Rogier Huurman kaj Albert Stalin Garrido pretas resti por dua mandatperiodo en la estraro de TEJO. Por la posteno de prezidanto kandidatas Léon Kamenický el Slovakio. Inter la estraraj kandidatoj estas ankaŭ la antaŭa estrarano Cyprien Guiya, kiu pli frue estis forpelita el IJK pro seksa ĝenado.

La elekta komisiono de TEJO diskonigis la nomojn de la kandidatoj por la sekva estraro de la asocio, kiu estos elektita dum la reta IJK, okazonta ekde la 30-a de julio ĝis la 8-a de aŭgusto.

Entute estas dek unu kandidatoj el dek landoj, sed rimarkindas manko de diverseco, ĉar sep el la kandidatoj venas el Eŭropo kaj nur du estas virinoj. El la naŭ nuntempaj estraranoj rekandidatiĝas nur du: Rogier Huurman kaj Albert Stalin Garrido.

Ĉiuj 11 kandidatoj estas rekomenditaj de la Elekta Komisiono, kiu konsistas el Charlotte Burton, Michael Boris Mandirola, Vít Guiglielmo Mišurec kaj Tamiris Maciel Queiroz. La raporto de la Elekta Komisiono ne mencias ke Vít estas la edzo de unu el la kandidatoj, Veronika Venislovas.

Por la posteno de prezidanto estas nur unu kandidato, Léon Kamenický el Slovakio. Li estis vicprezidanto de TEJO dum la mandato 2018-2019, prezidanto de ĈEJ (Ĉeĥa Esperanto-Junularo) kaj vicprezidanto de SKEJ (Slovakia Esperanta Junularo). Laŭ la Elekta Komisiono, li “reprezentas profilon de ideala kandidato al TEJO-prezidanteco”.

La sola kandidato por la posteno de kasisto estas Veronika Venislovas el Hungario. Ŝi estas komitatano de TEJO ekde 2016 kaj ekde 2019 la kasisto de ĈEJ.

Rogier (Roĉjo) Huurman de Nederlando estas la nura kandidato por la posteno de ĝenerala sekretario. Li nuntempe estas la estrarano pri informado. Pli frue li estis komitatano, TEJO-volontulo, prezidanto de NEJ (Nederlanda Esperanto-Junularo) kaj ĉeforganizanto de IJK 2020.

Estas tri kandidatoj por la vicprezidanteco, unu el kiuj jam estis prezidanto. Joop Kiefte, el Nederlando, prezidis TEJOn dum la mandato 2018-2019. Li nun donis sian vivresumon nur en la angla lingvo. Dum lia tempo kiel prezidanto estis problemoj rilate al malaktiveco de la estraro, kaj la tiama Ĝenerala Sekretario plendis ke li ne ĉeestis kunsidojn kaj ne informis la estraron pri la kialo.

Joop Kiefte tiam agnoskis ke li iĝis prezidanto nur ĉar neniu alia volis la postenon. La Elekta Komisiono rimarkis ke “Ni konscias ke la prezidado de Joop ne estis senkritika” sed tamen rekomendas al la komitatanoj ke ili voĉdonu por li.

Inter la ceteraj kandidatoj estas Albert Stalin Garrido, el Filipinoj. Li estas nuntempe estrarano pri landa kaj faka agado kaj volas daŭrigi sian laboron. Li estas la fondinto kaj prezidanto de la Filipina Esperanto-Junularo kaj komitatano de TEJO ekde 2014. La Elekta Komisiono rekomendas ke li estu la unua vicprezidanto.

Kandidatas ankaŭ:

Inès Kahin el Francio, kiu eklernis Esperanton antaŭ nur du jaroj. Ŝi estis Esperanto-volontulo dum unu jaro ĉe la Esperanto-Kultur-Centro de Tuluzo (Francio) kaj la Bjalistoka Esperanto-Societo (Pollando). Nun ŝi estas komitatano de TEJO kaj sekretario de Junulara Esperanta Franca Organizo (JEFO).

Matheus Arrantes Pacheco, el Brazilo, estas komitatano de TEJO, fondinto kaj prezidanto de la Karioka Esperantista Junulara Organizo.

Uriel Gurdián, el Nikaragvo, estis TEJO-oficisto en 2016.

Valentin Ceretto-Bergerat, el Francio, estas nuntempe TEJO-volontulo en la Centra Oficejo. Alexandre (Alekĉjo) Raymond, el Francio, regas junulargastejon en Brazilo nomitan Hotel Esperanto.

Inter la kandidatoj estas krome la persono, kiu estis forpelita de la IJK 2018 pro seksĝenado de alia kongresano. La Elekta Komisiono rekomendas ke komitatanoj voĉdonu por li.

Dum IJK 2018 en Badaĥozo, Hispanio, la organizantoj publike anoncis ke iu partoprenanto estis forpelita pro seksĝenado al sia samĉambrano. Oni ne nomis la forpelinton, sed poste li mem publike pardonpetis pri sia konduto, kaj iĝis konate, ke temis pri Cyprien Guiya. Li estis estrarano de TEJO kiam li estis forpelita.

Li tiam estis forpelita la tagon antaŭ la voĉdonado por nova estraro, kaj pro tio li retiris sian kandidatiĝon. En publika pardonpeto li klarigis, ke la afero okazis “parte pro kulturaj malsamoj kaj miskomprenoj.” Li nun estas komitatano por Benino. En sia nuna kandidatiĝa letero li ne menciis la okazaĵon.

La elekta komisiono kontrolas ĉiujn kandidatojn, diskutas iliajn fortojn kaj malfortojn, kaj rekomendas ĉu la komitatanoj voĉdonu por ili. La elekta komisiono rekomendas la elekton de Cyprien kaj eĉ sugestas fakon por li ĉar: “konsiderante lian personecon, ni vidus lin tre taŭga kiel estrarano pri talento.”

“Kvankam lia estraranado finiĝis abrupte kaj bedaŭrinde en 2018, ni kredas ke post 3 jaroj estas tempo por ke Cyprien povu reveni al internacia aktivado. Li estas homo kiu kapablas agnoski siajn erarojn, kaj deziras nun denove engaĝi sin kaj labori pri nia organizo.”

La raporto ne klarigas kial lia estraranado finiĝis tiel abrupte, kaj se oni ne legus Liberan Folion, oni ne scius pri kio temas.

En la komitata retlisto Ana Ribeiro, komisiito pri UNOY, skribis:

“Mi tre ĝojas ke li agnoskas siajn erarojn kaj ne denove faros ilin. Sed antaŭ voĉdoni mi invitus vin pripensi kion signifas precipe por virinoj ke iu viro kun tiaj akuzoj estu en tiom grava pozicio en nia movado.”

Sed estas aliaj problemoj kiuj malhelpus lin en la rolo de estrarano, laŭ la raporto de la elekta komisiono:

“Pro translokiĝo en kamparo, li ne havas nun stabilan aliron al elektro kaj interreto. Tamen li ĵus sukcesis financan kampanjon cele al kolektado de rimedoj por aĉeti sunpanelojn kaj, post ilia instalo, TEJO povus finance subteni la aliron al kvalita retkonekto kiu havas similan koston en Eŭropo kaj en Benino.”

La elekto de la nova estraro okazos dum IJK 2021 kaj nur la 38 membroj de la komitato de TEJO rajtos voĉdoni.

Robert Nielsen

De pluraj jaroj UEA ne uzas servojn de profesia revizoro por kontroli la kontojn. Pri tio atentigis la komitataj reviziantoj, kaj nun la estraro esploras la eblojn por trovi novan revizoron. La komitato aprobis la jaran raporton de la estraro en sia unua kunsido en sabato.

Kvardek komitatanoj el entute 61 ekde la komenco ĉeestis la unuan kunsidon de la komitato de UEA en sabato, la lasta tago de Virtuala Kongreso. Almenaŭ du pliaj komitatanoj provis aliĝi al la kunsido iom poste, sed ŝajne pro teknikaj kialoj ricevis nek parolrajton nek rajton voĉdoni.

Estas rimarkinde, ke en la retaj kunsidoj ne partoprenas pli da komitatanoj ol en la ordinaraj ĉeestaj kunsidoj dum Universalaj Kongresoj. En la plej lasta ĉeesta kunsido de la komitato en Lahtio partoprenis 42 komitatanoj.

La sabata kunsido faris neniujn gravajn decidojn – la demandoj pri la buĝeto de la venonta jaro kaj la investpolitiko de la asocio estos traktitaj en la sekva kunsido post tri semajnoj. Okazis tamen kelkaj interesaj diskutoj.

La ĉefa temo de la sabata kunsido estis la prezento kaj aprobo de la estrara raporto por la jaro 2020, publikigita en la junia numero de la revuo Esperanto kaj en la retejo de UEA. Intertempe aperis ankaŭ la financaj dokumentoj de la asocio por 2020: la spezokonto kaj la bilanco.

Pro reduktoj de la oficistaro kaj pro subvencio de 29 486 eŭroj ricevita de la nederlanda ŝtato, la spezokonto de UEA en 2020 ne plu estis deficita. La fina ekonomia rezulto montris pluson de 184 eŭroj, dum en 2019 la spezokonto ankoraŭ havis minuson de 62 890 eŭroj.

Efektive la enspezoj de UEA laŭ ĝenerala direktoro Martin Schäffer superis la elspezojn je multe pli ol 184 eŭroj, nome entute je 41 354 eŭroj. Tamen pli ol 40 000 eŭroj estis transmetitaj al rezervoj, kiujn la asocio povas uzi por kompensi mankon de enspezoj, ekzemple rilate kongresojn, en venontaj jaroj.

La komitataj reviziantoj Osmo Buller kaj Andreas Diemel en sia raporto trovis la ekonomian rezulton de la asocio bona kaj rekomendis al la komitato aprobi la estraran raporton kun la bilanco kaj spezokonto kaj malŝarĝi la estraron de respondeco por la jaro 2020.

“Ni aprezas, ke la totalaj enspezoj atingis tiujn en 2019 kaj superis la buĝeton per 14%. Malgraŭ tio ni havas la impreson, ke la membrovarbado devus ricevi pli da atento kaj atentigoj flanke de la Estraro”, la reviziantoj skribas en sia raporto.

Samtempe ili atentigas, ke “sentebla tamen estas la manko de profesia revizoro”, kaj urĝas la estraron solvi la problemon.

La komitataj reviziantoj estas mem komitatanoj de UEA, ne estas profesiuloj pri kontado kaj ne povas detale kontroli la financojn de la asocio, ekzemple esplorante efektivajn transpagojn. Tion povas fari profesia, ekstera revizoro, kaj tian UEA regule uzis ĝis la jaro 2018.

La profesia revizoro kiun UEA uzis ĝis 2018, scipovis Esperanton, kio evidente faciligas la kontrolon de esperantlingva librotenado. Dum la lastaj jaroj oni tamen ne sukcesis trovi novan revizoron, kiu kompetentus esplori la librotenadon de la asocio, interalie el la vidpunkto de ĝia konformeco al la leĝaj postuloj en Nederlando.

Responde al la atentigo de la komitataj reviziantoj prezidanto Duncan Charters diris, ke ankaŭ lia advokato konsilis al UEA nepre uzi la servojn de profesia revizoro. Laŭ Charters tio estas grava por klare montri ankaŭ al la propraj membroj, ke ĉio estas en ordo pri la kontoj kaj financoj de UEA.

Ĉar montriĝis malfacile trovi novan esperantistan profesian revizoron, laŭ Charters eblus, ke la librotenado de UEA povus esti dulingva – tio laŭ li estas nemalofta praktiko en internaciaj organizaĵoj. Laŭ li ekstera firmao eĉ povus tute prizorgi la librotenadon de UEA, se tio montriĝus ne tro kosta solvo.

Ĉar la revizoro tiukaze devus bone koni la leĝojn kaj regulojn en Nederlando, evidente devus temi pri nederlanda revizoro. Tial Charters taskis al la nederlanda oficisto en la Centra Oficejo, Ralph Schmeits, esplori diversajn solvojn. Charters esperas povi prezenti la rezulton en la sekva komitata kunsido la 14-an de aŭgusto.

Dum diskuto pri la diversaj kontoj menciitaj en la financaj dokumentoj leviĝis la demando, kial UEA entute tenas tiom da mono en bankokontoj. Komitatano Michela Lipari elkalkulis ke temas pri 500 000 eŭroj, trovis tion senrespondeca, kaj instigis la estraron anstataŭe zorgi, ke la mono estu bone investita.

Efektive la sumo de neinvestita mono laŭ la bilanco estas klare pli ol tiom – ĝi superas du milionojn da eŭroj.

Ĝenerala direktoro Martin Schäffer kaj vicprezidanto Fernando Maia argumentis, ke UEA havas multe da tia mono, kiu pro diversaj kialoj devas resti en bankokontoj – tio laŭ ili validas ekzemple pri mondeponoj de membroj, sed ankaŭ pri la mono en diversaj fondaĵoj. Pli da diskuto pri la investa politiko de UEA supozeble okazos en la dua komitata kunsido la 14-an de aŭgusto.

Michela Lipari levis ankaŭ la demandon pri la nova kotizosistemo kaj por kio ĝi utilas, se loĝantoj en landoj kun tre malalta kotizo tamen ne aliĝas, ĉar ili ne sukcesas transpagi la monon, aŭ ĉar ili kutimiĝis ricevi senpagan aliĝon pere de fondaĵo Canuto. Estrarano Jérémie Sabiyumva konsentis, ke tia problemo ekzistas almenaŭ en Afriko, sed ke oni nun klopodas “ŝanĝi la kulturon”.

Leviĝis fine la demando, kial UEA ne pli aktivas pri libroeldonado, kiun cetere menciis ankaŭ la komitataj reviziantoj en sia raporto:

“La malkreskinta aktiveco de UEA kiel eldonisto estas bedaŭrinda. Pli aktiva eldonado kontribuus pozitive al la ĝenerala bildo pri la Asocio inter esperantistoj, eĉ se ĝia financa signifo ne estus tre granda.”

Lige kun tio prezidanto Duncan Charters menciis, ke kuŝas grandaj stokoj de iuj pli fruaj eldonaĵoj de UEA en deponejoj, kaj indus aranĝi grandan rabatvendadon por ke tiuj indaj libroj trafu interesitan publikon.

Martin Schäffer siaflanke parolis pri la graveco modernigi la eldonadon, eldoni bitlibrojn, sed ankaŭ uzi servojn, kiuj ebligas facile kaj malmultekoste eldoni kaj tutmonde vendi librojn en bita kaj papera formatoj, eĉ en tre malgrandaj eldonkvantoj.

Tian servon uzas ekzemple la eldonejo Mondial, kies libroj estas haveblaj ne nur tra esperantistaj libroservoj, sed ankaŭ pere de ordinaraj retaj librovendejoj en multegaj landoj de la mondo. Laŭ Schäffer oni nun esploras, ĉu UEA povus same fari. Tamen ankoraŭ mankas konkretaj decidoj.

Dum la kunsido la komitato aldone elektis novan membron de la honora patrona komitato de UEA: Marco Lucchesi, kiu estas brazila verkisto, profesoro de Federacia Universitato de Rio-de-Ĵanejro kaj prezidanto de Brazila Beletristika Akademio.

Vicprezidanto Fernando Maia pretas daŭrigi en la estraro de UEA, dum prezidanto Duncan Charters ŝajne ne rekandidatos por nova mandatperiodo. Tiu estis la ĉefa novaĵo de la tradicia programero La estraro respondas dum la daŭranta Virtuala Kongreso de UEA.

Ĝis 80 kongresanoj sekvis samtempe la programeron La estraro respondas dum la Virtuala Kongreso en vendrero la 2-a de julio 2021. Ĉeestis ĉiuj estraranoj, krom Jeremie Sabiyumva, kies neĉeesto ne estis aparte klarigita: eventuale temis pri problemoj kun reta konekto. La kvanto de spektantoj estis komence sub 30, sed kreskis ĝis la fino al maksimumo de 80 samtempe.

Multaj demandoj temis pri la nuna stato kaj estonteco de UEA. La antaŭa strategia plano de UEA estis aprobita en Rejkjaviko la 26-an de julio 2013 kaj validis dum la periodo 2013-2017. Nova plano daŭre mankas, sed laŭ prezidanto Duncan Charters jam komenciĝis preparado.

Jam okazis kunsidoj kun komitatanoj pri tio kaj kolektiĝis “amaso de bonegaj ideoj”. Nun necesas nur organizi ilin, Charters klarigis. Fine de 2021 li esperas prezenti malneton.

La nova retejo, kiun oni preparas jam de ok jaroj,  laŭ la estraro nun praktike pretas, kaj la testado komenciĝis.

Tamen la provoj montris kelkajn cimojn, kiuj devis esti korektitaj. Baldaŭ oni esperas, ke oficistoj de UEA povos testi la novan sistemon, kiu, krom la retejo mem, ampleksos administrajn funkciojn. Nur poste la retejo estos malfermita al ĉiuj.

Pli frue dum la jaroj diversaj prezidantoj kaj estraranoj menciis diversajn datojn por la lanĉo de la retejo, sed ĉiuj venis kaj pasis sen apero de retejo, kaj nun la estraro jam ne volis mencii ajnan limdaton por la efektiva lanĉo.

Tra la jaroj ŝanĝiĝis teamoj, kiuj okupiĝis pri ĝi, ne laste pro disputoj inter si kaj kun la estraro.

La ekonomia stato de UEA nun estas bona, laŭ Huang Yinbao (Trezoro), estrarano pri financoj:

– Laŭ mi la nuna ekonomia situacio iras en bona vojo. Unuflanke la kosto malmultiĝas kaj la enspezo altiĝas. Kaj estontece eble ni daŭre iros laŭ tiu vojo. La ĉefa enspezo laŭ mi daŭre estas la membra kotizo kaj donacoj. Ankaŭ ni pene serĉos eksteran subvencion.

Vicprezidanto Maia menciis la pasintjaran subvencion de la nederlanda ŝtato kiel unu ekzemplon. Tiu subvencio tamen estis specife celita por kovri perdojn kaŭzitajn de la pandemio, do apenaŭ oni povos esperi pri similaj subvencioj en aliaj jaroj. Maia ankaŭ rakontis, ke UEA kontaktis la entreprenon Kosmo por kunlaboro por havigi subvenciojn de Eŭropa Unio.

– Ankaŭ kun aliaj partneroj ni faras tion, ne nur kun Kosmo. Tiu enspezfonto tamen ne estas certa, ĉar oni ne povas garantii ke ni ricevos subvenciojn. Tial ankaŭ kotizoj kaj donacoj estas gravaj.

Maia aparte menciis la kampanjon Alianco 365, kiu estas plano por monata konstanta donacado al UEA. Laŭ tiu plano donacantoj pretas donaci po 31 eŭrojn monate al la Asocio.

– Tiujn, al kiuj eblas, mi urĝas tion fari. Tia donacado donas bazon por nia laboro.

Fernando Maia kaj Amri Wandel pretas kandidati por la sekva estraro, kiu estos elektita venontjare dum la Universala Kongreso en Montrealo, dum prezidanto Duncan Charters ne ŝajnis entuziasma pri plia mandatperiodo:

– Mi kredas ke Fernando absolute havas la vicon por kandidati por prezidanteco, ĉar lastfoje li havis fortan subtenon. Do mi absolute ne pledas por rekandidatiĝo kiel prezidanto. Ne nur Fernando sed ankaŭ aliaj estas preparitaj por transpreni la taskon kaj estas bone havi novan sangofluon, Charters diris.

Fernando Maia estas vicprezidanto de UEA, sed dum la lastaj jaroj li estas multe pli videbla en la gvidado de la asocio ol prezidanto Charters. Maia ne diris, por kiu posteno li kandidatos, sed alia klara kandidato por la prezidanteco momente mankas, se Charters ne daŭrigos, kiel li aludis.

– Mi pretas resti kiel estrarano de UEA, ne nepre kiel prezidanto aŭ vicprezidanto, sed mi pretas plu labori por la asocio kaj tre verŝajne kandidatos, sed ne scias por kiu posteno, Maia diris.

Kiel “kondiĉon” por sia daŭrigo en la estraro Maia indikis, ke Alex Kadar daŭrigu kiel ĝenerala sekretario. Poste oni multe laŭdis la laboron de Kadar kaj diris, ke estus malfacile imagi la laboron de la estraro sen li. Kadar tamen atentigis, ke lia mandatperiodo kiel komitatano B finiĝos, kaj ke li povos daŭrigi kiel estrarano nur, se li estos reelektita kiel komitatano.

Fernando Maia siaflanke ne bezonos aprobon de la individuaj membroj de UEA por resti en la komitato, ĉar li estas komitatano A, elektita de Brazila Esperanto-Ligo, kaj restos komitatano A ankaŭ en la sekva oficperiodo – pri tio li jam interkonsentis kun BEL.

La estraranoj Trezoro Huang Yinbao kaj So Jinsu nenion diris pri siaj planoj por la sekva mandatperiodo. Prezidanto Duncan Charters atentigis, ke virinoj nun mankas el la estraro kaj kuraĝigis virinojn kandidatiĝi. ”En la komitato estas talentaj virinoj”, li diris.

La delegita reto kaj ĉu iuj ĝin nuntempe uzas estis la temo de unu el la demandoj. La estraro asertis, ke la delegita reto reformiĝos post la renovigo de la retejo, kies dato tamen restas nekonata.

En 2018 la komitato sen diskuto aprobis la proponon de la estraro forigi la Jarlibron por ŝpari monon. Tiam oni asertis, ke la Jarlibron anstataŭos ĝuste la nova retejo, kaj krome “almanako”, kiun oni povus publikigi ĉiun trian jaron en papera formo kaj kontraŭ pago sendi al dezirantoj.

Tamen nek retejo nek almanako aperis. Duncan Charters diris ke oni ja esploris pri la ideo de almanako, sed mankas decido pri la afero. Laŭ Orlando Raola montriĝis, ke estas tro koste produkti Jarlibron kaj mankas laborforto por tio en la Centra Oficejo.

Ĉu eblas pagi al UEA per bitmono, demandis iu el la ĉeestantoj. La respondo ne estis tute klara. UEA ankoraŭ ne uzas bitmonon, kaj eble estas bezonata longa tempo antaŭ ol tio povas okazi, interalie ĉar necesas bone informiĝi pri la reguloj en Nederlando, diris estrarano Trezoro Huang Yinbao.

Sed se tamen iu volas pagi per bitmono, Fernando Maia petis la koncernan personon kontakti UEA-n.

– Ni diskutas tion nun kun la ĝenerala direktoro Martin Schäffer, ni devas kelkajn aspektojn ankoraŭ esplori. Ankaŭ Facebook proponos peradon de pagoj, kaj tio verŝajne estos bona afero por afrikanoj, kiuj povas kvazaŭ senpage aliri ĝin. Se iu vere volas pagi per bitmono, tiu skribu al la estraro aŭ la ĝenerala direktoro. Ni analizos la aferon kaj tio donos al ni materialon ankaŭ por kompreni kiel procedi, Maia diris.

Universala Kongreso en Afriko estas multjara revo de UEA kaj nun aperis serioza kandidatiĝo de la landa asocio en Tanzanio. La afero ne estas ankoraŭ decidita.

Laŭ Orlando Raola, kiu respondecas pri kongresoj, ja eblus organizi kongreson en Afriko en iu luksa hotelo, sed tio signifus, ke granda parto de la afrikanoj mem tiam ne povus partopreni. Necesas trovi solvon, kiu ebligas ankaŭ al afrikanoj eblecon partopreni, li klarigis. Finance kongreso en Afriko estas certe malfavora por UEA.

La demandoj pri eventuala malpliigo de flugoj al kongresoj kaj ankaŭ pri eventuala kongreso en Afriko fokusiĝis plejparte al ekonomiaj sekvoj al UEA.

Orlando Raola respondis al Ulla Luin, ke la kongreso en Montrealo celas esti plej ekologie konscia kaj estas planata kampanjo por kolekti monon por planti arbojn, kiuj kompensos la karbo-okcidon produktatan de la kongreso venontjare.

Amri Wandel atentigis, ke UEA jam ŝparis multe da karbo-okcido ĉar okazis du virtualaj kongresoj, kaj ankaŭ estonte grandan parton el kongresaj programeroj eblos sekvi virtuale eĉ se okazos ĉeesta kongreso. Krome, la IKU-libro aperis virtuale, li menciis.

Apud la ekologiaj problemoj kiujn kaŭzas la flugoj kaj vojaĝado, ankaŭ ŝparado de paperaĵoj senditaj al membroj aperis inter la demandoj.

UEA laŭ la estraro jam multe reduktis la sendadon de papera poŝto kaj multaj eldonaĵoj de UEA estas haveblaj ankaŭ en bita formo. Tamen por kelkaj personoj kaj regionoj de la mondo estas ankoraŭ bezonataj paperaj eldonaĵoj kaj kelkaj ankoraŭ volas paperajn eldonaĵojn.

Laŭ informoj de Jukka Pietiläinen

La revuo Kontakto havas novan redaktoron. Post dek jaroj Rogener Pavinski forlasas la postenon, kaj transdonas la torĉon al Paweł Fischer-Kotowski. La estraro de TEJO elektis lin el inter tri kandidatoj, post tri intervjuoj.

Paweł Fischer-Kotowski estas 30-jara pola esperantisto, kiu interalie estis estrarano de Pola Esperanto-Junularo, ĝenerala sekretario de TEJO kaj komitatano de UEA. Profesie li estas bibliotekisto kaj laboras en scienca biblioteko en Varsovio.

En intervjuo de Libera Folio li diras, ke li ne volas grave ŝanĝi la redaktopolitikon de Kontakto:

– Esperantistoj foje forgesas, ke oni ne ŝanĝu ion, kio ja bone funkcias. Kompreneble, la personeco de la redaktoro speguliĝas en la revuo kaj oni povas klare vidi diferencojn inter la kajeroj de la ĝisnunaj redaktoroj. Mi esperas, ke ankaŭ mi povos kontribui per io nova kaj pozitiva.

Laŭ li Rogener Pavinski dum dek jaroj brile redaktis revuon, kiu  havas prestiĝon kaj longan, preskaŭ 60-jaran historion. Paweł Fischer-Kotowski citas karakterizon de Humphrey Tonkin, la unua redaktoro de la revuo, kiu en ĝia beba periodo skribis jene:

Kontakto ne estas “ankoraŭ unu gazeto”. Ĝi fundamente malsimilas ĉiujn aliajn Esperanto-gazetojn laŭ enhavo kaj prezento. Tiuj enhavo kaj prezento trovis ĉie laŭdojn. La prestiĝo kiun la revuo gajnis por la esperantista junularo interne kaj (precipe) ekstere de la Esperanto-movado estas nekalkulebla. Tiu prestiĝo estas kompreneble kontribuo al la prestiĝo de Esperanto mem.

– Estas por mi honoro povi redakti la revuon “Kontakto” kaj mi dankas la estraron de TEJO pro la fido.Lastatempe mia aktivado en la movado koncentriĝas al la instruado, post la instruista trejnado de ILEI mi ekinstruis komencantojn kaj progresantojn, en kursoj kaj individue. Tio donis al mi freŝan perspektivon pri niaj lingvo kaj komunumo. Mi esperas, ke mi povos utiligi en la redakta laboro la energion kiun donas al mi la lernantoj.

Kian signifon havas laŭ vi la gazetaro en Esperantujo, kaj kian rolon havas Kontakto?

– Ĉiam kreiĝas kaj malaperas novaj blogoj, podkastoj, retejoj kaj soci-retaj grupoj, sed Kontakto firme ekzistas dum jardekoj. Ĝi estas marko pri kiu UEA kaj TEJO prave zorgas. Mi strebos liveri al la membroj, patronoj kaj abonantoj interesan, belan revuon kun kvalita enhavo en senriproĉa lingvaĵo. Sed tion mi ne povas fari sola, tial mi esperas je kunlaboro de aŭtoroj kaj jam nun mi atendas viajn proponojn kaj ideojn.

– Ekzistas bela amaseto da bultenoj kaj revuoj, kiuj temas pri Esperanto – la movado, la lingvo, la literaturo. Tamen ne estas multaj, kiuj koncentriĝas pri la soci-kultura, neesperantista temaro. Tiun niĉon plenigas Kontakto, kiu per sia enhavo celas interesi la junulojn kaj junulojn+.

– Aparte kara publiko – sed ne ekskluzive – estos por mi la novuloj kaj komencantoj, al kiuj mi celas liveri legindan revuon, kiu ne postulas sciojn pri la movado kun ĉiuj ĝiaj “sukcesaj” renkontiĝoj, komitatanoj Ĉ kaj simile. Mi kredas, ke la enhavo povas plaĉi ankaŭ al la engaĝitaj movadanoj kaj aktivuloj. Ne hezitu, abonu – kontraŭ modera prezo vi povas ricevi ĉiun duan monaton interesan legaĵon en Esperanto!

Osmo Buller, Fernando Maia kaj Loes Demmendaal estis la tri personoj, kiuj ricevis pli ol unu subtenan voĉon en la enketo de Libera Folio pri la sekva estraro de UEA. Inter la pli surprizaj kandidatoj estis “Komitatano Z” kaj Sankta Papo Francisco.

Fine de junio la elekta komisiono de UEA sendis al la komitato de la asocio enketilon por kolekti vidpunktojn pri la nuna kaj sekva estraroj de la asocio. La sekva estraro estos elektita post unu jaro, kaj nun oni serĉas taŭgajn kandidatojn.

La enketilon de la elekta komisiono povas respondi nur komitatanoj, sed Libera Folio volis doni al ĉiuj legantoj la ŝancon respondi al la samaj demandoj. Ĝis nun pli ol 700 personoj vizitis la retpaĝon de la enketilo, sed nur 36 el ili efektive respondis al la demandoj.

Plej interesaj inter la respondoj estas la taksoj pri la sukceso de la nuna estraro kaj proponoj por la konsisto de la sekva. La mezuma noto sur skalo de 1 ĝis 5 (kie 3 do estas “nek bona nek malbona”) la respondintoj donis al la nuna estraro la mezuman noton 2,53. Dek respondintoj donis la noton 1 (malbona) dum tri respondintoj donis la noton 5 (elstara).

Inter bone funkciantaj aferoj la respondintoj menciis la retajn eventojn kaj kongresojn. Inter mankoj ofte menciitaj estis la malbone funkcianta diskonigado de Esperanto kaj daŭre malfruanta nova retejo.

Jen kelkaj respondoj al la du malfermaj demandoj en la formularo:

Laŭ vi, kio bone funkcias en UEA nuntempe? Kio mankas?

Nur kongresoj ŝajne bone funkcias. Mankas utilaj veraj servoj kaj agadoj reale influaj en socio kaj politiko.

Bone funkcias la libroservo kaj la kongresa administracio (la fina neokazigo de UK ja ne signifas, ke ne necesis prepari ĝin, por ne paroli pri estontaj UK-oj).

Propagando kaj gvido mankas.

Komunikado al la membroj bone funkcias. UEA pli agu al la ĝenerala ne-esperantoparolanta publiko.

CO funkcias. Mankas saĝaj estraranoj.

Bone funkcias libroservo, kaj iomete revuo. Mankas ideo pri la estonto.

Malbone: manko de Jarlibro, malaltkvalita revuo, malfortiĝo de la agadoj en ĉiuj kampoj: eksteraj rilatoj, kulturo, scienca kaj faka agado.

VK bone funkcias, AKSO plu mankas.

Kion vi konsilus al nova estraro surbaze de viaj spertoj?

Oni daŭrigu la bonan laboron; daŭre retaj ofertoj kiel VK devas esti elementaj, pli bona agado ĉe laborkampo informado

Nova alfabeto sen super’signaj literoj por pli simpla internacia lingvo.

Plano vere realigebla.

Labori kaj esperi.

Produkti realisman bildon pri la vojo antaŭen

Forlasi la verkadon de tro ampleksaj strategiaj planoj kaj koncentriĝi unuavice pri malgrandaj, lokaj projektoj kiuj ja havas konkretan efikon por la disvastigo de Esperanto. Due, provi veni al reformo de la demokratiaj procezoj en UEA. Revenigi pli da voĉdonpovo por individuaj membroj. Zorgi ke la Komitato denove prenu sian Estraro-kontrolan taskon serioza.

Restarigon de serioza, bone kaj rapide funkcianta libroservo. Restarigon de la oficejo ĝenerale.

Ne malŝparu monon.

Pli da financa travidebleco.

Kontakti entreprenemajn esperantistojn en ĉiuj landoj de la mondo kaj helpi ilin labori gajni monon por subteni UEA-n kaj ĉiujn esperantajn agojn.

Necesas plialtigi la kvaliton de la revuo. Ĝia kria grafika aspekto estas forpuŝa kaj parte nelegebla, sed eĉ pli gravas igi la enhavon pli varia kaj leginstiga. Ne interesas tedaj raportoj pri renkontiĝoj nek aliaj “novaĵoj”, pri kiuj oni ofte jam legis en la reto. Estu artikoloj pri evoluoj en la movado, pri niaj kulturo kaj historio, pri la lingvo. Estu pli da recenzoj, kies longeco respegulu la gravecon de la verko — nun libro ŝajnas ricevi des pli longan recenzon ju malpli ĝi gravas. La revuo ankaŭ povus aperi dumonate kaj kun pli da paĝoj ol nun.

Mi pensas ke oni necesas pli labori en (per) Telegramo kaj Tvitero.

Krei realigeblajn servojn.

Kreu videojn, kontaktu gazetarojn, rilatu kun jam ekzistantaj organizoj kaj firmaoj, ktp.

Plimodernu la UEA-on kaj kunlaboru multe kaj ofte kun aliaj organizoj

Ĉefe ŝanĝi la ĝeneralan direktoron kaj reforigi la oficejon kiu estas centro de UEA.

El la 36 respondintoj de la enketo, 26 proponis nomojn de novaj estraranoj.  Entute estis menciitaj la nomoj de 21 eblaj estraranoj. El tiuj Osmo Buller estis proponita kvinfoje, Fernando Maia trifoje kaj Loes Demmendaal dufoje. La ceteraj nomoj estis menciitaj po unu fojon:

1. Anne Amblès
2. Peter Baláž
3. Thomas Bormann
4. Osmo Buller (5-foje)
5. Jose Antonio del Barrio
6. Loes Demmendaal (2-foje)
7. Mariana Evlogieva
8. Albert Stalin Garrido
9. Jagoda Greger
10. Mirille Grosjean
11. Saskia Idzerda
12. Tobias Kaźmierski
13. Didier Loison
14. Rakoen Maertens
15. Fernando Maia (3-foje)
16. Ana Manero
17. Guy Matte
18. Seán Ó Riain
19. Thomas Pusch
20. Nikola Rašić
21. Danny ten Haaf

Krome en iom malpli difinita formo estis proponitaj:

• Teo (Teodor Konopka) el urbo Vroclavo, Pollando. Aŭ Marĉjo el Iĵevsko de Ruslando.
• Komitatano Z
• Ajna jutubisto: Alex Miller, EvilDea, Chelsea, ktp
• Sankta Papo Francisko

La elekta komisiono starigis ankaŭ du demandojn pri la graveco de la fakaj scioj kaj personaj ecoj de la kandidatoj, sed la respondoj de niaj legantoj al tiuj iom malklaraj demandoj montras nenian klaran tendencon.

Clemens J. Setz, kiu ĵus ricevis Premion Georg Büchner, la plej altan literaturan distingon por germanlingvaj aŭtoroj, konsentis respondi al kelkaj demandoj de Libera Folio – en Esperanto. Li trovas enigma la ekziston de ”tiom bona” originala literaturo en Esperanto.

Libera Folio: Refoje gratulon pro la premio! Kiel vi eksciis la novaĵon, kaj kiuj estis viaj unuaj pensoj?

Clemens J. Setz: – Telefone. Mia unua penso estis “trola voko”.

Kian signifon havas por vi la premio?

– Hmm… La premio signifas al mi aparteni al vico de premiitaj verkistoj, kiel Josef Winkler (mia granda idolo).

Kiuj estas viaj propraj legantoj? Ĉu vi havas multan kontakton kun ili, ĉu vi pensas pri via publiko verkante, aŭ tute ne?

– Mi multe interagas kun legantoj en Twitter – sed ili kutime ne estas legantoj de miaj libroj sed nur de miaj pepoj.

Se mi ne eraras, vi rakontis, ke vi hazarde trovis la poemojn de William Auld, kaj tiel Esperanton. Kiel okazis tiu hazardo?

– Jes, mi hazarde malkovris lian poemon Mortanta Folio en la reto, kaj mi rimarkis ke mi povis legi kaj kompreni ĝin senprobleme, eĉ sen scii ion pri Esperanto. Tion mi sentis magiaĵo.

Multaj esperantistoj, nun eble unuafoje aŭdinte pri vi kaj la premio, sendube rapidos alproprigi vin kiel “esperantistan verkiston”. Sed ĉu vi konsideras vin esperantisto? Ĉu vi havis la ideon iam verki ion en Esperanto?

– Mia pasiva kompreno de la lingvo ne malbonas, sed mia aktiva fraz-produkta Esperanto ne estas tre evoluinta aŭ flua. Ekzemple, respondante al ĉi tiuj demandoj, mi devas multe pripensi kaj mi ne certas pri kiel sonas miaj frazoj.

”Se zorge pensi pri la afero, la efektiva ekzisto de Esperanta literaturo estas ja konsterna.” Tion skribis en Libera Folio Sten Johansson. Ĉu vi konsentas?

– Mi dirus, ke la ekzisto de tiom bona originala literaturo en Esperanto estas ioma enigmo, sed mi ĝenerale amas enigmojn.

Ĉu estas iu plia esperantlingva aŭtoro kiun vi aparte aprezas, krom Auld?

– Oh… mi amas la librojn de Spomenka Štimec, precipe la Kroata Milita Noktlibro!

Krom la literaturo, kion vi trovas rimarkinda en la esperantista mondo?

– Aparteni al kulturo sen esti posedata de la kulturo. Eble tio venas de la sennacieca naturo de la esperanta mondo.

Pli pri la temo:

• Tradukinto de Auld ricevis pintan premion
• Majstro de la malnova mondolingvo (Prelego de Clemens J. Setz pri William Auld)

La 20-an de julio iĝis konate, ke la aŭstria aŭtoro Clemens J. Setz ricevos la Premion Georg Büchner, la plej altan literaturan distingon por germanlingvaj aŭtoroj. Li estas ankaŭ unu el malmultaj ekstermovaduloj kiuj malkovris la Esperantan literaturon. Lige kun la novaĵo pri la premio, Libera Folio kun lia permeso republikigas lian prelegon pri la poezio de William Auld.

Supozeble, la plejmulto el vi jam iam aŭdis pri ĉi tiu eksterordinara magiaĵo: En 1887 la Varsovia okulisto Ludwik Zamenhof kreis lingvon kaj formulis ĝiajn regulojn kaj ekzistokialon en broŝuro. Li nomis sian kreaĵon “Lingvo internacia” kaj sin mem “Doktoro Esperanto”, kio en lia lingvo pli-malpli signifas “Doktoro Esperplena”. La lingvo baldaŭ estis konata per la nomo de ĝia kreinto: Esperanto. Nur du jarojn post ĝia naskiĝo oni jam eldonis en Nurenbergo la unuan gazeton tute en tiu lingvo. Ĉirkaŭ la jaro 1900 kreiĝis tra la mondo Esperanto-societoj. En 1907 aperis la unua kvincentpaĝa romano.

Eĉ laŭ hodiaŭaj normoj tia evoluo kaj disvastiĝo estas sufiĉe virusecaj.

Kaj certe la evoluo ne ĉesis kun tiu unusola romano. Sekvis nenombreblaj esperantlingvaj verkoj, rakontoj, dramoj, teoriaj artikoloj; fakte tiu ege sukcesa lingvo, kies lernantoj laŭŝajne tuj maniuliĝis pro ĝi, estis naskita en formo de poemo: Ho, mia kor’ de D-ro Zamenhof estas konsiderata kiel la unua poemeto en tiu lingvo. La Esperanta poezio estas giganta, sed ŝajnas al mi, ke tre malofte ĝi estas rigardata de ekstere, de malintimulo, kiel mi. Apenaŭ ekzistas dulingvaj eldonoj, kaj nur malmultaj tradukoj. Rilate al tio, menciindas ke en la germanan nur tri romanoj estis iam tradukitaj: unu en 1932 kaj alia en 1933, kaj la tria nur en la jaro 2017.¹ La Esperanta beletro formas riĉan paralelan mondliteraturon kun siaj propraj avangardo, klasikuloj, malkonformuloj, geniuloj – kaj ĉio sen baziĝi en unu lando kun ties propraj politikaj kaj geografiaj cirkonstancoj. Ekde la komenco la literaturo estis kreita en virtuala lando, Esperantujo, kiu ĉiam ekestas kiam du aŭ pli da parolantoj iel ajn renkontiĝas. En ĝi ekzistas grandaj mondklasaj poetoj 135 samrangaj kiel Heine aŭ John Keats; ekzistas ankaŭ frenezuloj, ekzistas fanatikuloj. Enorma kvanto da literatura energio konserviĝas en ĝi. Sed ĝis nun la digoj bone retenis tion, nur malofte elverŝiĝas iom de ĝi en aliajn lingvojn.

Al tiuj, kiuj vizitas Esperantujon je la unua fojo, multe ŝajnos strange. Tiuj vizitantoj eble miros, ke ankoraŭ nun- tempe ekzistas infanoj kiuj elkreskas kun Esperanto kiel gepatra lingvo; eble inter mil kaj du mil tra la mondo. Aldone surprizas kiel enorme memkonsciaj Esperantaj verkistoj estas ĝenerale. Ili verkas supermezure multe pri la homaro; tiu ja vere kompleksa temo ŝajnas al ili tiel kutima kaj konata kiel la propra dikfingro. Ili ŝategas inkludigi sin mem en listoj de la majstroverkoj en sia lingvo, kiel faris ekzemple la poeto Edwin de Kock, en antaŭparolo al la poemaro de William Auld En barko senpilota. Foje ili eĉ proponas sin mem kiel Nobel-premiindan, almenaŭ tiel faris la – por mi iom mistera kaj maltrankviliga – Giorgio Silfer, Esperanto-poeto el Italujo, kiu aldone fondis iaspecan Esperanto-urboŝtaton kies konsulo li mem estis dum longa tempo. Aŭ oni povas ekscii pri la Esperanta verbo kabei, nomita laŭ la inicialoj K. B. de viro, kiu iam aŭdacis retiriĝi el la movado. Lia foriro tiel indignis la aliajn esperantistojn, ke ili por ĉiam enŝlosis la kompatindan Kazimierz Bein en la Horcrux-on² de verbo. Eĉ ekzistas variaĵo de la amuzparka, Disney-monda mono por Esperantistoj, la Stelo. Mi ankoraŭ ne eltrovis kion do oni povas aĉeti per ĝi.

Oni konsideras la skoton William Auld la plej granda Esperanta poeto el la dua duono de la 20a jarcento. Li naskiĝis en 1924 kaj mortis en 2006. Li lernis la internacian lingvon de d-ro Zamenhof dum sia infanaĝo ĉe la skoltoj. Poste, kiel juna viro, kiel multaj homoj tiutempe, li tre aktivis en la dissemado de la nova lingvo, verkis influhavajn lernolibrojn, kaj eĉ tradukis serion da klasikaj verkoj en Esperanton, kiel ekzemple La Mastro de l’ Ringoj de Tolkien, verkojn de Ŝekspiro kaj Oscar Wilde, sed ankaŭ la ĉarme 136 melankolian eposon Aniara, kiu temas pri kosmoŝipo, verkita de la sveda Nobel-premiulo, Harry Martinson, kiu estas ne tiom multe konata ĉe ni. Auld mem estis proponita por la Nobel-premio en 1999, 2004 kaj 2006 – fakto, kiu iafoje estigis reagojn de miro, “Kiel oni povas proponi verkiston de inventita lingvo por la Nobel-premio?”, oni ofte demandas.

Tiu obĵeto, vidata de proksime, entenas altan gradon de interpretinda psikologio. Unue estas la vidpunkto, ke lingvo kreita de unusola homo devus esti fundamente malsama ol ia tiel nomata nature evoluinta lingvo. Due estas la konjekto, ke literaturo en inventita lingvo okazas en tute alia mondo, dum la Nobel-premio nemiskompreneble reprezentas la mondon de seriozuloj kaj respektinduloj, kaj aliflanke literaturo en Esperanto ŝajnas al iuj homoj aparteni al la sfero de bizaraj hobioj. Kaj fine la aserto baziĝas sur la ideo, ke tiel nomataj naturaj lingvoj ĉiuj vere kreiĝis nature, kio almenaŭ en la kazo de la germana restas dubinda, kiam oni studas la diversajn malnetojn kaj korektadojn de la Biblio de Martin Luther. Mi kredas ke li grandparte estas kunkreanto de tio kion mi nun parolas al vi.

Alia ekzemplo, tempe multe pli proksima, estus la tiel nomata Katarevuso, planlingvo aŭ artefarita lingvo enpremita inter la helenan kaj la grekan kaj bizare senigita de fremdlandaj influoj, veninta el la kapo de la poeto Adamantios Korais, kaj kiu ĝis 1976 estis la oficiala lingvo de Grekujo; ankoraŭ ĝis 1997 aperis granda tagĵurnalo en Katarevuso.

Ĉe la versoj de William Auld, mi tuj rivelu, oni povas bele ebriiĝi. Pensu pri Eliot, pri H. C. Artmann, pri Apollinaire, pri Friederike Mayröcker. Leginte tiujn poetojn oni sentas longdaŭran efikon.

La famo de Auld en Esperantujo baziĝas precipe sur lia verko La Infana Raso el la jaro 1956. Temas pri longa poemo dividita en plurajn partojn. Mi tute ne scias ĉu nuntempe oni ankoraŭ verkas longajn poemojn. Krom en la tviterkronologio, kie la dezajno de la retpaĝo aŭtomate kreas tiun formon, ŝajnas al mi ke ĝi formortis. Sed antaŭ nelonge ĝi estis ĉie sufiĉe populara. Poetoj kiel Eliot, William Carlos Williams aŭ Saint-John Perse gajnis mondfamon en ĉi tiu fako, kaj eĉ al malpli konataj reprezentantoj de tiu ĝenro, kiel Frédéric Mistral aŭ Carl Spitteler, oni aljuĝis de tempo al tempo la Nobel-premion por literaturo.

La raso en La Infana Raso estas la homaro. Tio malmulte mirigas onin. Mi jam menciis ke inter Esperantaj poetoj la plej populara temo estas La Homaro³. La dua plej populara temo estas krome la lingvo Esperanto mem, kaj ties filozofio pri interfratiĝo kaj paciĝo mondaj. En La Infana Raso oni multe miras. La unua kanto vivigas la penson pri longa ĉeno de prauloj, pri ĉiuj
tiuj nekonataj vivuloj, kiuj obeeme generas idojn nur por produkti tiun unu individuon kiu solene-senkonsile retrorigardas al tiu nekomprenebla ĉeno. Mi havas tridek kvin jarojn kaj neniujn infanojn. Do mi bone komprenas tiun rigardon. Ĉiuj tiuj estaĵoj kaj objektoj, aminoacidoj kaj mineraloj, sennomaj pulmofiŝoj kaj arbomusoj sukcese pludonas la bastoneton de tiu stafetkurado kaj mi nun staras ĉi tie kaj ekvilibrigas ĝin sur la frunto aŭ senpense ŝovas ĝin en la nazon.
Auld skribas:

Timige amasiĝas patrar’ senintermita,
multobligante sin laŭ kvadrato infinita
en la paseon retro, senbreĉa vivoĉeno,
maldika, forta, obstina, fragila vivfadeno,
kiu ekdisvolviĝis kiam kun elemento
kuniĝis elemento pro kosma akcidento
kaj la unua flagro de vivo ekaperis –
ho, tiu nekonebla momento MIN generis!

________

Drohend ballen sich Eltern- auf Elternschaften endlos,
sie explodiern quadratisch, vielgliedrig und unendlich
zurück in die Vergangenheit, eine starke Lebenskette,
ein feiner, fester, sturer, zerreißbar dünner Faden,
der sich ergab, wann immer ein Element sich anschloss
an andre Elemente: so baut der Kosmos ‘Zufall’,
bis schließlich erste Funken des Lebens sich einfanden –
in diesem unbekannten Moment bin ICH entstanden!

Dio, filozofio, tempo, sekso, heroeco, lingvo, dimensioj – ĉiujn ĉi tiujn temojn tuŝetas la poemego de Auld; elementoj en ĝi klare memorigas pri Eliot, aliaj pri Pound, iuj aferoj aspektas kiel konkreta poezio de Ernst Jandl aŭ E. E. Cummings, ekzistas vida poezio, estas blokoj kun nur vortludoj, unu tutan kanton konstituas citaĵoj el aliaj lingvoj, ekstazaj vizioj staras apud banalaj konsciaĵoj kiel “la bono ne ekzistas sen malbono / la abelo ne ekzistas sen mielo”. Krom fama himno al la naskiĝo de lia filino, mia plej ŝatata alineo temas pri homoj en kosmoŝipo. Ĝi sonas jene:

Ni, pioniraj homoj de l’ spacovojoj,
Trovas neniun ŝlosilon. Nia atome
Pelita ŝipo sagas lumorapide
Tra l’ kosmovastoj, cele alian sunon.
Por ni tagon ne sekvas nokto, nokton
Ne sekvas tago, ekstere nokto eternas,
Interne elektrolumo ŝajnigas tagon
Senfinan kaj senkomencan. Kalendaroj,
Horloĝoj kaj dormo perdis sian principon.
Ni ne vidos la celon; ni estos mortaj,
Kiam gefiloj niaj en novan orbiton
Gvidos la ŝipon kiu fariĝis mondo
Por ni, orfuloj de l’ tera sunsistemo.
Frenezo? Jes. Sed pelas nin la turmento
De senrespondaj demandoj, por kiuj respondo
Devas ekzisti, pelas nin la bezono
De vastiĝanta, malsata, tumulta homaro,
Kiu formanĝis akridosimile planedojn.
Ni fuĝas kaj ĉasas, ni pelas kaj estas pelataj.
Ni serĉis unue ĉielon, nun la ĉielon
Ni trovas malplena, malplena kaj tamen plena.
Per nia morto vivos niaj gefiloj:
Ni ne vidos la celon, ni ĝin plenumas.

Estis marbordo, mallaŭta susuro de ondoj,
Kvazaŭ de malproksimo. Blankaj sableroj
Sin kroĉis al miaj piedoj, etaj piedoj.
Salo krustiĝis ĉirkaŭ miaj kruretoj.
Spuron de miaj paŝoj akvo plenigis,
Neniu dividis mian izolan imunon.
Silento tegis mantele tiun golfeton,
Sola mi ludis en memsufiĉo tenera.
Rokoj leviĝis altaj apud la strando,
La blanka sablo brilis ĝis horizonto
Pale nebula, kie la maro grizas:
Pretere estas Kanado, oni sciigis
Iam? Kiam? Antaŭ aŭ post la momento?
(Pretere troviĝas Ithaka). Mildaj someroj
De ĉies infanaĝo, eterna ciruso!
Kaj tamen neniam mankas momentoj hontigaj:
Kiel, demandis iu molvoĉa gaelo,
En la butiko dum posttagmezo senmova,
Nomiĝas angle kion virino havas
Ĉi tie? Feliĉe tiam venis la onklo.
Kaj, mi memoras, dum tiu ferio mi fumis
La cigaredon unuan. Kia impulso?
Sed plej la maro susuras, la knabo sola
Ludas en memsufiĉo apud la akvo.

Ekstere ŝvebas la astroj. Lumorapide
Traarkas ni la vakuon, tamen ni ŝajnas
Senmovaj sur mondo malgranda kiel polvero,
Kie la tempo, homa kreaĵo, mortis.

________

Wir Pioniere, Weltraumstraßenwandler,
sind ahnungslos. Und unsere atom-
betriebnen Schiffe schießen lichtgeschwind
durchs Universum andren Sonnen zu.
Für uns folgt Tag nicht auf die Nacht, die Ränder
der Tage schwinden, Nacht herrscht ewig weit.
Elektrolampen tun, als wärn sie Tag,
dem weder eignet Ende noch Beginn.
Und all die Uhren, unsere Kalender
sogar der Schlaf, all das verliert den Sinn.
Wir sehn das Ziel nicht, sterben lange Zeit
bevor, in einem unbekannten Orbit,
die Kindeskinder dieses Raumschiff steuern,
das uns, den Waisen, Welt war, Erdenschwere.
Verrücktheit? Ja. Doch drängt uns diese Qual
beantwortbarer Fragen in die Leere –
denn irgendwo muss es doch Antwort geben –,
der Drang befällt uns, hungergrelle Rasse,
heuschreckengleicher Schwarm von Raum zu Raum.
Wir fliehen, laufen, jagen und verderben.
Wir suchten einen Himmel und sehn ein, dass
der Himmel leer ist – leer und dichtbesiedelt.
Und unsre Nachfahren finden, wenn wir sterben,
ein Leben, für das wir das Mittel stellen.
Wir sehn das Ziel nicht. Wir erfüllen es.

Hier eine Küste, Schaumgeräusch der Wellen,
in weiter Ferne. Weißer Sand vom Meer
befasst sich mit den kleinen Kinderfüßen.
Salzige Krusten bilden sich im Fließen.
Die Fußspur läuft mit Wasser voll, kein Wille
zerstört die abwehrstarke Inselzeit.
Wie einen Mantel trug die Bucht die Stille,
ich spielte sanft in Selbstgenügsamkeit.
Die Felsen in der Höhe überm Strand,
es glänzte weiß zum Horizont der Sand,
ein fahler Nebel, wo das Meer ergraut;
da drüben, da liegt Kanada, erzählt man.
Einmal? Ja wann denn? Vorher oder später?
(Fern, Ithaka…) In Kindheitssommern eilen
die Cirruswolken hoch im milden Licht.
Und trotzdem schämt und grämt man sich bisweilen;
„Wie“, fragt ein Kerl, der leise Gälisch spricht,
in dem Geschäft am stillen Nachmittag,
„nennt man auf Englisch das, was eine Frau
da hat?“ Mein Onkel ging zum Glück dazwischen.
In diesen Ferien, weiß ich noch genau,
da rauchte ich zum ersten Mal. Warum?
Doch flüstert noch das Meer, das kleine Kind
spielt selbstgenügsam vor dem Meer herum.

Und draußen schweben Sterne. Lichtgeschwind
durchmessen wir die Leere, aber sind
reglos auf einer sandkorngroßen Welt
wo auch die Zeit, dies Menschenwerk, zerfällt.

Kompreneble mi rimarkas ke en mia traduko mi uzis multe pli da rimoj ol Auld en la originalo. Tio verŝajne rilatas al la fakto, ke mi ankoraŭ havis en la oreloj la anglan tradukon de Girvan McKay, kiu vigle rimas en ĉiuj eblaj lokoj. Mi rimarkis ke tio funkcias ankaŭ ĉi tie, do mi faris ĝin tiel. William Auld mem diris pri tiu parto: “unuflanke temas pri homoj en spacveturilo survoje al alia astro – vojaĝo, kiu daŭrus pli ol generacion; aliflanke mi esploras la memcentran mondon de knabeto sur izola strando. Ambaŭ estas, aŭ povas esti, aspektoj de la homa estado; ambaŭkaze oni agas laŭ malklare komprenataj impulsoj”.

Post La Infana Raso, aperis en 1960 la poemkolekto Unufingraj Melodioj, kiu post la tetrisa⁴ signiforiĉeco de longa poemo radias grandajn familiarecon kaj ludemecon. Etaj, elegantaj, momentfotaj poemoj pri tiu aŭ alia observita ĉiutaga mirindaĵo apudas aŭdacajn, altgrade eksperimentajn tekstojn, kiel Noktaj Pensoj el la jaro 1958. Ĝi komenciĝas jene:

Se l’ korvo de la grako noktas
kaj vojas melko de la lakta lago,
sub staroj de l’ ĉiela ŝakto
mi ŝtonas pro torporas ŝlim
      kaj tim kaj tim
kaj tikas tako…

En la germana eble:

Wenn die Krah der Schreihe nachts
und wenn Melk vom Milchsee straßt,
unter Ständesternen des Himmelsschachts
versteiner ich weil Schleim gerinnt
      und Angst beginnt
Und ….

Nu, kion oni faras kun la lasta linio? Jam tiuj antaŭe ne estis tute facilaj. La radiko “tak” troviĝas en la vorto “taki”, kiu signifas kreuzen (krozi) herumgehen (ĉirkaŭiri) verlaufen (direktiĝi), “tikas” signifas “es zuckt” (konvulsias). Sed “tako” estas uzata ankaŭ por la meksika manĝaĵo “taco”. Mi havas neniun ideon. “Es tickt der Takt” mia cerbo volas tuj traduki. Sed precize tio ĝi ne estas. Tamen, kiel la renoma esperanto-tradukisto István Ertl certigis al mi, estas precize tio: “Und es tickt der Takt”. Estas konate ke dumnokte multaj horloĝoj funkcias pli laŭte, por averti nin pri kiel vere rilatas tempo al homo. Nu bone, mi ne devas ĉion kompreni.

Alia superba linio el la poemo jenas: “kaj inter ŝtormoj nudis ŝirmo ŝirmon”, do pli-malpli “und zwischen Stürmen machte ein Schirm einen anderen Schirm nackt” (inter ŝtormoj unu ŝirmilo nudigis alian ŝirmilon) aŭ “und zwischen Stürmen entblätterte Schirm seinen Mitschirm” (kaj inter ŝtormoj senfoliigis ŝirmilo sian kunŝirmilon). Jam sufiĉe majesta.

Sed ni rerigardu la unuajn liniojn de la poemo kaj mian liberan tradukon. La germana laŭvorta traduko estas: “Wenn die Krähe des Krächzens nächtet”. Mi provis solvi tion per neologismoj. Eble mi troigis pro entuziasmo. Simile kun “la staroj”, “die Stände”, kio enhavas la vorton “stars” – ĉu tio estis bona traduko? Esperanto estas tiel facilflua, tiel muldebla, ke dum tradukado oni deziras tion saman por la germana. Ekzistis tempo en kiu la germana kaj ankaŭ la angla estis tiel junaj, facilfluaj kaj malrigidaj kiel la Esperanto de la 50-aj jaroj. Auld mem nomis la epokon de Geoffrey Chaucer paradigmo por maksimuma muldebleco, kaj por la germana la nun ekanta epoko ŝajnas al mi tre promesplena; oni devas ekzemple rigardi al Tvitero.

Unufingraj melodioj aperis en 1960. Ĉirkaŭ la sama tempo la granda usona poeto John Ashbery publikigis sian duan poemaron, The Tennis Court Oath, en kiu li simile glore disbatis kaj remiksis la anglan lingvon. Do io devis esti en la aero, kiel oni kutimas diri. La postsekva volumo de poemoj titoliĝas Humoroj (“Stimmungen”), kaj kvankam ĝi estas iomete malpli aŭdaca kaj lerta, tamen ĝi entenas miaopinie la plej ĉarmajn versojn de Auld. Pensu pri somera kampo plena je kunikloj, tiuj potenc-tendenaj, fortaj kaj senĉese moviĝantaj estaĵoj. Tiel impresas ĉi tiuj poemoj. En “Novembra Spleno” ekzemple oni ekscias:

En la ĝardeno, klerika merlo promenas
kun manoj subbasken ŝovitaj.

________

Im Garten spaziert eine geistliche Amsel,
die Hände in ihre Rockschöße gesteckt.

Rave. Eĉ la poemoj en altliteratura stilo en Humoroj rivelas spiriton multe pli amikeman kaj mond-ebrian ol ĉio antaŭe. La lirika verko de T. S. Eliot, kun kiu oni ofte komparas Auld, montras, se konsideri ĝin simplige, tre similan strukturon. En la komenco staras io kiel poemego kun eklektika, multforma strukturo (ĉe Eliot The Waste Land), kiu ŝajnas dediĉi sin al “grandaj demandoj”, al la “bildo de la nuntempa homo” sur la tero, al la fremdiĝo, al la serĉo de aparteneco, al la fragmentigo de la percepto, kaj tiel plu, sed post kelkaj jaroj tion sekvas kolekto de delikataj, animjuniĝaj poemoj (en la kazo de Eliot la neforgesebla Old Possum’s Book of Practical Cats).

Antaŭ ol fari tro hastajn konkludojn pri tiu duflankeco, ni rigardu alian poemon de Auld en disvastigita mondliteratura stilo. Pluraj kritikistoj nomas tiun unu el la plej famaj kaj ŝatataj poemoj en Esperanto, kaj tio devas havi kialon. La poemo nomiĝas “Julia sur Pandaterio” kaj estis verkita en la jaro 1957. Temas pri juna virino en ekzilo, kaj nun ke mi cerbumas pri tio, mi rimarkas ke ne ekzistas multaj poemoj pri junaj virinoj en ekzilo.

Julia, laŭ historiaj raportoj nomita “la pli aĝa”, vivis de 39 a. K. ĝis 14 p. K. Ŝi estis la filino de la imperiestro Aŭgusto, kiu jam dum ŝiaj plej junaj infanjaroj devigis ŝin edziniĝi kun diversaj viroj cele al strategiaj avantaĝoj por la patro. Je la fino de ŝia tute malaŭtonoma vivo oni absurde kulpigis ŝin pro malmorala sinteno kaj prostituiĝo. Oni povas detale legi pri la intrigo ĉe Suetonio kaj Tacito; ĝi estas sufiĉe freneza kaj konfuza. Ĉiuokaze oni ekzilis la malfeliĉan Julian al la insulo Pandaterio. Ŝi ne rajtis forlasi la etan insulon, je grandeco de malpli ol du kvadrat-kilometroj, kiu pro antaŭzorgo estis sen viroj. Estis krome malpermesate al ŝi trinki vinon. Jen nun la poemo kaj mia traduko:

Sur ĉi insulo viv’ subiras lante.
Dum longaj posttagmezoj morna vento
apud la mar’ susura, agitante
al mi la robon kun indiferento,
miajn memorojn frotas, kaj atestas:
morto, morto, morto… Mort’ ne estas.

Edzin’ trifoja, nokt-frandinto rava,
kiu la nunon taksis solvalora,
venas al tio ĉi: flutado meva,
paseo vana kaj futuro plora;
virin’ malplena palas kiel spirito,
al kiu mankas sang’ de oferito.

Kaj mi konstatas en ĉi loko kruda,
kie la karno putros sub la rosoj
fremdaj kaj fridaj, ke la vivo tuta
– kisoj parfumfrenezaj, vino, rozoj –
ĉiam malplena estis, kaj izola…
Monda reĝin’ kadavris ĉiam sola.

Plej sola dum duopoj, sed mi celis
mian feliĉon, kie mi nur povis;
kien sopiro stranga ĉiam pelis,
des pli serĉadis mi, ju pli mi trovis
nur malfeliĉon en la ĝojoj amaj.
Ĉiam surprizis min embuskoj samaj.

Tiu estis alia mi – nur fablo
aŭdita iam en fremdula revo.
Kion signifas Rom’? Ja nuda sablo,
rokoj, krudmana vent’, krianta mevo,
dum mia korpo velkas, apatia,
kaj Romo estas febro fantazia.

Ne plu la nuno gravas. Nun la tempo
estas eterna, sen komenc’, sen fino,
kaj mia juna karno pro la trompo
kaj troa martelado de l’ destino
ne ardas plu, ne plu al ĝoj’ incitas.
Kaj morto mortvivantan min evitas…

________

IULIA AUF PANDATERIA

Auf dieser Insel schwindet meine Zeit.
An langen Nachmittagen kommt ein Wind
und hebt gleichgültig mir mein langes Kleid,
ein träger Ostwind, der am Meer beginnt.
Er weckt Erinnerungen auf und spricht:
„der Tod, der Tod…“ Doch Tod – das ist es nicht.

Dreifache Gattin, Nachtverschlingerin,
die nur noch ihre Gegenwart vermisst.
Im Schrei der Möwen hör ich, was ich bin.
Vergangenheit umsonst, und Zukunft trist;
ein leeres Weib, das bleich wird wie ein Geist
dem niemand mehr ein Opferblut erweist.

So kann ich nur dies eine Urteil geben:
dass hier, wo Fleisch dahinwelkt unter Tau,
der fremd und kalt bleibt, sich das ganze Leben
(der Kuss, der Wein, die Rosen!) einer Frau
als abgetrennt herausstellt, frei von Sinn.
Ein Leichnam war die Weltbeherrscherin.

Vollkommen einsam in der Ehe hängte
ich mich ans Glück, wo ich nur konnte, während
mich rätselhafte Sehnsucht weiterdrängte.
Je mehr ich suchte, fand ich nur, begehrend,
mehr Leid in Liebesfreuden, mehr Gewalt.
Stets fiel ich in denselben Hinterhalt.

Das war ein andres Ich – nur eine Sage,
gehört in einem Traum aus zweiter Hand.
Was heißt noch „Rom“? Felshänge. Möwen. Tage.
Ein Wind mit Schwielen an den Händen. Sand.
Mein Körper welkt dahin in Apathie.
Und Rom ist eine Fieberfantasie.

Der Augenblick ist nichts, die Zeit bleibt stehen,
darf ohne Anfang, ohne Ende sein.
Doch meine Jugend muss getäuscht vergehen,
das Schicksal hämmert weiter auf sie ein,
und stellt auch keine Freuden mehr in Sicht.
Der Tod hilft mir Lebendigtotem nicht.

Tradukajn malfacilaĵojn prezentas “nokt-frandinto rava”, laŭvorte en la germana “betörend schöne Nächte-Schlemmerin” aŭ eble ankaŭ “Nächte- Vernascherin”. Aŭ la superba verbo “(ŝi) kadavris”, “(sie) kadaverte”. Sed kompreneble en Esperanto tio ne sonas tiel arnoŝmitece⁵ kiel en la germana, ĉar tiel oni kutime konstruas vortojn, kaj jen tial mia iom pli kutima alproksimaĵo. Ne, ĉi tiu poemo ne vere leviĝas, krom eble per la eleganteco de kelkaj parolturnoj en la originalo, sed oni ne povas danci laŭ ĝi; miaopinie, ĝi ripetas kaj variigas la saman temon, linion post linio. Finfine ĝi metas en la kapon de la juna virino, malgraŭ ĉia empatio por ŝia sorto, nur la opiniojn de la viroj kiuj regas ŝin, kaj tial ŝi taksas sin mem tro lasciva kaj maldisciplinita. La tuto pensigas onin pli pri katalogeca baroka poemo ol pri moderna psikologia studo. Ne, Auld ne ĉiam tie grandiozas, kie li poemas grandiozeme. Ne malmultaj el liaj amuzaj kromverkoj enhavas pli da spirito kaj animo ol la grandiozaj eposoj kaj klasike poluritaj poemoj. Aŭ por esprimi ĝin malklare-asociece: “in letzteren brezelt es viel zu sehr. Es stelzt, es kerzt”⁶. Male jen ekzemplo de simpla eta poemo, La pasinteco ne ekzistas, el Humoroj:

LA PASINTECO NE EKZISTAS

La pasinteco ne ekzistas;
kaj tamen ofte en la nuno
mi spiras pensojn de l’ aŭtuno
kaj pro l’ printempo tristas.

Se nur, se nur… Ja ne valoras
sopiri, kio jam ne eblas;
stultul’ bedaŭras kaj funebras,
al idiot’ doloras

pasintaj pekoj kaj eraroj,
ĉar nur la hodiaŭ’ realas…
Okulon mian larm’ vualas
kaj arĝentiĝas miaj haroj.

________

DIE VERGANGENHEIT IST GAR NICHT DA

Die Vergangenheit ist gar nicht da.
Doch oft passiert im Jetzt es mir,
dass ich so Herbstgedanken spür
und um den Frühling traurig war…

„Wenn nur, wenn nur…“ Sich nach was sehnen,
was gar nicht sein kann, ist sehr dumm.
Die Deppen trauern lang herum,
die Vollidioten stöhnen

vergangnen Fehlern nach auf Erden.
Ja, nur das Heute ist real,
wo mir die Augen tränenfahl
und mir die Haare silbrig werden.

Belas kiel la ekkono, ke ekzistas nur la nuno, transformiĝas konsole-paradokse en la ekzaktan malon: en la ĉi-tieo-kaj-nuno daŭre okazas perdoj. La enkonduka ekkono pri la pasinteco, krome, forte memorigas min pri poemo de Ernst Herbeck, “Die Vergangenheit” (“La pasinteco”). Ĝi tekstas jene:

Die Vergangenheit ist klar vorbei.
Vorüber diese Zeit der Ewigkeit.
Und nun bist du wieder ein Osterei.⁷

Kion tiu trilinia korboneca poemeto, el la postlasitaj verkoj de la granda aŭstra poeto, volas esprimi, ne estas facile rakontebla, sed oni almenaŭ sentas, ke temas pri io agrabla kaj fidinda, ke temas pri ia vero, kiu ne postulas tro de ni homoj. Je la fino de la tempo oni refoje fariĝos io, kio kuŝas en la herbo kaj kun iom da bonŝanco estos eĉ serĉata. Mi memoras pri teatraĵo de la japana verkisto Kobo Abe, en kiu viro transformiĝas al ligna bastono, simple ĉar “nenio posedas tiom da certeco esti levita kiel bastono”.

Sed ni reiru al Auld kaj liaj opinioj pri la pasinteco. Ankaŭ ĉi tie mi sentas ke estas pro bonkoreco kaj afableco ke estas dirate al ni: la pasinteco tute ne ekzistas, nur la hodiaŭo estas reala; tia senpera temposubstanco, kie onia korpo daŭre kadukiĝas kaj la hararo daŭre griziĝas.

En la unua provo traduki tiujn versojn mi komencis per “Die Vergangenheit ist übrigens vorbei”, sed malsprite mi implikiĝis en la rimoj. Tio kondukas nin al la sekvanta poemo: “Nokte”. Ĝi estas frua poemo, ekestinta eĉ antaŭ La Infana Raso. En mia traduko mi tute preterlasis la rimojn post longa ŝovado kaj grincado de dentoj. Tio simple ne funkciis.

NOKTE

Sur ambaŭ bordoj de l’ river’ olea
la konstruaĵoj kunpremiĝas time,
kvazaŭ animobando mute vea

apud malluma Aĥerono. Ŝlime
la surda akvo lekas lignofostojn,
plaŭde, gargare; ŝajne malproksime

obtuzaj tramoj trenas lumovostojn
sur la dormema, peza pontoĝibo.
La vento sugestias rubomoskojn.

Sklavoj pelataj de la vivovipo,
formikohomoj pugnas, ronkas, brulas,
en la etaĝodomoj…

      Ia ŝipo
Malgaje en senluna ĉerk’ ululas.

________

NACHTS

An beiden Ufern des öligen Flusses
rücken die Häuser ängstlich zusammen,
als wären es stumme, wehe Seelen

am dunklen Acheron. Schlackig beleckt
das taube Wasser die Pfosten aus Holz,
schwappt und gurgelt; Straßenbahnen

ziehn ihre leuchtenden Schweife über
den schläfrig-lidschweren Brückenbogen.
Der Wind bringt Moschusgeruch von Müll.

Und Sklaven, gejagt von der Peitsche des Lebens,
Ameisenmenschen, schnarchen, schrein, brennen
in Gemeindebauten…
      Irgendwo ruft
ein Schiff aus seinem mondlosen Sarg.

Etaĝdomoj (germane Etagenhäuser) estis konstruitaj specife por laboristoj en Glasgovo. Mia vorto “Gemeindebauten” (komunumaj konstruaĵoj) venas el iom alia mondo, sed tradukisto rajtas tiel elturniĝi. Auld restis dumvive kun la mirinda Esperanto kiel sia esprimlingvo, eĉ kiam ĝiaj internacia efiko kaj populareco iom post iom malpliiĝis. Mi memoras kiam en la 90-aj jaroj mi aĉetis albumon de la germana repogrupo Freundeskreis, kiu nomiĝis “Esperanto”. Mi tre ŝatis tiun albumon kaj demandis pri tiu lingvo kantata en ĝi. La respondo estis plej ofte: nu, tiu estas la stranga mondgefratiĝafero de antaŭ cent jaroj, aŭ eble el la 60-aj jaroj, oni ne precize sciis, ĉiuokaze ĝi estas malaktuala, naiva, somertendumada afero, kiun bedaŭrinde oni povas rigardi kiel historie superitan. Sed kun la ekesto de la interreto ĉirkaŭ la jaro 2000, tiu malnova helplingvo reviviĝis denove, kaj hodiaŭ, se mi ĝuste komprenas la nombrojn, ekzistas pli da lernantoj ol iam ajn antaŭe.

La pli malfruaj poemoj de Auld estas multe pli trankvilaj kaj retenataj ol la pli fruaj, sed ili ankoraŭ evidentigas imponajn bildigon kaj strukturan fajnecon. En El unu verda vivo (1978) estas sekvenco de poemoj, kiuj laŭ ĉia probablo estis inspiritaj de japana vojaĝo, kiel ekzemple ĉi tiu, “Al japana amiko”:

Sur voj’ tra l’ kampoj
forkuras ruĝokule
la aŭtolampoj.

________

Auf dem Weg durch die Felder
entfernen sich rotäugig
die Autoscheinwerfer

Aŭ oni povas ŝanĝeti la enhavon, tiel ke ĝi almenaŭ pli-malpli rimu, kaj ankaŭ la hajka silabonombro estu ĝusta.

Am Rand der Dörfer
entfernen sich rotäugig
Autoscheinwerfer.

Kvankam en tiu epoko Auld ankoraŭ estis jardekojn for de sia morto, oni ofte adiaŭas en ĉi tiuj poemoj, aŭ almenaŭ retrorigardas melankolie. Viro konstatas ke li estas vivinta sur la Tero.

Mi ja ekzistis, spertis kaj plenumis:
ĉeestis mi ne mense, nur fizike.
Ŝajnas, ke ĉiam ĉirkaŭ mi mallumis.
Spegulon alrigardas mi skeptike.

________

Es gab mich ja, ich wirkte und schaffte,
war niemals im Geiste, nur körperlich da.
Mir scheint, es war rund um mich immer nur dunkel.
Voll Zweifel nehm ich den Spiegel wahr.

William Auld was here.⁸ Kiam li mortis en 2006, aperis multaj nekrologoj, kiuj ĉiuj substrekis la kuriozaĵon, ke jen skoto, kiu ja estis reprezentanto de la angla, la mondlingvo kiu regas almenaŭ la plejmulton de la kulturoj okcidente orientitaj, sed kiu intence verkis en dua lingvo (“Kian grandegan legantaron li aŭtomate estus havinta!”), krome en lingvo tia kiu estis kreita eĉ nur antaŭ kulturhistoria momenteto. En resumo: oni estis tre surprizita. Mi komprenas tion. Sed samtempe estas al mi evidente kiel efike la akcelilo de tiu strange simpla lingvo funkcias. Kiam oni eklernas ĝin, oni tuj komencas poeti; tiom da vortoj rimas ke verkado estas neevitebla, ĝi estas komparebla al la lernado de la germana Tviter-lingvo, kie oni ankaŭ devas tuj ekverki por ne freneziĝi. Ni ne povas elekti la objekton de nia manio. Certaj strukturoj implikiĝas, animas kaj plenumas onin. Kaj kiam tiuj strukturoj, kiel en la menciita okazo, fakte estis elpensitaj de unusola homo, tiu prave povas esti konsiderata kiel spertulo pri nia specio. Mi volas fini mian prelegon per peto al vi krei lingvon, kiu estas tiel esprimpova kiel mia plej ŝatata poemo de Auld, kiun mi volas nun reciti. Ĝi estas tre mallonga, tre frua poemo, ankoraŭ el la 50-aj jaroj, kiu estis lia plej turbula periodo.

MORTANTA FOLIO

Lante falanta
flava foli’
takte baraktas en agoni’;
kaj la emajla
flava mort-farb’
ŝminkos la ringan
piedon de l’ arb’.

Kaj jen mia germana traduko, kiu bedaŭrinde ne atingas la belsonecon de la originalo, kaj krome permesas al si kelkajn elturniĝojn.

EIN STERBENDES BLATT

Ein langsam fallendes
gelbliches Blatt
das leidend und heftig
gezittert hat
trägt die emailgelbe
Sterbfarbe bald
rund um den Baum auf
wie Make-up im Wald

Multan dankon.

Clemens J. Setz
El la germana tradukis Detlef Karthaus
La traduko aperis en Beletra Almanako 33, kun la titolo
”William Auld, la majstro de la malnova monda helplingvo”

Notoj:

(1) Temas pri Mr. Tot aĉetas mil okulojn (1931) de Jean Forge (Mr. Tott kauft 1000 Augen, Leipzig: Goldmann, 1932), Hura! (1930) de Julio Baghy (Hurra für nichts!, Innsbruck: Verlag AMair, 1933) kaj Turstrato 4 (1934) de Hans Weinhengst (Turmstraße 4, Wien: Edition Atelier, 2017) – Red.

(2) Horcrux: En la romanoj pri Harry Potter, objekto aŭ kreitaĵo, kiun magiisto uzas por ekzili parton de sia animo kaj tiel eskapi la morton – La trad.

(3) Esperantlingve en la originalo – La trad.

(4) Tetriso – kompleksa puzloludo videa – Red.

(5) En la germana arnoschmidthaft, neologismo kreita de la aŭtoro, referencanta la germanan verkiston Arno Schmidt (1914-1979), malmulte konatan ekster Germanujo ĉar liaj verkoj prezentas penigan defion al tradukistoj. – La trad., laŭ Vikipedio.

(6) La aŭtoro, inspirita de Esperanto, kreis germanajn neologismojn nekompreneblajn al la tradukisto mem pro ilia arnoŝmiteco. (Vidu antaŭan piednoton.) – La trad.

(7) La pasinteco nete foriĝis / Ne plu tiu eterneca tempo / Nun vi refoje paskooviĝis. – Esperantigo de la trad.)

(8) (angle): William Auld estis ĉi tie. – La trad.