna. Ĝi fondiĝis en 1911 kaj ekde tiam ĝi daŭre laboras por verki, publikigi kaj aktualigi vortaron, gramatikon kaj aliajn verkojn rilatajn al la norma uzado de la lingvo. Kompare kun AdE, la plenrajtaj membroj de FS de IEC estas dumvivaj membroj. Ekzistas 28, plus emeritoj kaj korespondantoj. Estas ankaŭ profesiaj lingvistoj (30 nuntempe) dungitaj por helpi akademianojn. Krom tio, la plej granda diferenco estas leĝa, oficiala statuso.

Nicolau Dols estis elektita prezidanto por kvarjara mandatperiodo, kun la eblo kandidati por pliaj kvar jaroj. Li estas jam la dua esperantisto en tiu posteno.

Kiel tio eblas – ĉu katalunaj lingvemuloj estas aparte esperantemaj?

– Estas bona tradicio pri tio, kaj pli bona ĝi estis antaŭ la Hispana Enlanda Milito (1936-1939). La alia esperantisto kiu prezidis FS-on estis Carles Riba, famega kataluna poeto kiu gajnis premion en Esperantaj Floraj Ludoj de Barcelono en 1909, kiam li aĝis nur 15 aŭ 16.

Nicolau Dols mem aliflanke en 2017 gajnis la unuan premion en la branĉo Poezio de la Belartaj Konkursoj de UEA per ”Pasio. Poemo en ses stacioj”. En la kataluna li verkas poezion de multaj jaroj, sed lia unua libroforma poemaro aperis nur en 2020.

Kion vi esperas atingi dum via mandatperiodo en la kataluna akademio?

– Unue pli fortan disvastigadon de nia tasko, kaj, due, la fundamenton de nova oficiala vortaro, nun kiam ni antaŭnelonge jam renovigis la oficialan gramatikon kaj ortografion. Krom tio, mi fiere diras ke ni havas ege bonan retan lingvan ilaron, kun serĉebla korpuso sur tekstoj kun pli ol 90 milionoj da vortoj. Ĝis nun mi estris la projekton pri parola korpuso, kaj ankaŭ ĝin mi deziras forte antaŭenigi.

Esperanto estas ankoraŭ juna lingvo, dum la kataluna havas tre longan literaturan tradicion. Ĉu tamen estas iuj similaĵoj en la evoluo de la du lingvoj, aŭ en iliaj respektivaj roloj en la socio?

– Jes, vi ĝuste menciis diferencojn, kaj krom tiuj, la plej grava estas ke la kataluna estas teritoria lingvo, kaj ĝi estas kunoficiala en Katalunio, Valencilando kaj la Baleara Insularo (kaj la nura oficiala lingvo de Andoro). Flanke de tio, la persekuto estas certe la plej granda similaĵo inter la situacioj de ambaŭ lingvoj. Kaj ni, katalunparolantoj, devas multe zorgi por ne reveni al nigraj epokoj. Fakte nuntempe la minacoj reaperis dum la kruela kaj miaopinie maljusta subpremo de la liberiga movado de Katalunio.

Ĉu esperantistoj laŭ vi ion povus lerni de la aktivuloj de la kataluna lingvo?

– Mi pensas ke jes, eĉ se la du lingvoj ne havas la saman situacion, kiel mi diras. Mi memoras nun konversacion kun Michael Boris Mandirola antaŭ kelkaj jaroj. Tiam li diris “Mi neniam vidis junularon tiom lingvokonscian kiel tiu de Katalunio”, kaj mi konfesas ke foje partoprenante junularajn aranĝojn en Majorko pri la kataluna mi multe pensis pri similaj aranĝoj pri Esperanto eksterlande.

– Kampanjoj por normaligi la uzadon de la kataluna ĉi tie ricevis fortan subtenon de regionaj estraroj, pro tio oni havis la eblon provi diversajn strategiojn. Se temas pri lingva esplorado kaj normigo de la lingvo, mi devas diri ke estas bonegaj lingvistoj en Esperantujo… sed eble niaflanke ni havas pli da subteno kaj rimedoj, kaj pro tio eble ni povas helpi. Kompreneble, ekzistas pli grandaj kaj pli riĉaj akademioj de aliaj lingvoj, sed eble ili neniam spertis kion signifas profesie labori por endanĝerigita lingvo.

Ĉu vi mem ne dezirus membri en la Akademio de Esperanto?

– Mi neniam pensis pri tio pro du kialoj. Unue, mi lernis Esperanton sufiĉe malfrue en mia vivo kaj eble pro tio mia Esperanto ne estas sufiĉe bona, kaj due, mi havas sufiĉe da laboro pri la kataluna! Mi iom esploris pri Esperanto, kaj multe fierigas min aparteni al la instruistaro de la Postdiplomaj Studoj pri Interlingvistiko de Universitato de Poznano. Tie mi instruas fonologion, kaj ĝeneralan kaj esperantan, kaj tio, iom da verkado kaj partopreno en esperantaj aranĝoj (kiam ili revenos?!) jam kontentigas min.

La regulaj elsendoj de Ĉina Radio Internacia (ĈRI) en Esperanto ĉesis. Plu funkcios tamen la Esperanto-redakcio, kiu prizorgas la novaĵretejon de ĈRI en Esperanto kaj produktas videojn.

Jam komence de septembro 2021 multaj rimarkis, ke malaperis la ordinaraj retradiaj elsendoj de Ĉina Radio Internacia (ĈRI). Responde al demandoj de aŭskultantoj, redakciano Lucia Lee skribis en Facebook, ke nova retejo aperos baldaŭ. Pri la sorto de la elsendoj longe mankis klara informo.

En septembro en la retejo aperis ankoraŭ du elsendoj, kiuj konsistis el legaĵoj fare de nur unu parolisto, kaj ripetitaj lecionoj de kurso pri la ĉina lingvo. Poste jam nenio aperis.

La 19-an de decembro Jianping Zhao, parolisto ĉe ĈRI, konfirmis al la multjara aŭskultanto Suso Moinhos, ke la regulaj elsendoj ne revenos. La argumento por la ĉesigo estas, ke radioelsendoj estas eksmoda teknologio. La redakcio plu produktos videojn.

La elsendoj de Radio Pekino (poste Ĉina Radio Internacia) en Esperanto komenciĝis la 19-an de decembro 1964. Komence la elsendoj estis direktitaj al Eŭropo, kaj duonhoraj programoj aŭdeblis dufoje semajne. Baldaŭ la elsendoj estis direktitaj ankaŭ al aliaj mondopartoj, kaj ekde 1979 la programoj iĝis ĉiutagaj.

En 2002 estis lanĉita la Esperantlingva retejo de ĈRI, kaj ekde 2004 la programoj de ĈRI en Esperanto dum iom da tempo eĉ estis elsendataj per mezaj ondoj el Albanio, por pli bona aŭdebleco en Eŭropo.

La du radiostacioj, kiuj dum jardekoj havis la plej grandan signifon en Esperantujo, estis Pola Radio kaj Ĉina Radio Internacia – ili produktis la plej grandan kvanton da programoj. Post la fermo de la Esperanto-redakcio de Pola Radio en 2011 ties laboron sur volontula bazo daŭrigis Pola Retradio.

Diference de Pola Retradio, la Esperanto-redakcio de ĈRI plu restas parto de la ŝtata propaganda aparato. Ekde 2018 ĝi formale estas parto de la propaganda sekcio de la Ĉina Komunisma Partio.

Aparte rimarkeblas en la retejo la granda kvanto da portretoj kaj citaĵoj el la eldiraĵoj de la ŝtatestro. En la plej supra novaĵbloko troviĝas nur artikoloj pri li:

• Xi renkontiĝis kun modeloj de konstruado por paca Ĉinio
• Xi renkontiĝis kun Putin per videoligo
• Xi Jinping: fortigi kulturan konscion kaj firmigi kulturan memfidon
• Xi Jinping esprimis simpation al usona prezidento pri tornado en Usono
• Xi Jinping intervidiĝos kun Putin per videoligo

La redakciaj artikoloj evidente sekvas la oficialan linion de la partio kaj la registaro. Responde al kritikoj rilate la situacion de ujguroj en Ŝinĝjango (Xinjiang), la redakcio sub la titolo ”Estos vane rompi al si la kapon por ludi karton pri Xinjiang” rekomendas al kritikantoj anstataŭe okupiĝi pri homrajtaj problemoj en siaj propraj landoj:

Samtempe kiam iuj usonanoj abrupte intervenis en alies internajn aferojn. La homrajta demando de Usono estas komplika. Nigrasklava sistemo antaŭ cent jaroj, senbrida dungado de infanaj laborantoj en agrikulturo kaj moderna sklavigo de eksteraj enmigrintoj, la ĉapo de deviga laboro apartenas al Usono mem.

Ekde 1950 ĝis 2000 la ĉina ŝtato eldonis ankaŭ tutmonde popularan revuon pri Ĉinio en Esperanto, El Popola Ĉinio. Post la malfondo de la papera revuo parte similaj enhavoj aperas en la multlingva Ĉina Interreta Informa Centro.

En la arkivo de la ne plu aktiva Esperanto-klubo de Lund troveblas kolekto de valoraj periodaĵoj de diversaj jardekoj. Dum la venonta jaro ni en la rubriko ”Antaŭ cent jaroj” republikigos diversmaniere atentindajn elĉerpaĵojn. En decembro 1921 Edmond Privat en la ĉefartikolo de la revuo Esperanto memorigis pri la signifo de la ĉefa Esperantista festotago.

Edmond Privat (1889–1962) lernis Esperanton junaĝe kaj partoprenis jam la kongreson en Bulonjo 1905. Li estis unu el la plej maturaj poetoj de la frua Esperanto-literaturo, unu el la ĉefaj gvidantoj de UEA, kaj apud Lapenna la plej elstara oratoro de la movado. En 1920-1934 li estis la redaktoro de la revuo Esperanto, en kiu decembre de 1922 aperis ĉi tiu artikolo.

La 15 Decembro 1859

Je tiu dato naskiĝis Zamenhof en Bjalistok, kaj post kelkaj tagoj la Esperantistoj en la tuta mondo festos la sesdek-duan revenon de tiu jam fama tago. Estis tempo, antaŭ duoncentjaro, kiam la 15 Decembron festis nur la malgranda rondo de la Zamenhofa familio. Ame lia patrino kisis la knabeton sur la frunto jam pensema. Humile kaŝata en la vasta homaro, nur ŝi sole, virino dolĉanima, sciis jam pri lia granda tasko.

Ne precize, sed per la nepra certeco de l’ patrina korsento, ŝi antaŭvidis, ke la fileto iam helpos al homoj sur la tuta terglobo. Kun tia fido ŝi festis la 15 Decembron en la ligna domo Bjalistoka kaj poste en malluma strato Varsovia. Sur siaj genuoj ŝi tenis lian karan maneton. Ĉar tagon ili premis ĝin pliposte en kongreso, miloj da homoj ĉiulandaj sentas nun ion plibonan en sia vivo.

Mortis jam filo kaj patrino. Hodiaŭ multe pli vasta ”rondo familia” festas la datrevenon. Sed la spirito restu sama. Ĉiuj sentas ke, tiun ĉi jaron, la solenaĵo fariĝos pli grava.

En urboj kaj vilaĝoj de kvin kontinentoj la Esperantistoj kunvenos samtempe, samkore, samcele. Dank’ al donaco de Prof. Roy marmoran tabulon ili fiksos al memoro de Zamenhof en Bjalistok sur la domon, kie li naskiĝis, en Ĝenevo sur la domon, kie li loĝis por ripozi post la Bulonja Kongreso. Ĉie niaj grupoj organizos monkolektojn por starigo de inda monumento en Varsovio.

Tiu vespero de komuna rememoro havos apartan signifon. Al la publiko la Esperantistoj klarigos la celon de Zamenhof. Al si mem ili relegos noblajn vortojn de la Majstro. Forgesante en tiu horo barilojn de gentoj kaj lingvoj, landlimoj kaj religioj, miloj da ili rediros samtempe la belan Preĝon sub la verda standardo kaj kantos unuvoĉe la Esperon”. Ili sentos sin vere unu saman grandan familion kaj komprenos, ke la ”interna ideo” ne estas ”malplenaĵo, imagaĵo de personoj nesciantaj pri sociaj demandoj”, kiel skribis iu nove bakita samideano, kiu dividas Esperantistojn inter ”burgoj” kaj laboristoj.

Tia divido estas fantazia. La grandega plejmulto, preskaŭ la tuto de la Esperantistaro estas laboristoj, malriĉaj manpenantoj, oficistoj, instruistoj, kiuj malfacile gajnas ĉiutagan panon. Tion rimarkis ĉiuj eksteruloj eĉ en siaj raportoj pri niaj kongresoj. Inter ni, kapitalistaj espluatantoj kvazaŭ tute ne ekzistas, kaj eĉ riĉuloj estas treege malmultaj. Alie ni ne bezonus ĉiam plendi pri manko de monrimedoj. Kelkaj donacas al nia movado. Neniu profitas el gi. Esperantismo estas la malplej ”burga” movado el ĉiuj eblaj, sed ĝi staras ekster kaj super ĉiuj bataloj inter homoj, egale ĉu gentaj aŭ klasaj. Enkonduko de klasaj aŭ religiaj malamoj en niaj rangoj estus ne nur fantazie kontraŭnatura, sed abomena al la memoro de nia Majstro.

Nia movado neniel pretendas solvi la industrian problemon, sed tute alian. Ĉar neniu el ni oferdonus sian vivon nur por faciligi la korespondadon inter komercistoj, estas fakto, ke nin ĉiujn inspiras alta motivo, kiun ni ĉerpis el la penso de Zamenhof. Ĝi ne estas naiva imago, ke ĉiuj militoj ĉesos pro lernado de mondlingvo, sed sperto, ke Esperanto ebligas rektan interhelpadon kaj fratiĝon inter homoj ĉiadevenaj kaj ekkreas iom post iom tiun novan supernacian homarecon, kiun revis la plej progresemaj animoj el ĉiuj popoloj kaj enskribis sur sian programon ĉiuj laboristaj organizoj.

Ni do konservu kaj eĉ propagandu niajn ideojn pri socia reorganizo, pri materia rekonstruo, pri tiu aŭ alia scienca teorio, sed ni ne postulu de Esperantismo, ke ĝi solvu ĉion kaj ni ne kreu malamikojn sub la verda standardo. Estu jam granda ĝojo, ke ni povas kunlabori kun tiom multaj bonvolantoj pri unu punkto de la homa progresado, nome la supernacia spirito, nepre necesa al savo de l’ mondo. Same kiel la ruĝa-kruco aŭ tutmonda helpmovado al malsataj infanoj, la verda stelo de Zamenhof konas nek Francojn, nek Turkojn, nek burĝojn, nek revolucianojn, nek budhanojn, nek kristanojn, ĝi konas nur homojn.

En tia senco ni kunfestos la 15 Decembron, la naskiĝon de l’ granda homarano Zamenhof.

Edmond Privat

Revuo Esperanto, decembro 1921

Dum multaj jaroj mankis en Esperantujo prestiĝa literatura premio, donata al jam publikigita verko. Ĉi-jare unuafoje estis aljuĝita la Laŭro de la Akademio, kiun povas ricevi verko aperinta dum la lastaj kvin jaroj. La premion ricevis Mikaelo Bronŝtejn por sia historia romano ”Mi stelojn jungis al revado”.

La 15-a de decembro estas la tago de la libro celebrata ekde 1927, kiu nun, pli vaste, estas nomata “tago de la esperanta kulturo”, ampleksanta ankaŭ muzikon kaj kinarton, do okazo tute taŭga por celebrado de libropremio.

Kiel oni legas en la Historio de la Akademio de Esperanto, p. 276, premio de la Akademio estis atribuata ekde 1918 ĝis 1930, post kiam ĝi ne plu estis atribuata eble tial, ke necesis sendi al ĉiu unuopa el la dek ok akademianoj senpagan ekzempleron, kaj tio estis taksata tro kosta.

Intertempe estis reorganizita la tuto de la lingvaj institucioj, malaperis la Lingva Komitato, kaj la statuto de la Akademio, en artikolo 2, diras:

La Akademio esploras ĉiajn lingvajn demandojn, kiuj koncernas Esperanton. […] Ĝi povas doni premiojn al la aŭtoroj de la plej bonaj aperintaj verkoj.

Ĉi tiu punkto estis neniam realigita. En la programo de la Literatura Sekcio proponita ĉe mia kandidatiĝo kiel sekciestro antaŭ tri jaroj, estis du eroj: daŭrigo de la “Esperanta antologio” de Auld, kiu alvenas nur ĝis 1981, kaj revivigo de la premio por la aŭtoroj de la plej bonaj aperintaj verkoj.

La unua punkto estas daŭre flegata. Koncerne la duan punkton, por helpi la estraron, kiu estis okupita pri aliaj temoj, la literatura sekcio starigis opinisondon inter la gekolegoj, por vidi, ĉu la ideo konkretigi tiun eblecon estas favorata; ja la tradicio estis haltinta jam antaŭ 90 jaroj, la ebleco antaŭvidita en la statuto, cetere mem jam 70-jara, estis neniam aplikita, do eblis, ke la ideo de premio ne plu estas ĉeesta en la menso de la gekolegoj.

Interalie en la 1970-aj estis starigita de la revuo Literatura Foiro la premio “verko de la jaro”, poste “aŭtoro de la jaro”, en 1984 estis starigita premio Grabowski, en 1990 premio OSIEK, do povis okazi, ke la akademianoj konsiderus kroman premion ne oportuna; nu, tamen la rezulto estis ege pozitiva.

La opinisondo, iniciatita kaj surprenita de la Literatura Sekcio, estis granda helpo al la estraro, kiu do havis la nuran taskon okazigi voĉdonadon sur jam plugita tereno, el kio rezultis, ke la sekcio proponu regularon; la sekcio redaktis, la gekolegoj proponis amendojn, kaj fine la tuta Akademio aprobis la koncernan regularon, videblan en la retpaĝoj de la Akademio.

La regularo fiksis premion de 100 eŭroj, kiun disponigis poduone UEA kaj SAT. Ambaŭ establoj per tre koraj mesaĝoj gratulis al la Akademio la restarigon de la premio, insistante, ke malgraŭ ke diversaj instancoj havas ĉiu siajn apartajn celojn, ĉiuj tamen agnoskas en la Akademio la superan lingvan instancon.

Laŭ la regularo devas esti nomumita ĵurio almenaŭ kvinmembra, proponita de la Literatura Sekcio kaj aprobita de la Akademio, funkcianta en la nomo de la Akademio; nova ĵurio, ne necese malsama de la antaŭa, estos nomumita dum la du monatoj post la anonco de la premio.

La Literatura Sekcio proponis ĵurion, kiu estis aprobita, kiu nun konsistas el Carlo Minnaja (prezidanto), Javier Alcalde Villacampa, Edmund Grimley Evans, Nikolao Gudskov, Jesper Jacobsen, Valentin Melnikov, Barbara Pietrzak. Entute 7 membroj el 6 landoj kaj 6 lingvoj; ses el tiuj membroj estas anoj de la Literatura Sekcio.

La regularo mencias 5-jaran periodon kaj daton 30 de junio por esti kandidato; ĉar ne ĉiuj eldonaĵoj mencias precize la aperdaton (kelkaj mencias la monaton, kelkaj ne), la ĵurio konsideris, ke por ĉi tiu jaro la 5-jara periodo rilatu al libroj aperintaj en sia unua eldono inter la 1-a de januaro 2016 kaj la 31-a de decembro 2020, kaj prezentitaj antaŭ la 30 junio 2021.

Laŭ tiu difino venis en konsideron 15 verkoj de 10 verkistoj el 10 landoj. Tri verkoj estis eldonitaj en 2016, du en 2017, neniu en 2018, unu en 2019, naŭ en 2020.

Laŭ unuanima voĉdonado de la ĵurio, la laŭro de la Akademio por la jaro 2021 estas atribuita al Mikaelo Bronŝtejn pro la verko Mi stelojn jungis al revado, 564 paĝoj, eldonita de Impeto en 2016. Al la aŭtoro, krom la mona premio, iras diplomo.

La verko rilatas al la periodo de la vivo en Sovetio, de 1918 ĝis1938, komenciĝinta kun plej brilaj esperoj kaj finiĝinta en tragedio; rolas esperantistoj kaj ilia vivrigardo, kelkaj plene kaj mature figuraj, kelkaj kun pli romaneca rolo. La protagonisto estas Ernest Drezen, kies portreto aperas kovrilpaĝe. Enestas amo kaj malespero, nacio baraktanta inter esperoj kaj mizeroj; helpas al klarigo inter fikcio kaj realo pluraj eltranĉaĵoj el tiutempaj Esperanto-gazetoj, kiel Konkordo kaj Sennaciulo, sed ankaŭ el ruslingvaj, provizitaj per esperanta traduko.

Rolas diversaj esperantistoj; poezie rolas Miĥalski, el kies Prologo estas preskaŭ klonita la titolo: fakte la teksto de Miĥalski estas pli estontocela: “mi stelojn jungos al revado”. De li estas ankaŭ la versaj komencoj de la sep partoj.

Bronŝtejn (1949–) jam kelkajn historiajn romanojn verkis, ĉiam baziĝante sur sperto aŭ propra aŭ rekte ĉerpita el la transvivintoj, kaj certe li estas fame konata, ne nur pro siaj romanoj kaj noveloj, sed ankaŭ kiel bardo, plurfoje sin prezentinta sursceneje en esperanto-renkontiĝoj. Lia tute lasta verko, aperinta antaŭ kelkaj semajnoj, estas antologio de esperantaj poetoj en la rusa lingvo (dulingve: La vojo kaj Путь).

Fakte nacilingvaj antologioj de la esperanta literaturo komencas esti modelo ŝatata: tiu de Bronŝtejn aldoniĝas al angla de Gubbins, al galega de Moinhos, al franca de la Akademio Literatura de Esperanto, kaj baldaŭ aperos ankaŭ itala, de mi kaj Nicolino Rossi sub la aŭspicio de la Esperanta PEN-centro.

Al la verko ni bondeziras multe da legantoj; pri ĝi jam aperis pluraj recenzoj en la plej legataj gazetoj.

Carlo Minnaja

Zamenhof, kun sia nedecidema karaktero, estis sub forta influo de la francaj korifeoj de la movado, kaj se tiuj opiniis, ke iuj partoj de la lingvo malhelpas oficialan akcepton de Esperanto, li pretis ignori la Sanktan Fundamenton. La artikolo de Jouko Lindstedt celas prilumi la veran Ludovikon okaze de lia naskiĝtago.

Ĉi tiu Zamenhof-tago estas taŭga momento por iom rigardi malantaŭ la sanktulan bildon, kiun ni esperantistoj havas pri la iniciatinto de nia lingvo, kaj trovi tie la homon Zamenhof.

Per ”sanktula bildo” mi celas la kutiman historion, simpligitan kaj idealigitan, pri la unuaj jardekoj de Esperanto. Laŭ tiu kutima historio, Zamenhof, publikiginte sian genian lingvon en 1887, kuraĝe defendis ties bazan strukturon kontraŭ reformemuloj, ĝis en la unua kongreso en 1905 la esperantistoj fine akceptis la Fundamenton kiel la neŝanĝeblan bazon de la lingvo. Inter la esperantistoj restis tamen reformemuloj, kiuj en 1907–1908 kreis sian propran planlingvon Ido kaj perfide forlasis Esperanton.

Sed krom la lingvo, Zamenhof donis al la esperantistoj ankaŭ la internan ideon, kiu estas ”frateco kaj justeco inter ĉiuj popoloj” (Z en la ĝeneva kongreso 1906), ”sur neŭtrala lingva fundamento forigi la murojn inter la gentoj kaj alkutimigadi la homojn, ke ĉiu el ili vidu en sia proksimulo nur homon kaj fraton” (Z en la krakova kongreso 1912).

Estas konate, ke la vera historio estis pli komplikita. Aŭ tio devus esti konata, ĉar en 2009 aperis la bonega scienca biografio de Zamenhof, Homarano (dua eldono 2011), verkita de Aleksander Korĵenkov. Jam en 2006 li publikigis Mi estas homo, kolekton de ideologiaj tekstoj de Zamenhof. Multaj pli fruaj biografioj pli similis al hagiografio, celanta plibriligi sanktulan bildon; iliaj aŭtoroj ne konis ĉiujn fontojn, kiujn Korĵenkov skrupule kolektis, nek sciis la rusan lingvon necesan por utiligi tiujn fontojn. Sed bedaŭrinde nura aperigo de novaj studoj kaj faktoj ne aŭtomate ŝanĝas la mitojn kaj rakontojn, kiujn la homoj kutimas kredi.

Ĉi tie mi ĉerpos faktojn el Homarano, sed tio ne nepre signifas, ke Korĵenkov samopinius kun mi pri ĉiuj interpretoj de tiuj faktoj. Des pli mi rekomendas legi lian libron, se vi tion ne jam faris.

Unue do pri la frua historio de Esperanto kaj pri diversaj reform-proponoj. Estas konate, ke en 1894 Zamenhof skizis reformitan Esperanton, kiun la esperantistoj en perletera voĉdonado malakceptis (157 neaj voĉoj kontraŭ 93 jesaj); kaj ofte oni diras, ke Zamenhof eĉ celis tiun malakcepton kaj aranĝis la voĉdonadon nur por silentigi la reformemulojn. Kaj laŭ la historio kutime rakontata, la akcepto de la ”netuŝebla” Fundamento en la bulonja kongreso (1905) fine stabiligis la lingvon.

Sed apenaŭ sekiĝis la inko de la Fundamento, Zamenhof komencis ellabori radikalajn reformojn de Esperanto kaj daŭrigis tion, kun interrompoj, ĝis la fino de sia vivo. En 1906 li estis eĉ preta rajtigi Émile Javal fari lingvajn reformojn, kondiĉe ke danke al tiuj Esperanto estu akceptita en la francaj lernejoj kiel elektebla fako. En 1906 li ankaŭ skribis al la membroj de la nov-establita Lingva Komitato pri reformoj, sed ĝia prezidanto Émile Boirac rifuzis dissendi lian leteron al la komitatanoj.

Simile okazis en 1908, kiam la gvidantoj de Akademio de Esperanto rifuzis plusendi lian cirkuleron pri reformoj. Nur en 1909 la Akademio povis voĉdoni pri pluraj reformoproponoj devenantaj de Zamenhof, sed malakceptis ĉiujn. La lasta manuskripto adresita de Zamenhof al la esperantistoj en 1915 parolas pri unufoja porĉiama revizio de Esperanto; Edmond Privat, biografiisto de Zamenhof, posedis la manuskripton, sed ĝin prisilentis.

Formale Zamenhof proponis lingvajn novaĵojn, kiuj estus uzataj paralele kun la Fundamentaj formoj, sed nuntempe la Akademio ne hezitus deklari multajn el liaj proponoj rekte kontraŭ-Fundamentaj. Tiaj proponoj estis forigo de la supersignitaj literoj, forigo aŭ libervoligo de la artikolo, malkonstruo de la tabelvorta sistemo, nedeviga akuzativo, nevaria adjektivo, pluralo de la substantivoj per -i anstataŭ -oj, forigo de la vortoj finiĝantaj per -aŭ.

Zamenhof, kun nedecidema karaktero, estis sub forta influo de la francaj gvidantoj de la movado, kaj se tiuj opiniis, ke iuj partoj de la lingvo malhelpas oficialan akcepton de Esperanto, eĉ se nur en Francio, Zamenhof parte kredis ilin kaj tiam ne lasis la Fundamenton limigi lin. Li ankaŭ mem trovis iujn formojn neoportunaj en uzo. La Fundamento do ne malhelpis, ke Esperanto ekiru la senfinan vojon de lingvaj reformoj kaj eternaj disputoj prilingvaj, sed nian lingvon savis tri faktoj.

Unue, la reformemuloj (inkluzive de Zamenhof mem) neniam sukcesis konsenti inter si pri la detaloj de la reformoj kaj ilia amplekso. Due, la granda amaso de la esperantistoj ne volis vidi radikalajn ŝanĝojn en la lingvo, kiun ili jam estis lernintaj kaj uzantaj. Trie, la Ido-skismo altiris la plimulton de la ĉefaj reformemuloj al alia planlingvo kaj estis do bonfara por Esperanto. Mi estus preta konkludi, ke la unuecon de Esperanto fine savis nek Zamenhof nek la Fundamento, sed Ido!

Pri la interna ideo ne povas ekzisti dubo, ke ĝiaj fruaj vortigoj devenas de Zamenhof mem. Li prezentis ĝin en siaj kongresaj paroladoj proprariske, malgraŭ la avertoj de la raciismaj movadaj gvidantoj. Ĝi estis varme kaj entuziasme akceptata de la esperantistoj. Dufoje en ĉiu Universala Kongreso, la himno ”La Espero” skribita de Zamenhof memorigas ankaŭ nin nuntempulojn pri la ĉefa enhavo de la interna ideo. Tiusence, la esperantistoj vere konas Zamenhofon la ideologon, kvankam ili ne tiel bone konas lin kiel lingvoplananton.

La bildo estas tordita iom aliloke. Efektive, Zamenhof dum sia vivo uzis multe da energio por krei ne nur neŭtralan tutmondan lingvon, sed ankaŭ neŭtralan tutmondan religion, aŭ filozofian-religian ideologion, kies unuaj versioj nomiĝis hilelismo sed kiu en siaj pli maturaj versioj (ekde 1906) nomiĝis homaranismo. Li ankaŭ diversforme planis kreadon de ”neŭtrala popolo”, al kiu ĉiuj homoj povus fine aliĝi.

Por li, Esperanto estis nur parto de la homaranisma ideologio. Sed en la versio de homaranismo el la 1913-a jaro Esperanto havis malpli grandan rolon kaj ne estis menciita rekte, kaj en la lasta versio, farita en februaro de la 1917-a jaro, Esperanto rolas neniel. Iam mi skribis, ke se Zamenhof nun mirakle revenus en la mondon, li tute ne okupiĝus pri lingvaj demandoj, sed komencus energie labori por pli bona interkompreno de kristanoj, islamanoj kaj judoj.

La interna ideo estis tiu eta parto de hilelismo-homaranismo, kiun la gvidantoj de la movado, cenzurantaj la kongresajn paroladojn de Zamenhof, permesis priskribi por la esperantistoj. Ĝi do estis ne la ideologio, kiun Zamenhof kreis por ni, sed ĝia tre modesta surogato, kiu ne tre distingiĝas de la ideoj de multaj aliaj mondpacaj kaj humanismaj movadoj, nek fine malhelpis la esperantistojn batali en sianaciaj armeoj dum la mondmilito. Sed kvankam la interna ideo ne distingas esperantismon disde multaj aliaj mondpacaj movadoj, ĝi tamen distingas Esperanton disde aliaj lingvoj, kaj eble tio estas la grava afero.

Resume, la fruaj jardekoj de Esperanto ne estas priskribeblaj kvazaŭ gvidataj de la genio de Zamenhof. Oni havas tri flankojn, kiuj reciproke influas kaj limigas unu la aliajn.

Unue, Zamenhof, originala pensulo el Orienta Eŭropo, neelĉerpebla fonto de grandaj ideoj celantaj ŝanĝi la tutan mondon, sed nedecidema kaj ne tre kapabla direkti aliajn homojn. Due, la okcident-eŭropaj (ĉefe francaj) movadestroj, raciistoj, kiuj vidas en Esperanto nur praktikan instrumenton, eventuale plibonigeblan simile al iu ajn laborilo. Trie, la esperantista amaso kiu, kvankam ĉiam preta kvereli pri detaloj de la lingvo, ne volas vidi en ĝi abruptajn radikalajn ŝanĝojn, kaj kiu pretas akcepti moderan dozon da idealismo kaj interhoma gefrateco, se tio solenigas la kongresojn sed ne postulas tro multe en la ĉiutaga vivo.

Esperanto, ĝiaj movado kaj komunumo, formiĝis en tia komplikita interagado. Zamenhof iniciatis ĝin, sed jam dum la unuaj jardekoj ĝi evoluis laŭ sia propra vojo, parte sendepende de li, parte eĉ kontraŭ lia volo. La ”Majstro” estis ne profeta gvidanto de la movado, sed la unua kaj plej sindona esperantisto.

Jouko Lindstedt

La teksto unue aperis en Lingva Tereno

La 15-a de decembro, la naskiĝtago de Ludoviko Zamenhof, ekde 1927 estas la tago de la Esperanta literaturo, la tago de la libro. Tradicie en tiu tago oni aĉetu almenaŭ unu libron en Esperanto, do ni petis Sten Johansson, la prizorganton de la retejo Originala Literaturo Esperanta, rekomendi kelkajn havindajn verkojn.

El la libroj aperintaj esperantlingve en 2021 mi ne legis tre multajn, do prijuĝi la ĉi-jaran eldonadon mi certe ne kompetentas. El la manpleno, kiujn mi tamen ja legis, mi ŝatus rekomendi eĉ malpli ol manprenon.

Unue mi proponus la trian historian romanon de Anna Löwenstein: La memoraĵoj de Julia Agripina, 564p, FEL 2021. Same kiel ŝia antaŭa romano Morto de artisto, ĝi parte temas pri la korupta efiko de potenco, ĉi-foje vidate per la okuloj de tre potenca virino. Eble ĝi estas la plej lerte kreita ĝisnuna verko de Anna.

Due mi rekomendus legi la novelaron de Laure Patas d’Illiers: Sur bluaj planedoj, 164p, Espéranto France 2021. Ĝi prezentas sciencfikciajn rakontojn, kie plej gravas la rilatoj inter diversaj homoj kaj ankaŭ inter homoj kaj la ĉirkaŭa medio.

Trie mi proponus Trevor Steele: La sangoruĝa flago, 165p, FEL 2020. Jes, ĝi aperis en la antaŭa jaro sed ŝajne enmerkatiĝis ĉi-jare. En ĝi ni sekvas historion pri klasbatalo, rasismo kaj amo en Aŭstralio antaŭ jarcento.

Kvare mi ne povas ne mencii mian propran lastan romanon. Sten Johansson: Secesio, 254p, Mondial 2021. Temas pri provo esplori vivstrategiojn de homoj en loko kaj tempo, kiuj deklaras ilin malplivaloraj, dum la kresko de ekstremdekstraj reĝimoj en centra Eŭropo inter la du mondmilitoj.

Kvine mi ĝoje salutas la duan eldonon de la lasta romano de Mikaelo Bronŝtejn: Mi stelojn jungis al revado, 564p, Impeto, 2016, 2-a eldono 2021. Ĝi estas ĉefverko ne nur de Bronŝtejn mem sed en nia tuta literaturo, temanta pri gravaj epokoj en la historio de Sovetunio kaj de la esperantomovado.

Tamen, kial resti nur ĉe lastatempaj eldonaĵoj? La Esperanta libromerkato estas tia ke eĉ verkoj aperintaj antaŭ multaj jardekoj ofte plu aĉeteblas. Mi proponus:

Hendrik Adamson: Auli, 86p, 1934. Represo: Iltis, 1983. Ĉarmega rakonto pri kampara knabo, sukcese verkita en tre persona stilo el la vidpunkto de tiu knabo.

Clelia Conterno Guglielminetti: Ho, tomboj de l’ prapatroj, 172p, Iltis 2015. Jen alia verko, kiu longe atendis eldonon. Familia kroniko kun fajne konceptitaj detaloj kaj psikologia realismo.

Ivan Ŝirjaev: Sen titolo, 336p, Pro Esperanto 1995. Kredeble verkita proksimume en 1920 sed kuŝinta manuskripte dum jardekoj. Trafa kaj amuza rakonto pri evoluo de junulo, certe kun membiografiaj trajtoj, de frua bonega stilisto.

Sten Johansson

La SAT-kongreso en Leningrado en 1926 kaj la bicikla vojaĝo de Lucien Péraire al Eŭrazio en 1928-1932 estos du el la temoj de universitata studtago en Parizo. La aranĝo okazas lige kun la 100-jariĝo de SAT kaj celas konigi la historion de la laborista Esperanto-movado al la ekstera publiko.

La ĉefa organizo de la laborista Esperanto-movado, SAT (Sennacieca Asocio Tutmonda), fondiĝis en 1921 en Prago. Ĝi kunigas multajn esperantistojn, kiuj ofte aktivas en diversaj maldekstraj tendencoj naciskale, sed dividas la deziron nuligi lingvajn kaj kulturajn barojn por unuigi la luktojn transnacie.

Jam okazis ĉi-jare kelkaj eventoj por festi tiun centan datrevenon, sed la studtago de Campus Condorcet havas la celon interparoligi esploristojn kaj movadanojn kaj konigi tiun specifan ĉapitron de la historio de la laborista movado al ekstera publiko.

La laborista esperantista movado fakte radikale kontraŭstaras esencismajn interpretojn de internaciismo, konsiderante ke nacioj estas nur grupoj kiuj estiĝas, evoluas kaj malaperas pro la interesoj de la burĝaro. Ĝi konsideras, ke nur Esperanto povas konduki al starigo de monda proleta kulturo kaj egaleca revolucia praktiko, kondiĉoj por la emancipiĝo de ĉiulandaj laboristoj, kunigante la ekspluatatojn de la industriaj landoj kaj tiujn de la kolonioj.

Dum la pasinta jarcento, ĉi tiu politika pozicio estis vaste diskutata kaj kontraŭstarata ene kaj ekstere de la movado. Ĝi naskis multajn teoriajn opciojn, kaj el tio nutras sin riĉa transnacia kaj sencentra kolektiva sperto. Dank’ al la diverseco de siaj tendencoj, al la 94 internaciaj kongresoj, kiujn ĝi organizis en Eŭropo, Azio kaj en la du Amerikoj, al ĝia kontribuo al beletro kaj parola kulturo, SAT malfermis unikan vojon al la procezoj de socia transformiĝo.

Okaze de la centjariĝo de la fondiĝo de SAT, la studtago de la 17-a de decembro 2021 intencas pritrakti kelkajn epizodojn de tiu malbone konata historio.

La renkontiĝo okazos ĉe Campus Condorcet en Parizo kaj estos partoprenebla ankaŭ rete. Sarah Al-Matary (Université Lyon II) prezentos numeron de la revuo Mil Neuf Cent dediĉitan al la lingva demando de la laboristaj internacioj ekde 1864. Sekvos du prelegoj pri Eŭgeno Lanti, fondinto de SAT kaj teoriisto de sennaciismo. Darcy Moore (Sidnejo, Aŭstralio) prelegos pri la restado de George Orwell en Parizo kaj Ian Rapley (University of Cardiff) pri la vojaĝo de Lanti al Japanio kaj japana esperantismo en la jaroj 1930.

Posttagmeze, Javier Alcalde (Universitat Oberta de Catalunya) prezentos la laboristajn iniciatojn antaŭ 1921 kaj Brigit O’Keeffe (Brooklyn College) fokusiĝos pri la SAT-kongreso de la jaro 1926 en Leningrado.

Venos tiam momento prezenti la projekton “Péraire cifereca”, kies financado estis ĵus aprobita de DIM-MAP, esplorreto pri pasintaj kaj heredaĵaj materialoj subtenata de la Regiono de Ile-de-France, kiu celas dokumenti la historian itineron de ĉiaspecaj materialoj. Temas pri interfaka reto, kiu kunigas arkeologojn, paleontologojn, historiistojn kaj arthistoriistojn, kuratorojn, fizikistojn kaj kemiistojn, matematikistojn kaj komputilajn sciencistojn, ktp.

Pascal Dubourg Glatigny (CNRS, Campus Condorcet) kaj Régis Fournier (Espéranto-France) prezentos la biciklan vojaĝon de la esperantisto-laboristo Lucien Péraire al Eŭrazio (1928-1932) kaj la baldaŭ komenciĝontan projekton de cifereca savo kaj diskonigo de la postlasita materialo. Tiu fonto konsistas el stenografiaj vojaĝkajeroj, transskriboj al la franca kaj al esperanto, postaj politikaj komentoj kaj diversaj objektoj kaj bildoj.

Laŭ Sophie David de DIM-MAP, la organizaĵo ĝojas financi la projekton por cifereca muzeo pri la vojaĝo de Lucien Péraire, gvidatan de CNRS (Nacia Centrejo pri Scienca Esploro) kunlabore kun la asocio Espéranto-France kaj INRIA (Nacia Esplorinstituto pri Informadiko kaj Aŭtomatiko), ĉar ĝi perfekte integriĝas al la kampoj de la esplorreto:

– La retejo disponigos al ĉiu interesiĝanto originalajn fontojn, uzante metodojn de ciferecaj homsciencoj. Tiamaniere ĝi proponas solvon por protekti heredaĵon en danĝero de malapero kaj por transdoni ĝin. Indas substreki ke la projekto ankaŭ posedas veran esplordimension, kontribuante al ellaborado de aŭtomata rekonilo por manskribitaj esperantlingvaj tekstoj kaj ankaŭ por stenografiaj skribaĵoj. Tiu parto estos ellaborata kaj disvolvata de la kunlaboranta teamo Almanach (INRIA), kiu fakas pri aŭtomata komputila lingvoprilaborado.

La renkontiĝo en Condorcet finiĝos per prezentoj de nunaj SAT-aktivuloj, gvidate de la SAT-prezidanto Vinko Markov. Tio malfermos spacon al ĝenerala diskuto pri la historia kaj nuna dimensioj de SAT kaj pri ĝiaj signifo kaj specifeco meze de la diversaj maldekstraj organizaĵoj.

La prelegoj kaj diskutoj estos en la angla, franca, kaj ĉe la konkluda sekcio parte en esperanto. Por partopreni surloke aŭ rete, aliĝo necesas ĉe la retejeto de la renkontiĝo, kiu entenas pliajn informojn.

Pascal Dubourg Glatigny