Ĉi-foje ne estas ŝerco. Laŭ la ĵusa progresraporto de la estraro de UEA, la nova retejo de la asocio nun estas ”teknika preta”. La tuta kosto de la reteja projekto laŭ ĝenerala sekretario Aleks Kadar ne superos 100 000 eŭrojn.

La 17-an de aprilo aperis en la retejo de UEA ”Raporto pri progresoj de la Estraro Januaro-Marto 2021”, kiu apenaŭ estis rimarkita en la komitata diskutejo. Tamen ĝi enhavas kelkajn atentindajn erojn, precipe pri la multjara reteja projekto, kiu laŭ la raporto nun proksimiĝas al sia celo.

La raporto atentigas, ke la reteja projekto ne estu nomata ”reteja projekto”, ĉar temas pri multo plia krom la retejo:

AKSO estas la akronimo por Administra Komuna Sistemo Organiza, iniciato de UEA kaj TEJO. Ĝisdatajn ĝeneralajn informojn pri AKSO interesatoj konstante trovas ĉe la retejo AKSO.org. Pro tio, ke ofte okazas miskompreno, ke AKSO estas “la nova retejo de UEA”, gravas substreki, ke AKSO estas konstruata laŭ tri partoj: 1) la nova administra sistemo por oficistoj kaj estraranoj de UEA kaj TEJO, nomata AKSO-Administranto; 2) la administra “cerbo”, nomata AKSO-API, kiu enhavas interalie la datumbazon de UEA kaj TEJO; 3) la interfaco de AKSO kun la ĝenerala publiko, nome la retejoj de UEA kaj TEJO, kiuj ankaŭ kalkulas je statika enhavo, ne rekte influita de AKSO.

Laŭ la progresraporto ekde februaro 2021 estas okazanta ”antaŭtestado de AKSO fare de teamo de specialistoj kaj fakuloj”. La raporto ankaŭ atentigas, ke la prokrastiĝo de la laboro ”havas neniun kontraktan financan sekvon por UEA”. Laŭ Aleks Kadar, la ĝenerala sekretario de UEA, tiuj iom enigmaj vortoj signifas, ke la suma kosto de la tuta projekto ne superos la antaŭe konsentitan sumon de 100 000 eŭroj.

La enhavo de la kontrakto inter UEA kaj TEJO pri la reteja projekto (AKSO) ne estas konata, sed laŭ la bilanco de UEA eblis vidi, ke komence de 2020 en la fondaĵo ”Reteja renovigo” restis iom pli ol 30 000 eŭroj. Por ke la suma kosto efektive  ne superu 100 000 eŭrojn, la elspezoj de UEA dum 2021 devas esti minimumaj. TEJO tamen ankaŭ ĉi-jare buĝetis 23 500 eŭrojn por tiu celo.

Laŭ la progresraporto, la nova retejo nun estas ”teknike finfarita”. Tamen restas movi la enhavon de la statikaj retpaĝoj el la malnova retejo al la nova sistemo. Kiam tiu laboro pretos la raporto ne diras.

Krom la informoj pri la retejo, kiuj aperas en ”apendico”, la progresraporto rakontas pri la sukcesoj de la estraranoj en siaj respektivaj fakoj. Sub ”informado” oni raportas interalie pri la apero de du ”kursoj de Esperanto” en la svahila en la kanalo de UEA en Youtube. La plej populara el la sume ok filmetoj estis spektita iom pli ol 160-foje. Neniu alia el la filmoj atingis cent spektojn.

Sub ”eksteraj rilatoj” oni povas legi, ke la dua vicprezidanto de UEA, Huang Yinbao (Trezoro), ĉiusemajne produktas unu videan rakonton pri Unesko. La plej freŝa el tiuj filmetoj aperis la 23-an de aprilo. Krome Huang Yinbao laŭ la raporto kreis ses novajn ”retajn nacilingvajn kanalojn, kie aperas diversaj novaĵoj pri UEA, Esperanto, Unesko, UN kaj aliaj”. Tamen ne klaras, kie troveblas tiuj kanaloj.

Sub ”landa agado” eblas interalie ekscii, ke la estraro elektis novan kunordiganton de la Afrika Komisiono, Elisee Byelongo. Li interalie kunlaboris pri la svahilaj filmetoj. Sub ”kultura agado” oni informas, ke UEA kontribuis al la disvastigo de Esperanta versio de la kanto Jingle Bells.

Neniuj novaj informoj aperas pri la financa situacio de UEA. Sub ”financoj” oni tamen ekscias ke donacoj al la ĝenerala kaso de la asocio en 2020 duobliĝis kompare kun antaŭaj jaroj, sed nenio estas dirita pri donacoj al la diversaj fondaĵoj de UEA, kiuj almenaŭ en antaŭaj jaroj multe pli gravis ol donacoj al la ĝenerala kaso.

”Kunlabore kun Kosmo Strategio, la Estraro organizis kunvenon, De ideo al agado, kun landaj kaj fakaj asocioj ĉefe de Eŭropo, cele al realigo de projektoj subvenciotaj de EU”, la raporto aldonas.

La raporto, kiel dirite, vekis preskaŭ nenian diskuton en la komitata retlisto. Komitatano Osmo Buller, la antaŭa ĝenerala direktoro de UEA, tamen miris, kial aperis neniaj informoj pri la Centra Oficejo aŭ pri la financa ekvilibrigo:

– Plu restas nekonate, kion la Estraro faris pri la rekomendoj el komitataj diskutoj antaŭ pli ol duona jaro. Ĉu okazis esploroj pri diversaj rekomendoj kaj alternativoj kaj kio rezultis el ili? Se entute la Estraro okupiĝis pri la afero, ĝi prezentu la rezultojn al la Komitato, kiu prijuĝu pri sekvaj paŝoj.

Anstataŭ mem ion entrepreni pri la investa politiko, la estraro laŭ la raporto resendis al la komitatanoj enketilon pri iliaj preferoj rilate investojn, ĉar la unuan fojon ne venis sufiĉe da respondoj. Tian prokrastadon de ajnaj decidoj Buller trovas maltrankviliga.

– La nuna situacio estas vere malfeliĉiga, se pensi, ke la Amsterdama borso reatingis kaj superis la nivelon, kiun ĝi laste havis en la jaro 2000.

Buller scivolis ankaŭ, kiam finfine aperos la trijara almanako, pri kiu oni parolis kiel anstataŭaĵo de la Jarlibro, kiam la Jarlibro estis nuligita. La demandoj tamen restis sen ajna reago flanke de la estraro.

UEA anoncis nuligon de la ĉi-jara Universala Kongreso en Belfasto pro la daŭranta pandemio. Anstataŭe okazos denove reta kongreso.

Konsiderante la plej lastatempajn evoluojn kaj prognozojn, la Estraro de UEA decidis kun bedaŭro nuligi la ĉeestan 106-an Universalan Kongreson (UK) en Belfasto. Anstataŭe okazos duafoje la Virtuala Kongreso de Esperanto (VK) dum la tagoj antaŭviditaj por la UK, nome de la 17-a ĝis la 24-a de julio, kaj sub la sama temo: “Paco kaj konfido: universalaj valoroj”.

La decidon motivis la daŭraj problemoj pri la pandemio, kies evoluo estas pli negativa ol atendite. Aldoniĝas la necertecoj pri la tiamaj vojaĝkondiĉoj kaj pri la postulotaj pagendaj testoj aŭ kvaranteno kaj la nesufiĉa progreso de la vakcinado en Eŭropo kaj internacie.

Sed krome la situacio kondukis al tio, ke la nord-irlandaj instancoj, pro la pandemio, bezonis okupi la planitan kongresejon. Dum nedifinita periodo la kongresejo estos uzata por vakcini homojn en Belfasto, sen la eblo uzi ĝin por aliaj celoj. La tuta situacio riskas malebligi la partoprenon en la UK por homoj el multaj landoj. Cetere oni deziras protekti la sanon de la partoprenantoj kaj ne endanĝerigi niajn gastigantojn. Tiuj motivoj postulis la nuligon.

Kiel indikite, ĉiuj aliĝkotizoj por Belfasto estos repagitaj minus 15 EUR pro administraj kostoj; alternative aliĝintoj povos plene konservi sian aliĝkotizon por unu el la du venontaj UK-oj. Ĉiuj kongresaj mendoj (kiel hoteloj kaj ekskursoj) faritaj pere de UEA aŭtomate nuliĝos; la pagitaj sumoj restos en la UEA-konto de la koncernaj kongresanoj je ilia dispono. Ĉiu aliĝinto estos rekte informita de la Kongresa Fako de UEA. Pro tio, ke la nuligo povus forte negative influi la financojn de la Asocio, aliĝintoj povas ankaŭ konsideri rezignon pri siaj aliĝkotizoj donace al UEA, informante pri tio la Kongresan Fakon.

Kvankam oni devis alveni al tiu decido, la Estraro de UEA esperas, ke la 2-a VK iugrade kompensos la nuligon de la 106-a UK. La Estraro agnoskas la laboron de la Loka Kongresa Komitato, nome Tim Owen (prezidanto), Lorna Flanagan (sekretario), Michele Gazzola (rektoro de Internacia Kongresa Universitato), Gordon Flanagan, Frank Dobbs, James McMurray kaj Movado Junulara Skota (junulara programo). Kiel en 2020, la Virtuala Kongreso klopodos honori la laboron de la ĉi-jara LKK per multaj programeroj rilataj al la 106-a UK. La formularo por aliĝi al la VK baldaŭ disponeblos; aliĝo estos senpaga por individuaj membroj de UEA kiuj frue aliĝos.

Gazetara Komuniko de UEA

En la aĝo de 83 jaroj forpasis Andrzej Pettyn, unu el la plej konataj voĉoj en Esperantujo, honora membro de Universala Esperanto-Asocio kaj multjara membro de la Akademio de Esperanto.

Matene de la 23-a de aprilo 2021 en sia hejmo en Milanówek apud Varsovio forpasis Andrzej Pettyn, multjara kunlaboranto de la Esperanto-redakcio de Pola radio. En la lasta tempo liaj sanproblemoj akriĝis kaj li estis flegata en malsanulejo, sed li revenis hejmen tri semajnojn antaŭ sia forpaso.

Pettyn naskiĝis en 1938 kaj eklaboris kun la Esperanto-redakcio de Pola radio jam kiel junulo en 1959. Li studis pedagogion kaj mallonge laboris kiel instruisto, sed revenis al la radio en 1962. Li laboris en la Esperanto-redakcio dum pli ol 40 jaroj kaj dum multaj jaroj estris ĝin.

Li estis dum multaj jaroj ankaŭ estro de la finna redakcio de Pola radio. Komence, kiel estro, li ne scipovis la finnan, sed rapide ekmajstris la lingvon, kaj dum 12 jaroj laboris en la finna redakcio.

Li estis ofta kaj ŝatata instruisto de Esperanto en someraj kursoj en Finnlando. Inter finnoj li estis nemalofte ŝerce nomata per finnigita versio de sia nomo, Antti Pettinen. Li estis ankaŭ estrarano de la Pola-finna amikec-asocio, kies bultenon Sisu li dum kelkaj jaroj redaktis.

Pettyn membris en UEA ekde 1958, dum multaj jaroj oficis kiel komitatano, kaj en la jaroj 1977-80 ankaŭ kiel estrarano pri edukado. Ekde 1976 ĝis 2006 li estis membro de la Akademio de Esperanto. En 2005 li estis elektita honora membro de UEA.

Li verkis grandan kvanton da lernolibroj kaj vortaroj de Esperanto, kaj tradukis multajn literaturajn tekstojn. Neplena listo de liaj verkoj aperas en Vikipedio.

Li evoluigis propran konversacian metodon por instruado de Esperanto. El liaj verkoj aparte menciindas Novaj tendencoj en la instruado de Esperanto, 1965,  kaj Ĉu vi parolas Esperante? kun sondiskoj, en 1988.

Li estis ankaŭ granda ŝatanto de sia hejmurbeto Milanówek, kunfondinto de la societo de ŝatantoj de Milanówek kaj aŭtoro de multaj radiaj programeroj kaj artikoloj pri la urbeto.

Antaŭ unu jaro Andrzej Pettyn estis intervjuata en Pola retradio.

Brigid O’Keeffe, associate professor at Brooklyn College in New York, has studied the origins of Esperanto in the context of the general history of the European era of internationalism at the turn of the previous century. In this article written for Libera Folio she tells about her new book, of interest also to Esperantists who already are familiar with the history of the language itself.

La artikolo en Esperanto: Plumamikoj kaj kvinjaraj planoj

In 1908, ordinary people from across imperial Russia eagerly placed classified ads in Espero, a relatively short-lived Esperantist periodical published in St. Petersburg.  With hope and curiosity, they were reaching out to the world and seeking Esperantist pen pals. From his humble Russian village, Pavel Moshchanskii wanted to correspond about all kinds of topics and to make friends with Esperantists from the distant corners of Russia and the wider world.

Esperantist correspondence seemed to offer something greater than friendship and virtual travel, however. In exchanging letters with his Esperantist pen pals, he hoped to “figure out” his “worldview.” Moshchanskii was interested, in particular, in discussing societal debates over the so-called “sexual question.” V. Gromov wanted to exchange letters on painting and to trade photographs with his hoped-for Esperantist pen pals. N. Nosenko wanted to correspond on the topic of women’s equality. P. Slugin sought pen pals interested in exchanging colorful postcards. Slugin hoped to receive postcards featuring European landscapes he would likely never see with his own eyes. He promised in turn to send postcards featuring Kazan, Samara, Saratov, Astrakhan, and other provincial Russian cities.

M. Beregavskii, a village schoolteacher, wanted Esperanto pen-pals who would discuss with him the big social questions of the age. He promised he would reply promptly to any letters received.  F. D. Ovchinnikov of Rostov-on-Don inquired if there were any Esperantists who wanted to correspond with him on the topic of hypnotism. A. N. Bekerman wanted to correspond on the topics of electronics and photography. N. G. Zibarev wanted pen pals with whom he could exchange letters about astronomy. From his corner of Sevastopol, it seems, he could imagine a wide world and a still wider cosmos. A. Beiman wanted pen pals who would write to him in Esperanto “on the most diverse questions of life.”

All of these ordinary Russian Esperantists – whose lives we can but glimpse through their pithy pen pal classified ads – sought to expand their horizons during the twilight of the tsarist empire. They wanted to share ideas and to connect across the borders – linguistic, cultural, and political – that otherwise divided humanity.  Esperanto correspondence promised a unique opportunity to explore the world and get to know the diverse peoples who inhabited it – all without ever leaving one’s humble corner of imperial Russia.

Esperantist correspondence seemed to offer them knowledge, friendship, virtual travel, but also new, modern identities as global citizens and socially networked cosmopolitans. They were schoolteachers, students, bureaucrats, scientists, aristocrats and workers. They represented a cross section of literate Russian society. These ordinary Russian Esperantists were not outliers to their age.

Instead, I argue, they exemplify an ordinary global-mindedness that was characteristic of their age – an era of anxious globalization that presents striking historic parallels to our own.  Dismissed too often to the footnotes of scholarly study or else overlooked entirely, Esperantists and their creative endeavors are worthy of historians’ focused attention.

What motivated women and men throughout late imperial and early Soviet Russia to heed Zamenhof’s internationalist call and to learn Esperanto?  What can Esperanto tell us about the global-mindedness – the internationalist hopes and dreams – of the ordinary people who took to pen and paper in revolutionary Russia and deployed Esperanto in earnest pursuit of a wide array of goals – personal no less than geopolitical?

What, too, can Esperanto allow us to see about the global dimensions of late imperial Russia and the early Soviet Union?  What was it about late imperial Russia that prompted Zamenhof to offer the world his language of hope?  How and why did late imperial Russia provide fertile soil in which the nascent Esperanto movement took root?  And what did and could international proletarian revolution mean for Esperantists in the early Soviet Union?  Why and how did their Esperantist dreams begin to wither in the Stalinist 1930s?  What can the demise of the Soviet Esperantist movement in the Stalinist 1930s help us to better understand about Soviet internationalism and the USSR’s often anguished relationship to foreign languages and their speakers?

These are the primary questions that animate my book, Esperanto and Languages of Internationalism in Revolutionary Russia, that is forthcoming with Bloomsbury in June 2021.

For Esperantists, perhaps, the story of Esperanto’s origins is well-worn territory, a story they know likes the backs of their hands. In my book, however, I have endeavored to place the story of both the language’s origins and Zamenhof’s personal biography squarely in the context of late imperial Russian history and the wider European age of fin-de-siecle internationalism.

Zamenhof’s was an age of technocratic scheming, of creative and often desperate searching for alternative futures among a European educated elite obsessed with the anxious gallop of globalization.  It was an age in which cosmopolitan elites proved eager for a solution to the curse of Babel – a curse made all the more perplexing amidst the revolutionary changes ushered in by rapid industrialization, novel telecommunication systems, militant nationalism, and expanding markets.

For many in fin-de-siècle Europe and across the world, Zamenhof’s Esperanto appeared a tailor-made language of internationalism.  For his own part, Zamenhof rooted his Esperantist vision in his own anguished response to the indignities he suffered as a Jew in tsarist Russia.

Zamenhof offered Esperanto to the world not only as a practical linguistic means of overcoming Babel, but also as the foundation of a future moral community of global citizens.  Esperanto demanded that ordinary Russians and the wider world confront the inescapable question of how best to communicate in an age of internationality and competing conceptions of global citizenship.

My book is a study of how men and women in revolutionary Russia variously contended with the challenges and opportunities of the evolving relationship between language and international communication in an avowedly global age.  It shows how the question of international language and international communication shaped revolutionary Russia’s debates about its – and ordinary people’s – place and role in an interconnected but divided world.

To write this book, I turned especially to Russian archives – but also to libraries and archives in Palo Alto, Berlin, Vienna, and London – so as to bring to life an overlooked but vibrant grassroots internationalism that linked ordinary Russians to friends and comrades all over the world in an era of global transformation.

I explore early Soviet Esperantists’ often frustrating struggle to campaign for Esperanto as essential to the Bolsheviks’ pursuit of global proletarian revolution.  My book turns a spotlight on the linguistic cacophony of the early Communist International (Comintern).

I examine the Bolshevik politics of language diversity as they took shape in the new institutions and networks of socialist internationalism sponsored by the Bolsheviks’ earth-shattering revolution. I explore how and why Soviet Esperantists failed to persuade the Bolsheviks to adopt Esperanto as an official language of the Comintern’s work.  I highlight the challenges they faced as they sought to apply Esperanto to interwar Soviet cultural diplomacy.

The early Soviet Union’s Esperantists raised painful and urgent questions about translation and interpretation, about linguistic justice and socialist internationalism, about Marxist theory and the language of the higher phase of communism.  They were tireless in their efforts to sync the goals of Bolshevik internationalism with transnational proletarian Esperantism in the 1920s and early 1930s.

They mobilized the transnational Esperantist press, the novel mass media powers of radio broadcasting, and the epistolary Esperantist social networks that predated the October Revolution in their bids to apply Esperanto’s revolutionary potential to the Bolsheviks’ domestic and foreign policy goals.  Yet the early Soviet Esperantists’ endeavors frequently crashed against the stubborn walls of Bolshevik indifference toward – and bureaucratic impatience with – the so-called “international language question.”

Seen in this light, the Soviet Union’s hosting of the SAT World Congress in Leningrad in 1926 stands out as one of the most visible and extraordinary moments of the early Soviet state’s otherwise relatively lackluster support of the Soviet Esperantist movement.

My book ends with a focus on the tragedy of Stalin’s Great Purges and Terror of the late 1930s – a terrible time that decimated the Union of Soviet Esperantists and destroyed the lives of individual Soviet Esperantists and their families. In this case, too, the tragic demise of the Soviet Esperantists during the bleak years of Stalin’s Terror must be understood in its wider historical context.

The destruction of the Soviet Esperantists is a terrifying emblem of the broader Soviet tension between xenophobia and internationalism in the twentieth century.  And yet, even after the Stalinist destruction of the Union of Soviet Esperantists, the legacy of Esperanto lived on in the Cold War. The early Soviet Esperantist movement and the language politics it insistently highlighted for a wary Bolshevik regime informed later Soviet approaches to the Cold War contest over superpower language supremacy.

In all of these ways, I show, the history of Esperanto in revolutionary Russia opens windows to thinking more deeply and widely about an earlier era of world history whose legacies are still very much with us in our current, ever more connected, and ever more fractured world.

Brigid O’Keeffe

Brigid O’Keeffe is an associate professor of history at Brooklyn College.  She is the author of Esperanto and Languages of Internationalism in Revolutionary Russia (forthcoming with Bloomsbury in 2021) and New Soviet Gypsies: Nationality, Performance, and Selfhood in the Early Soviet Union (2013).

Brigid O’Keeffe, asista profesoro ĉe Brooklyn College en Novjorko, esploris la originon de Esperanto kuntekste de la ĝenerala historio pri la eŭropa epoko de internaciismo je tiu jarcentŝanĝo. En artikolo verkita por Libera Folio ŝi rakontas pri sia nova libro, interesa ankaŭ por esperantistoj, kiuj jam bone konas la historion de la lingvo mem.

In English: Pen Pals and Five-Year Plans

En 1908 ordinaraj homoj el diversaj partoj de la Rusa imperio entuziasme mendis anoncetojn en Espero, relative efemera esperantista periodaĵo el Sankt-Peterburgo. Kun espero kaj scivolo ili serĉis kontakton kun la mondo kaj esperantistajn plumamikojn. El sia rusia vilaĝeto Pavel Moŝĉanskij provis korespondi pri ĉiaj temoj kaj amikiĝi kun esperantistoj en foraj partoj de Rusio kaj la pli vasta mondo.

Esperantista korespondado tamen ŝajnis proponi ion pli grandan ol nura amikeco kaj imagataj vojaĝoj. Interŝanĝante leterojn kun siaj esperantistaj plumamikoj, li esperis klarigi sian “mondorigardon”. Moŝĉanskij aparte volis partopreni en socia debato pri la tiel nomata “seksa demando”. V. Gromov volis korespondi pri pentrado kaj interŝanĝi fotojn kun siaj ontaj esperantistaj plumamikoj. N. Nosenko volis korespondi pri la temo virina egaleco. P. Slugin serĉis plumamikojn kiujn interesas interŝanĝado de koloraj poŝtkartoj. Slugin esperis ricevi poŝtkartojn kun Eŭropaj pejzaĝoj, kiujn li verŝajne neniam vidus per siaj propraj okuloj. Li promesis siaflanke sendi poŝtkartojn kun bildoj de Kazan, Samara, Saratov, Astraĥan kaj aliaj provincaj rusiaj urboj.

M. Beregavskij, vilaĝa instruisto, serĉis esperantistajn plumamikojn, kiuj diskutu kun li la grandajn sociajn demandojn de la epoko. Li promesis rapide respondi al ĉiuj leteroj. F. D. Ovĉinnikov en Rostov-ĉe-Don scivolis, ĉu ekzistas esperantistoj kiuj pretus korespondi kun li pri la temo hipnotismo. A. N. Bekerman volis korespondi pri la temoj elektroniko kaj fotografio. N. G. Zibarev serĉis plumamikojn kun kiuj li povus interŝanĝi leterojn pri astronomio. En sia angulo de Sebastopolo, ŝajne, li povis imagi pli vastan mondon kaj eĉ pli vastan kosmon. A. Beiman serĉis plumamikojn, kiuj skribu al li en Esperanto “pri plej diversaj demandoj de la vivo”.

Ĉiuj ĉi ordinaraj rusiaj esperantistoj – el kies vivoj ni povas vidi nur marĝenan eron tra ĉi tiuj etaj korespond-anoncoj – provis vastigi siajn horizontojn dum la lastaj jaroj de la cara imperio. Ili volis dividi ideojn kaj havi kontaktojn trans la limoj – lingvaj, kulturaj kaj politikaj – kiuj cetere dividis la homaron. Esperanta korespondado promesis unikan eblon esplori la mondon kaj ekkoni la diversajn popolojn loĝantajn en ĝi – neniam forlasante sian foran angulon de la Rusa imperio.

Esperantista korespondado ŝajnis proponi al ili sciojn, amikecon, imagatajn vojaĝojn, sed ankaŭ novajn, modernajn identecojn kiel mondaj civitanoj kaj socie interligitaj kosmopolitoj. Ili estis instruistoj, studentoj, burokratoj, sciencistoj, aristokratoj kaj laboristoj. Ili reprezentis kversekcon de la edukita rusia societo. Ĉi tiuj ordinaraj rusiaj esperantistoj ne estis marĝenuloj de sia epoko.

Male, mi asertas ke ili estas ekzemploj de ordinara tutmondiĝa tendenco kiu estis tipa por ilia epoko – tempo de maltrankvila tutmondiĝo kiu montras frapajn similecojn kun la nia. Esperantistoj kaj iliaj kreaj entreprenoj estas tro ofte marĝenigitaj en la piednotojn de sciencaj studoj aŭ tute preteratentataj, sed ili meritas la fokusitan atenton de historiistoj.

Kio motivis virinojn kaj virojn dum la lastaj jaroj de la cara Rusio kaj la frua Soveta Rusio aŭdi la internaciisman alvokon de Zamenhof kaj lerni Esperanton? Kion Esperanto povas instrui al ni pri la tutmonda sinteno – la internaciismaj esperoj kaj revoj – de la ordinaraj homoj, kiuj en revolucia Rusio kaptis skribilon kaj paperon por uzi Esperanton en sincera strebado al vasta gamo da celoj – geopolitikaj sed ankaŭ personaj.

Kaj kion krome Esperanto permesos al ni vidi pri la tutmondaj dimensioj de la malfrua cara Rusio kaj la frua Sovetunio? Kio en la malfrua imperia Rusio inspiris Zamenhof proponi al la mondo sian lingvon de la espero? Kiel kaj kial la malfrua cara Rusio donis fekundan grundon en kiu la naskiĝanta Esperanto-movado povis radikiĝi? Kion signifis kaj kion povintus signifi la internacia proleta revolucio por esperantistoj en la frua Sovetio? Kial kaj kiel iliaj esperantistaj revoj komencis velki en la stalinismaj 1930-aj jaroj? Kion la detruo de la sovetia esperantista movado en la stalinismaj 1930-aj povas helpi nin pli bone kompreni pri sovetia internaciismo kaj la ofte angora rilato de Sovetio kun fremdaj lingvoj kaj ties parolantoj?

Tiuj estas la ĉefaj demandoj, kiuj inspiris mian libron Esperanto and Languages of Internationalism in Revolutionary RussiaE, aperontan ĉe Bloomsbury en Junio 2021.

Por esperantistoj la rakonto pri la origino de Esperanto eble jam estas eluzita teritorio, rakonto, kiun ili konas kiel la dorsojn de siaj propraj manoj. Tamen, en mia libro, mi strebis meti la rakonton pri la origino de la lingvoj kaj pri la persona biografio de Zamenhof rekte en la kuntekston de la historio de malfrua cara Rusio kaj la pli vasta eŭropa epoko de internaciismo de tiu jarcentŝanĝo.

La epoko de Zamenhof estis tempo de teknokrata planado, de krea kaj ofte despera serĉado de alternativaj estontecoj fare de eŭropa edukita elito, obsedita de la angora galopo de la tutmondiĝo. Ĝi estis epoko, en kiu kosmopolitaj elitoj intense interesiĝis pri solvo al la malbeno de Babelo – malbeno des pli konfuza meze de la revoluciaj ŝanĝoj alkondukitaj de rapida industriiĝo, novaj telekomunikaj sistemoj, agresa naciismo kaj vastiĝantaj merkatoj.

Por multaj en la jarcentŝanĝa Eŭropo kaj en la tuta mondo la Esperanto de Zamenhof ŝajnis perfekte tajlorita lingvo de la internaciismo. Siaflanke Zamenhof bazis sian esperantistan vizion sur sia propra dolorplena reago al la maldignaĵoj, kiujn li devis trasuferi kiel judo en cara Rusio.

Zamenhof proponis Esperanton al la mondo ne nur kiel praktikan lingvan ilon por venki Babelon, sed ankaŭ kiel la fundamenton de estonta morala komunumo de mondaj civitanoj. Esperanto postulis, ke ordinaraj rusianoj kaj la pli vasta mondo konfrontu la neeviteblan demandon pri tio kiel plej bone komuniki en epoko de internacieco kaj konkurantaj konceptoj pri monda civitaneco.

Mia libro estas studo pri tio, kiel viroj kaj virinoj en la revolucia Rusio diversmaniere traktis la defiojn kaj ŝancojn de la evoluanta rilato inter lingvo kaj internacia komunikado en dediĉite tutmonda epoko. Ĝi montras, kiel la demando de internacia lingvo kaj internacia komunikado formis la debatojn de la revolucia Rusio pri ĝia loko, kaj la loko de ĝiaj ordinaraj loĝantoj, en interkonektita sed dividita mondo.

Por verki ĉi tiun libron, mi precipe turnis min al rusiaj arkivoj – sed ankaŭ al bibliotekoj kaj arkivoj en Palo Alto, Berlino, Vieno kaj Londono – por vivigi neglektitan sed viglan radiknivelan internaciismon kiu ligis ordinarajn rusianojn kun amikoj kaj kamaradoj ĉie en la mondo en epoko de tutmonda transformiĝo.

Mi esploras la ofte frustrajn provojn de fruaj sovetiaj esperantistoj kampanji por Esperanto kiel esenca ilo en la bolŝevisma strebado al tutmonda proleta revolucio. Mia libro turnas reflektoron al la lingva kakofonio de la frua Komunista Internacio (Komintern).

Mi esploras la bolŝevisman politikon de lingva diverseco dum ĝia formiĝo en la novaj institucioj kaj retoj de socialisma internaciismo subtenita de la mondoskua revolucio de la bolŝevistoj. Mi esploras kiel kaj kial la sovetiaj esperantistoj malsukcesis konvinki la bolŝevistojn ekuzi Esperanton kiel oficialan lingvon en la laboro de Komintern. Mi akcentas la defiojn kiujn ili trafis, kiam ili provis apliki Esperanton en la sovetia kultura diplomatio en la intermilitaj jaroj.

La esperantistoj de la frua Sovetio levis dolorajn kaj urĝajn demandojn pri tradukado kaj interpretado, pri lingva justeco kaj socialisma internaciismo, pri marksisma teorio kaj la lingvo de la pli alta fazo de komunismo. Ili estis nelacigeblaj en siaj strebadoj kunligi la celojn de la bolŝevisma internaciismo kun transnacia proleta esperantismo en la 1920-aj kaj fruaj 1930-aj jaroj.

En siaj strebadoj apliki la revolucian potencialon de Esperanto por la enlandaj kaj eksterlandaj politikaj celoj de la bolŝevistoj ili mobilizis la transnacian esperantistan gazetaron, la novajn amaskomunikajn kapablojn de radiofonio kaj la leterajn esperantistajn sociajn retojn de la antaŭrevolucia tempo. Tamen la strebadoj de la fruaj sovetiaj esperantistoj regule estis disrompitaj kontraŭ la obstinaj muregoj de la bolŝevista indiferento kaj burokrata senpacienco al la “internacia lingva demando”.

Vidate en tiu lumo, la sovetia gastigo de monda kongreso de SAT en Leningrado en 1926 elstaras kiel unu el la plej videblaj kaj eksterordinaraj momentoj de la cetere sufiĉe mankohava subteno de la frua sovetia ŝtato al la esperantista movado en Sovetio.

Mia libro finiĝas kun fokuso al la tragedio de la grandaj purigoj kaj teroro de Stalino fine de la 1930-aj jaroj, terura epoko, kiu neniigis Sovetrespublikaran Esperantistan Union kaj detruis la vivojn de individuaj sovetiaj esperantistoj kaj iliaj familianoj. Ankaŭ en ĉi tiu kazo la tragika sorto de la sovetiaj esperantistoj dum la frostaj jaroj de la stalina teroro devas esti komprenita en sia pli vasta historia kunteksto.

La detruo de la sovetiaj esperantistoj estas horora simbolo de la pli vasta sovetia tensio inter ksenofobio kaj internaciismo en la dudeka jarcento. Kaj tamen eĉ post la stalina detruo de SEU, la heredaĵo de Esperanto pluvivis dum la malvarma milito. La frua sovetia esperantista movado kaj la lingva politiko kiun ĝi insiste emfazis al la hezitema bolŝevisma registaro havis signifon en pli malfruaj sovetiaj aliroj al la konkuro pri grandpotenca lingva regado dum la malvarma milito.

En ĉiuj ĉi manieroj, mi montras ke la historio de Esperanto en la revolucia Rusio malfermas fenestrojn al pli profundaj kaj vastaj pensoj pri antaŭa epoko de monda historio, kies heredaĵo multmaniere plu estas kun ni en nia nuna, ĉiam pli interligita kaj ĉiam pli dividita mondo.

Brigid O’Keeffe

Traduko el la anglalingva originalo: Libera Folio

Brigid O’Keeffe estas asista profesoro de historio ĉe Brooklyn College en Novjorko, Usono. Ŝi estas la aŭtoro de la libroj Esperanto and Languages of Internationalism in Revolutionary Russia (aperonta ĉe Bloomsbury in 2021) kaj New Soviet Gypsies: Nationality, Performance, and Selfhood in the Early Soviet Union (2013).

Unesko unuafoje aperigis retan enketon en Esperanto, por kolekti vidpunktojn por baldaŭa raporto pri edukado. Ene de kelkaj tagoj jam 600 esperantistoj plenigis la enketilon, kaj nun Unesko esperas, ke estos miloj da respondoj en Esperanto.

Unesko estas la eduka, scienca kaj kultura organizaĵo de Unuiĝintaj Nacioj, kaj havas specialajn konsultajn rilatojn kun UEA. Por kolekti vidpunktojn por raporto pri la estonteco de edukado, planata por novembro 2021, Unesko publikigis enketilon en kelkaj lingvoj.

Unuafoje, laŭ iniciato de Renato Corsetti, tia enketilo en la retejo de Unesko aperas ankaŭ en Esperanto. Dum la unuaj tri tagoj jam sescent homoj plenigis la esperantlingvan enketilon, rakontas Renato Corsetti. Unesko nun esperas, ke miloj da esperantistoj partoprenos.

Libera Folio: Vi havis gravan rolon en la realigo de la Unesko-enketo, nun aperanta en la retejo. Kiel tio sukcesis?

Renato Corsetti: – Jes, mi havis gravan rolon, sed mi faris preskaŭ nenion. Mi estas en listo de ricevantoj de informoj pri la iniciatoj de Unesko, kaj do mi ricevis la informon pri ĉi tiu enketo. Kiam mi vidis, ke oni prezentas ĝin ankaŭ en aliaj lingvoj krom la oficialaj lingvoj de Unesko, mi simple skribis al ili, ĉu ili pretus aperigi la enketon en Esperanto, se mi tradukos ĝin, kaj je mia surprizo ili reagis entuziasme.

Kian rezulton vi esperas atingi?

– Unue doni al la esperantistoj eblecon partopreni kaj diri sian opinion pri grandaj problemoj de edukado kaj due doni al ili la eblecon informi, ke Unesko ne hontas uzi Esperanton, pri kio certe hontus la itala registaro aŭ EU.

Ĉu kaj kial gravas, ke multaj plenigu la esperantlingvan version?

–  Ĉar ili havas kalkulilon laŭ lingvoj kaj oni povos nombri kiom da homoj respondis en Esperanto, kaj certe, se nur dek tri respondos, niaj reklamoj pri 2 milionoj da esperantistoj tuj aperos iom troaj.

Bedaŭrindas kompreneble, ke la esperantlingvan variaĵon ŝajne eblas trovi nur, se oni konas ĝian precizan adreson. Tio grave malpliigas ĝian videblecon.

– Mi jam korespondis kun ili pri tio kaj laŭ promeso de hieraŭ ili atendas iomete, ĉar ili devas aldoni aliajn tri lingvojn al tiu paĝo kaj la zorganto pri la paĝo atendas por enmeti la kvar nomojn samtempe.

Krom Unesko, ankaŭ alia internacia organizaĵo en la sistemo de UN lastatempe akceptis enhavon en Esperanto en sia paĝaro. Temas pri Monda Organizaĵo pri Sano (angle World Health Organization, WHO), kiu aperigis ankaŭ esperantlingvan version de ampleksa kurso pri la kronviruso.

Tiu kurso estis tradukita de Herman Deceunink kaj Adam Eng, kiuj kunlaboris kun Universala Medicina Esperanto-Asocio (UMEA). Laŭ Christoph Klawe, prezidanto de UMEA, preskaŭ la tutan laboron faris la du aktivuloj:

– Pro la grandega laboremo de la du ĉefaj aktivuloj grava kontribuo de UMEA entute ne estis necesa. UMEA-anoj provlegis kaj prikomentis la tekstojn kaj la ”klarigan vortliston:”. Laŭ ni, en la fina versio medicina terminologio estas sufiĉe bone uzita.

– Indas scii, ke la MOS-kursoj ofte ne estas ĉefe por medicinaj profesiuloj, sed ankaŭ por membroj kaj aktivuloj de aliaj grupoj, kiuj ŝatas bone orientiĝi pri specifa temo, aŭ simple por interesitaj unuopuloj sen grandaj antaŭkonoj pri la temo.

Laŭ Christoph Klawe la aperigo de la kurso en Esperanto samtempe estas perfekta maniero montri al eksteruloj, ke Esperanto efektive estas uzata kaj bone funkcias.

– Sukceso je la sama nivelo ekz. estis la fakto, ke World Medical Association pretis publikigi la Esperanto-tekston de la Deklaracio de Ĝenevo en sia retpaĝaro.

TEJO decidis nuligi la Internacian Junularan Kongreson, kiu devis okazi en Ukrainio ekde la 26-a de julio 2021.

Dum sia lasta kunsido, la estraro de TEJO decidis ne gastigi ĉeestan IJK-n 2021. La evento devintus okazi de la 26-a de julio ĝis la 1-a de aŭgusto 2021 en la ĉefurbo de Ukrainio. Tion anoncis Carlos Pesquera Alonso, la vicprezidanto de TEJO.

En la Telegram-kanalo de TEJO li skribas:

Mi bedaŭras informi ke en nia lasta kunsido la estraro de TEJO decidis ne gastigi la fizikan IJK-n 2021.

Ni scias ke malfacilas antaŭvidi la situacion fine de julio, sed ĉio indikas ke daŭre sufiĉe malfacilos vojaĝi eksterlanden. Plej grave, ni taksas ke la eblo ke iu infektiĝu pro la partopreno estos tro alta. Ni ja volegas IJKumi fizike kune, sed la danĝero estas tro granda por riski vundigi niajn organizon kaj movadon pro tiu deziro.

La LKK proponis organizi ĝin en malgranda formato kaj ni helpos ilin se ili daŭre volas organizi renkontiĝon, sed ne kiel IJK-n. Por kiuj konsideras la situacion alimaniere, ili povus aliĝi kaj partopreni tiun eventon proprariske. Dume, ni komencos la laboron por ebligi la 2-an interretan IJK-n kaj tiel doni la oportunon Esperantumi al ĉiuj en la mondo sen sana malhelpo.

Informo pri la nuligo aperas ankaŭ en la retejo de TEJO. Anstataŭ la fizika IJK do okazos dua reta IJK, kiu ne estos ligita kun Ukrainio. Ĉu tamen okazos ia internacia junulara renkontiĝo en Ukrainio ankoraŭ ne klaras.

En 2020 aperis Ne estas fido nur, kolekto de paroladoj kaj aliaj tekstoj de Mark Fettes el lia tempo kiel prezidanto de UEA. Jens S. Larsen trastudis la verkon. Li trovas, ke la libro konfirmas la impre­son, kiun oni tiam povis ekhavi pri li: ĝenerale simpatia kaj kompetenta homo, sed de tempo al tempo kun katastrofaj misjuĝoj.

En ĉi tiu kolekto la plej katastrofa misjuĝo de Fettes sendube estas la dua ĉapitro ”Strategia vizio por UEA”, komisiona raporto de 2012. Eĉ se tiajn raportojn ku­time el­laboras esence la komi­sion­estro kaj la ceteraj nur aprobas, pri ĉi tiu respon­decas naŭ homoj krom la “kunordiganto” Fettes mem. Kiel multaj tiaj raportoj, ankaŭ ĉi tiu havas la karak­teron de interna labor­dokumento kaj tial estas sufiĉe neinteresa al la ĝenerala publiko. Sed eĉ al homoj apar­te inte­resitaj ĉi tiu teksto estas praktike nelegebla. Ĝi ne nur mal­aktualiĝis, sed jam en la momento de verkado vane luktis por akiri ian rilaton kun la realo. Mi dubas ke iu ĝojos revidi ĝin.

Nur unu konkretan ekzemplon: Sur p. 37 estas preterpase menciita ”modernigo kaj ampleksigo de la Delegita Reto”, kvazaŭ estus memkompreneble ke tio estas aspirinda kaj facile farebla. Sed oni neniam ion aŭdas de la Delegitoj! Kial la sola beletra esprimo de ilia ekzisto estas la satira ”Mi konis delegiton” de Jean Thierry? Kion ili finfine faras? Jam en 1939 oni rezignis statistiki iliajn servojn. Kiucele oni bezonas ilin hodiaŭ kiam ekzistas la Interreto? Ĉu oni abolu ilin aŭ radikale redifinu iliajn taskojn? Tiu diskuto estus multe pli interesa kaj facile povus esti la ĉefa temo de unu tuta mandato de UEA-prezidanto.

La artikoloj en la libro dividiĝas en kvar partojn. La du aliaj tekstoj de parto 1 (“Strate­gio”) estas malpli katastrofaj ol la strategia raporto, sed ne tre inspiraj. Oni ne bezonas manĝi tutan ovon por konstati ke ĝi estas putra, do sendube multaj legantoj baldaŭ laciĝos se ili legos la libron de­komence. Juĝi la libron nur laŭ la unua parto estus tamen nejuste. Multe pli le­geblaj estas la UK-festprelegoj kaj nov­jaraj salutoj kolektitaj en la dua parto (”Ses jaroj prezidaj”).

Aparte interesa estas la festprelego de Seulo 2017, en kiu Fettes longe parolas pri la korea natur­filozofo Choi Chiwon (laŭ Vikipedio pli ĝuste Choe Chiwon). Pli malforta, sed ankoraŭ leginda estas parto 3 (”Ne nur lingvo”), du prelegoj kaj unu antologi-kontribuo pri la kultura aspekto de Esperanto. Plej bonaj estas la tri IKU-prelegoj en parto 4 (”Edukaj defioj”), kie Fettes parolas kiel engaĝita fakulo. Per ili oni bone infor­miĝas pri modernaj pedagogiaj klopodoj por enlasi la naturon en la lernejon kaj malfermi la lernejon al la indiĝenaj popoloj de Kanado.

La titolo ”Ne estas fido nur” estas la komencaj vortoj de la 18-a ĉapitro de la fama ”La infana raso” de William Auld, kaj citaĵo el ĝi rolas kvazaŭ antaŭparolo por la libro. Kial ne pli simple kaj nature fari el la subtitolo ”Elektitaj artikoloj kaj paroladoj el la jaroj 2010–2019” ĉefan kaj solan titolon? Fettes mem klarigas en la enkonduko: ”Siatempe, Ivo Lapenna nomis iom similan kolekton simple Elektitaj paroladoj kaj prelegoj, tiel alproprigante al si la plej simplan kaj trafan solvon.”

Tio estas unuavide iom stranga vidpunkto, ĉar se oni vidas titolon kiel ”Verkoj” aŭ ”Poemoj” oni ĉiuokaze scias ke oni devas rigardi la aŭtornomon por scii kion atendi. Eble Fettes modeste opiniis ke lia nomo ne estas sufiĉe alloga per si mem. Ĉiuokaze la mencio de la kolekto de Lapenna invitas al literatura komparo.

Oni rimarkas multajn kontrastojn inter la verko de Lapenna (2-a eld. 2009) kaj tiu de Fettes. La­penna en sia en­konduko notas ke ”la paroladoj nun presitaj en ĉi tiu libro iusence signas la etapojn de evoluo de la Espe­ranto-Movado ĝenerale kaj de Universala Esperanto-Asocio aparte en la peri­odo 1950-1966” – dum Fettes en sia enkonduko konfesas ke li laboris ”ĉiam kun la konscio, ke la rezultaj tekstoj havas efemeran sig­nifon, aŭ signifon nur en difinita organiza kunteksto”, sed opiniis ke kvankam ”[n]e temas pri vere sistemeca analizo de la aktuala situacio de Esperanto”, kelkaj tekstoj povus esti kon­servindaj.

Lapenna do ĉiam sciis en kiu etapo aktuale troviĝas la laboro de UEA; Fettes tute rezignas koncepti ĝin laŭ etapoj! Laŭ Esperanto en Perspektivo ĉap. 22.4.5, pri tiu degenero oni tamen povas kulpigi Lapenna-n mem. En 1968 fiaskis la tiel nomata ”Skandinavia propono” al Unesko, kiu postulus buĝeteron por “objektive konsideri en kiuj sferoj ekzistas bezono por internacia lingvo kaj por esplori la eblecojn havigi rimedojn de komu­nikado por kontentigi tiujn bezonojn”.

Pro insista pledo de unu sveda politikisto-esperantisto (ŝajne Ingemund Bengtsson) UEA rezignis fari kampanjon surbaze de la propono. Ekde tiu tempo mankas al UEA sufiĉe konkreta laborcelo. Ne plu eblas mobilizi la membraron por etapo kiu povus konduki al sukceso same grava kiel la partneriĝo kun Unesko en 1954. ”La celoj ĉie dronis” (kiel Fettes citas Kalocsay sur p. 70), ĉar sen etapaj venkoj oni ne povas havi finan venkon. Tiel simple estas.

Kvankam nun estas tre malklare al kiu konkreta celo konduku la partnereco inter UEA kaj Unesko, la kontaktoj al la UN-sistemo restas tre diligente kaj sukcese flegataj de UEA. Bona ekzemplo de tio estas alia arti­kolaro de 2020, nome “Gvidilo al la 17 Celoj por Daŭripova Evoluigo de Unu­iĝintaj Nacioj”, eldonita de Esperanto por UN kunlabore kun UEA kaj redaktita de Humphrey Tonkin kaj Rakoen Maertens. En ĝi ĉiu el la 17 UN-Celoj estas pre­zentita kaj diskutita de fake interesita esperantisto: ”Forigi malriĉon” de Renato Corsetti, ”Forigi malsaton” de Heidi Goes ktp. La kvara estas de Mark Fettes pri ”Bon­kvalita edukado”.

Fettes en sia kontribuo ne sugestas ke Esperanto estu elemento de bonkvalita edukado, sed nur aludas la rajton ricevi bazan edukadon en sia gepatra lingvo. En grandaj partoj de la mondo tio ankoraŭ ne estas memevidenta afero, kaj en la UN-Celo mem ĝi eĉ ne estas eksplicite menciita. Mal­graŭ tiu manko, la ĉapitro de Fettes estas tre bone verkita – ĉi tie denove parolas la engaĝita fakulo.

En sia antaŭparolo Tonkin bedaŭras ke la ”manko de menciado de lingvoj inter la dek sep Celoj estas frape evidenta kaj en si mem bedaŭrinda kaj erara”, sed konsolas sin kaj nin per tio ke ”Espe­ranto havas rilaton kun ĉiuj el la Celoj”, ĉar ”[s]en efika lingva komunikado, neniuj el la Celoj real­iĝos” – jen la moderna superstiĉo pri lingvo kiel komunikilo, kiu nur povas konduki al idealigo de denaska unulingveco en la Angla. La foresto de prilingva UN-Celo tamen absolute ne estas hazarda. Siatempe Unesko fakte havis vastajn planojn koncerne dispelon de ”amaskomunikila imperiismo”, kiuj komplete fiaskis. La historio de tiu fiasko estas tre instrua.

Jam en la fruaj 1970‑aj jaroj komenciĝis debato pri la rolo de la amas­komuni­kiloj en la epoko de tutmondiĝo, kaj en 1980 post trijara laboro de Unesko-komisiono, gvidita de la fama Irlanda politikisto Seán MacBride, ĝi konkretiĝis en la raporto ”Multaj voĉoj, unu mondo”. (Sam­jare aperis ankaŭ la unua numero de Monato, inspirite de la sama debato.) La MacBride-raporto men­cias plur­loke ankaŭ la rolon de lingvo en la tut­monda informa mal­egaleco, tamen ne proponante solvojn.

Ĝuste sub la prezidanteco de Humphrey Tonkin, UEA havis altajn esperojn pri la komisiono de MacBride. En 1977 oni eĉ sukcesis igi la Ĝeneralan Direktoron de Unesko Amadou-Mahtar M’Bow festparoli al la Universala Kongreso en Rejkjaviko. La Usona registaro de prezidento Jimmy Carter estis pli-malpli simpatia al la klopodoj de la komisiono, sed la sekva de Ronald Reagan (1981-1988) atakegis ĝin.

Surbaze de la raporto, landoj kiel Barato, Indo­nezio kaj Egiptio argumentis por reguligi la agadon de grandaj amas­komunikaj kompanioj en evolu­antaj landoj. Ne estis malfacile prezenti tion kiel atakon je la pres­libereco. Dum la periodo 1984-2003 Usono (kaj parte Britio) eĉ ne estis membro de Unesko, kaj remembriĝo okazis nur kiam Unesko distancigis sin al la raporto. La ĝeneralan rezulton de la Reagan-registara amaskomunikada politiko ni vidas hodiaŭ en la akrega socia debato pri ”falsaj novaĵoj”.

La disvastiĝo de interreta aliro komencis solvi kelkajn el la problemoj de amaskomunikila kaj ĝenerale kultura imperiismo, ebligante ekzemple en 2004 la portalon Global Voices, kiu havas ankaŭ Esperanto­version (Tutmondaj Voĉoj). Se oni imagas mondon en kiu la Fina Venko jam okazis, tia iniciato mem­kompreneble havus originalan nomon en Esperanto; sed malfacile estas imagi ĉiujn etapojn necesajn por atingi tian mondon. Notindas, tamen, ke la slogano de Unesko-Kuriero (kiun oni tamen ne presas sur la kovrilo) estas ĝuste … “Multaj voĉoj, unu mondo”. MacBride forpasis en 1988, sed lia spirito vivas plu. La daŭranta debato inspiris ankaŭ la lasta­tempan “Agadplanon por Eŭropa Demokratio” de la Eŭropa Unio.

Fettes en sia kolekto mencias nek lingvan nek amaskomunikilan imperi­ismon (nek ismojn entute). Lia sinteno pri lingva imperiismo videble estas tiu de la malfrua Lapenna, sed ĝi intertempe fariĝis tiel norma en la Esperantomovado ke oni ne plu bezonas uzi la malbelan vorton imperiismo ekspli­cite. Sed neeksplicita li volas esti ankaŭ pri lingvistiko. Li entute malrekomendas ”tro strikte kroĉi nin al niaj ideoj pri la lingvo”, ĉar jam ”troa fokusiĝo al la lingveco de Esperanto povas malhelpi nian komprenon” (p. 125). Oni eble povas kompreni se Fettes ne ŝatas daŭrigi la tre politikigitan retorikon de la 1970-aj jaroj, sed kiam li komencas skeptiki pri la valoro de scienca ekkono, li fariĝas iom tro moderna por mia gusto.

Ĉi-rilate Fettes kontrastas ankaŭ al Tonkin. Fettes (ĉu profesia malsano?) rigardas la lingvon unua­vice kiel edukilon; li eĉ bedaŭras ke “’[e]dukado’ kaj ’lingvoj’ delonge konceptiĝas dise” (p. 12). Sed li ankaŭ emas rigardi ĝin kiel naturan esprimilon: ”Lingvo estas ne nur homfarita afero, sed parto de [la] loka vivo, kaj la granda diver­seco de la tero kaj de la homaj kulturoj sur la tero postulas ankaŭ grandan diversecon de lingvaj rimedoj por priskribi kaj esprimi tiujn lokajn vivojn” (p. 108). Tio estas bona kaj malbona:

Bone estas ke Fettes intuicie komprenas ke la fonto de la ekologia krizo estas en la mezo: je la nacia nivelo, inter la loka kaj la internacia. La plej lokaj agantoj, la indiĝenoj, kaj la homaraj agantoj, repre­zentataj per la UN-sistemo, havas koincidajn legitimajn interesojn, kiuj kontrastas al nom­bro da ne­legi­timaj naciaj interesoj kiujn iuj regantaj fortoj ne deziras cedi. Tio ebligas koncepti ankaŭ Espe­ranton kiel naturan lingvon: ekzistas tutmonda vivo apud la lokaj, kiu bezonas esti priskribata kaj esprimata.

Malbone estas nur ke Fettes ne komprenis ke la lingvo estas individua afero, ne socia. La lingva diverseco pluekzistas ĉar homoj decidas ke ili bezonas ĝin, ne ĉar loka lingvo priskribas sian lokon pli adekvate ol aliloka lingvo. La lingvoj ne parolas, parolas la homoj – kaj ili uzas sian lingvon por krei vortojn kies senco konformas same al la homa naturo kiel al ilia konkreta vivo. La vortoj nek kreskas el la tero, nek konsistigas la lingvon, sed estas mem rezulto de lingva agado.

Do, kion fari por ke estontaj inteligentaj kaj diligentaj estraroj de UEA evitu katastrofajn mis­juĝojn? Mi vidas almenaŭ kvar farendaĵojn: unue, reformi aŭ aboli la Delegitan Reton; due, adopti science adekvatan lingvodoktrinon; trie, orientiĝi kaj engaĝiĝi pri amaskomunikada demokratio; kvare, informite de la aktualigitaj lingvodoktrino kaj ideoj pri amaskomunikada demokratio, formuli la aktualan etapon de la laboro.

Tion diri estas pli simple ol fari, sed necesas kompreni pli detale kio estas la problemo de la nuna, ne konsciata lingvodoktrino de UEA, se la asocio povu efike agadi. Skizon de pli adekvata doktrino mi verkis kaj publikigis ĉi tie.

Jens S. Larsen

Pli pri la temo

• La tempo de la paroladoj de Fettes jam pasis

La 21-an de marto pro virusa infekto mortis en Pécs (Hungario) Oldřich Kníchal (1939-2021), verkisto en Esperanto, la ĉeĥa kaj la slovaka.

Li naskiĝis en Humenné (nun Slovakio), studis historion kaj lingvojn en Prago, kaj poste laboris en tiu urbo kiel ĵurnalisto.

Kiel ofte okazas ĉe elstaraj esperantistoj, li lernis la lingvon kiel adoleskulo, en 1955. Movade li aktivis kiel komitatano de Ĉeĥa Esperanto-Asocio kaj redaktoro-fondinto de ties gazeto “Starto”. Li publikigis ne malpli ol 300 artikolojn kaj studojn en nacilingvaj kaj movadaj gazetoj; verkis, tradukis kaj redaktis entute 38 volumojn kaj 5 periodaĵojn.

Kvardekjara, li translokiĝis al Budapeŝto, kaj fariĝis la vivkunulo de la verkistino Éva Tófalvy. En Hungario li redaktis slovaklingvan gazeton kaj eldonis ĉirkaŭ 25 librojn ĉeĥe kaj slovake, originale kaj ankaŭ traduke el la hungara.

Kun sia edzino li kunaŭtoris la romanon Kiuj semas plorante, gajnintan la Premion Raymond Schwartz en 1980. Liaj ceteraj verkoj inkluzivas la esearon Komenio kaj la internacia lingvo (1974), la romanon Adiaŭ, Kuzko! (1987), kaj la volumon Mediteme (originala kaj tradukita prozo 1980).​