Unu el la plej influaj kaj sagacaj esperantistoj hungaraj, kun efiko tutmonda, forpasis la 27-an de februaro en Budapeŝto.
Vilmos Benczik. Foto: Universitato Eötvös Loránd.
Naskita je la fino de la dua mondmilito, Vilmos Benczik lernis Esperanton kiel adoleskulo kaj komencis publikigi jam 18-jara, kaj hungare kaj en Esperanto (en Hungara Vivo kaj Norda Prismo). Li kreis, kunkreis, redaktis, eldonis aŭ alimaniere prilaboris multajn el la kolonaj verkoj por kleriĝi pri nia literaturo.
Pedagogo dum sia tuta hungaria laborvivo (1969-2013), ekde baza ĝis altlernejo, li paralele aktivegis pri Esperanto, ĉef-emfaze inter 1974 kaj 1992. Tiu estis la periodo kiam, ĉe la moliĝanta diktaturo hungaria, multaj homoj ankoraŭ bezonis Esperanton por unikaj translimaj kontaktoj, dum la ŝtato diversgrade favoris esperantistan agadon.
Fruktuzante tiun historian ŝancon, Vilmos Benczik disvolvis unikan talenton organizan estrante la eldonagadon de Hungara Esperanto-Asocio ekde 1976 ĝis la komenco de la 1990-aj jaroj. En tiu periodo aperis ne malpli ol 138 Esperantaj titoloj (Lorjak, Modest, Nemere, Szathmári, Tóth k.a.) en ĉirkaŭ 370 000 ekzempleroj, kaj, tre impone, ankaŭ 30 hungarlingvaj titoloj, kun aŭ sen rilato al Esperanto (1987-1990), en du milionoj da ekzempleroj.
Samtempe, sub lia redaktado (1977-1990) la revuo Hungara Vivo plivastigis sian temaron kaj atingis internacian prestiĝon foje komparatan eĉ al tiu de la samurba antaŭulo Literatura Mondo. Ĝi atingis dumil abonantojn, kies duono vivis en Sovetio.
Benczik verkis aŭ redaktis la baze gravajn verkojn Libro de romanoj (1979), Tutmonda sonoro (1981), Hungara antologio (1983), Baza legolibro por komencantoj (1986), Urboranda nokto de Attila József (1986) kaj Lingva arto (1999).
Kiel literatura kritikisto, li kunigis eseojn en siaj influaj Studoj pri la esperanta literaturo (1980). Ankoraŭ ne sufiĉe konata restas lia Pri la natureco kaj artefariteco de lingvoj kaj aliaj studoj (2016).
En 1982-1986 Benczik ĉeforganizis en Budapeŝto teatran festivalon, kie prezentis sin krom Esperantaj trupoj ankaŭ konataj aktoroj hungaraj lernintaj Esperanton – aŭ almenaŭ sian tekston Esperante.
Liaj movadaj postenoj inkluzivis estraranecon de Hungara Esperanto-Asocio (1965-1967, 1978-1992, prezidanto en 1990-1992), komitatanecon (1980-1986) de UEA, prezidadon de la juĝkomisiono de Belartaj Konkursoj (1986-2002) kaj anecon en la Akademio de Esperanto (2001-).
Li estis Honora Membro de UEA. Inter 1979 kaj 1994 li faris ses prelegvojaĝojn en Finnlando, Japanio kaj Ĉinio.
Precipe junaĝe, li ankaŭ tradukis beletre, hungaren el la hispana kaj portugala, interalie verkojn de Borges, García Márquez kaj Vargas Llosa. Ekde la 1990-aj jaroj, lia hungara eldonejo Trezor publikigis helpverkojn por lernejoj, sed ankaŭ i.a. hungaran tradukon (2002) de Maskerado de Tivadar Soros.
En la Esperanta eldonado troviĝas granda manko de faka populariga literaturo, skribas Tonjo del Barrio. Laŭ li estas probleme, ke eĉ la ekzisto de tiu ĝenro plej ofte estas forgesata, kiam oni parolas pri la Esperanta literaturo.
La libroservo de UEA en la Centra Oficejo.
Antaŭ kelkaj tagoj Sten Johansson verkis en Libera Foliopri la esperanta literaturo, pri ĝiaj ekzisto kaj neceso. Interesa legaĵo kun, laŭ mia opinio, grava manko: ke ĝi egaligis literaturon nur al fikcia prozo kaj poezio. Ĉiuj konsideroj estis farataj kun nur tiuj du kategorioj enmense, kaj kun fokuso baze en la romanoj kaj noveloj. Sed kial estu tiel? Ĉu nefikcio ne estas valora kiel literaturo? Ĉu eseoj, faka literaturo, sciencpopularigo, biografio kaj aliaj ĝenroj ne meritas la konsideron de beletro?
Tiu certe ne estas la sola ekzemplo. Sten mencias la faman bazan legoliston de William Auld, al kiu denove nur fikciaj prozaĵoj kaj poemaroj apartenas. La retejo prizorgata de Sten, “Originala Literaturo Esperanta” (OLE), montras saman kriterion, kun listoj respektive de originalaj romanoj, de originalaj noveloj, novelaroj kaj rakontoj, de originalaj dramoj kaj de originalaj poemaroj, plus recenzoj.
Ankaŭ la libro “Historio de la esperanta literaturo”, de Carlo Minnaja kaj Giorgio Silfer, tiom detala (foje eĉ tro) pri poezio, proza fikcio (romanoj, noveloj, rakontoj) kaj teatro, estas ege magra pri aliaj ĝenroj. Konsiderante ke la ĉefa premio en la esea branĉo de la Belartaj Konkursoj portas la nomon de la paĉjo de unu el la aŭtoroj, surprizis min la malgranda spaco dediĉita al tiu ĝenro.
Nur du ĉapitroj konsideras la nefikcion, kaj eĉ en tiu kazo temas plej ofte pri temoj denove rilataj al la literaturo laŭ tiu restrikta kompreno. La ĉapitro 37-a pri eseoj temas ĉefe pri la lingvo Esperanto aŭ ĝia komunumo (prelegoj aŭ historio). La 48-a (kaj parte la 54-a) celas la studojn pri la literaturo mem, denove pri aŭtoroj pritraktataj en aliaj ĉapitroj pro ties poezia aŭ fikcia verkado.
Nur du pliaj personaj ekzemploj el tiu ĉi enciklopedieca libro (kiun mi ne celas kritiki ĉi-artikole – ĝi estas ja tre kompleta kaj informriĉa, sed ĝuste tial la forestoj estas pli evidentaj). Paul Neergaard, aŭtoro interalie de “La vivo de la plantoj”, libro en kiu la lingvaĵo montras lian zorgon por celi ne nur fakan sed ankaŭ poeziecan efikon, aperas nur kiel aŭtoro de unu specifa recenzo – krom kiel celo de flanka klaĉaĵo.
Pli nuntempa, Nikolao Gudskov, aŭtoro de plurtemaj eseoj kaj de popularigaj libroj pri aferoj tiel diversaj kiel esperantismo, antikva filozofio, biologio aŭ bredado, bele kaj zorge redaktitaj, aperas nur kiel editoro kaj kompilanto de poeziaj libroj. Cetere, tute forestas la redaktoro de tiu ĉi gazeto, Kalle Kniivilä, aŭtoro de eĉ kvar libroj, en la ĝenro ĵurnalismo, kiun mi denove ne hezitas nomi literatura.
Tia uzo de la vorto literaturo ne limiĝas al tiuj okazoj, kaj eĉ ne al la esperanta mondo. Por doni plian ekzemplon, la Nobel-premioj pri literaturo havas la saman tendencon trafi verkistojn en tiuj samaj ĝenroj (poezio, fikcia prozo, dramo), kaj la esceptoj ne superas kvin aŭtorojn (kaj eĉ en tiuj eblus argumenti ke probable ĉe la plejmulto neliteraturaj kriterioj pezis pli).
Ne devus esti tiel. Eĉ laŭ la difinoj de la vortaroj, nek literaturo nek beletro devus aludi nur al tia mallarĝa kolekto de libroj. Ja, laŭ PIV, literaturo estas la tuto de la verkoj uzantaj la lingvon kaj koncernantaj la vivon kaj kulturon de iu homa grupo, epoko kaj simile.
Ĉu eseoj, sciencpopularigo, historio, ĵurnalismo ne koncernas la vivon kaj kulturon de nia komunumo, uzante la lingvon por tio? Mi koncedas ke la vorto beletro estas iom pli duba, laŭ la difino de la sama PIV (“literaturo, rigardata el pure artisma vidpunkto”), ĉar malofte la celo de nefikcio estas pure artisma, sed ĉu vere en plej oftaj okazoj poezio, romano aŭ dramo havas nur pure artismajn celojn?
Ne ĉiuj havis tiun saman restriktan kriterion. La originala verkaro de Zamenhof, krom manplenon da poemoj, inkludas baze paroladojn kaj aliajn prozajn nefikciajn verkojn. Lia Fundamenta Krestomatio entenis ankaŭ aliajn specojn de tekstoj. La pritraktado de literaturo en “Esperanto en Perspektivo” enhavis ĉapitron pri scienca, popularscienca kaj faka literaturo (en tre ampleksa senco).
La eldonejo de Régulo ne hezitis eldoni popularigajn verkojn, kiel tiun de Neergaard jam menciitan aŭ la tre aprezindan “Senĝenaj dialogoj”, de Alberto Fernández (kiu ne hezitis utiligi rakontajn teknikojn por enkonduki la leganton en tre profundajn sciencajn konceptojn), kaj eĉ inkludigis popularigajn fakverkojn en sia kolekto “Beletraj kajeroj” (kun titoloj tiom pure sciencaj kiel “El la polvo de la tero”, “Estiĝo de la tero kaj de la homo”, kaj simile.)
En la esperanta eldonado troviĝas granda manko de faka populariga literaturo. Mi ne celas nun tiun pure fakan, kiun ni certe ankaŭ devus havi, sed kies manko eble eksplikiĝas per la relative malgranda kvanto da fakuloj (krom en tre limigitaj okazoj). Ankaŭ ne la pure sciencan publikigadon, pri kies malhelpoj bone esprimiĝis antaŭnelonge en Libera Folio la vicprezidanto de la asocio de sciencistoj.
Mi parolas pri la ĝenro de alta popularigado, kiu celas la kleran nefakan publikon, dezirantan esti informita pri la nuntempo aŭ havi elementojn por pripensi la mondon. Tiu ĝenro, en tre ampleksa senco, tre sukcesas en multaj landoj, kaj kreis siaspecajn literaturajn stelulojn, foje ĉar ili jam estis tiaj en siaj fakaj kampoj, sed en aliaj okazoj pro ilia stilo. Por tio kelkaj el ili ne hezitas utiligi beletrajn verkoteknikojn. Multaj (ĉefe anglalingvaj sed ne nur) estis tradukitaj al dekoj da lingvoj, sed, ve, neniu al Esperanto.
Antaŭ kelkaj jaroj unu el tiuj steluloj, Richard Dawkins, la fama biologo, lanĉis publikan debaton sin demandante kial plej ofte romanistoj ricevis la Nobel-premion, kaj kial ne sciencistoj kiel Pinker aŭ E. O. Wilson povus esti kandidatoj. Iuj mokis lin, konjektante ke li mem provas volontuli, sed mi mem kunhavas tiun opinion kaj trovas ke li meritas almenaŭ esti konsiderata.
Fakte lia verkaro pli proksimas al literaturo ol al pura scienco, komencante per la titolo de lia plej konata verko, “La egoista geno”, kiu ne estas scienca koncepto, sed vera metaforo. Kaj per tiu libro li ja influis la kulturon de sia epoko (se uzi la antaŭan difinon de literaturo) per la lanĉo de la koncepto kaj vorto “memeo”, kiu preskaŭ difinas nian nunan publikan arenon.
Mia hipotezo pri la malriĉeco de tia ĝenro en Esperanto estas ke ĝi parte ŝuldiĝas al manko de prestiĝo de la nefikcia prozo ĉe kelkaj partoj de nia samideanaro, ĝuste la gardistoj de la literatura kanono. Mankas do stimulo ĉe verkistoj kaj eldonistoj, eĉ se foje troviĝas bonaj ekzemploj en nia ĝisnuna eldonado. Povas do okazi ke homo kun literaturaj emoj preferas verki fikcion, por esti pli bone agnoskata kiel beletristo.
Ekzemple, ion tian mi foje suspektas kiam mi legas historiajn romanojn en Esperanto. Iuj el ili povus bone esti historiaj libroj, rakontantaj laŭ la esploroj de la aŭtoroj aŭ la materialo de ili kolektita. Sed iel la verkisto suspektas ke la enmeto de fikciaj eroj kreos pli altan beletran valoron, kaj do preferas ŝanĝi la ĝenron por atingi tiun beletran rekonon. Ne devus esti tiel: faka historia verko ja estas literaturo, kaj, se la aŭtoro havas talenton, eĉ beletro. Kial ne?
UEA de jardekoj havas formalajn rilatojn kun la Ekonomia kaj Socia Konsilio de UN, sed malofte Esperanto ricevas atenton de la UN-instancoj. Sojle al la hodiaŭa Tago de la Gepatra Lingvo tamen la komunika sekcio de UN unuafoje inkluzivis mesaĝon de UEA en sia ĉiusemajna komuniko al neregistaraj organizaĵoj.
La ĉi-jara afiŝo de UEA por la lingvotago.
La Internacia Tago de la Gepatra Lingvo estis proklamita la 21-an de februaro 1999 laŭ propono de Unesko al la Unuiĝintaj Nacioj. Je tiu dato en 1952 en Pakistano dum manifestacio por oficialigo de la bengala lingvo estis mortigitaj sep junuloj.
Universala Esperanto-Asocio kutimas atentigi pri la Tago de Gepatra Lingvo per diverslingvaj retaj afiŝoj kaj komuniko, kiun oni tradukas al diversaj lingvoj. La ĉi-jara komuniko deklaras interalie jenon:
La ĉefa celo de la Internacia Tago de la Gepatra Lingvo estas emfazi la edukajn avantaĝojn de uzado de la gepatra lingvo en lernejoj, precipe elementaj lernejoj. Infanoj lernas legi kaj skribi pli rapide en lingvo kiun ili plene scipovas. Ili spertas malavantaĝon se ili devas komenci sian lernadon en lingvo kiun ili ne scipovas, parte aŭ komplete.
/…/
UEA kredas je edukado por ĉiuj en lingvoj kiujn ili komprenas, je lingva justeco en ĉiuj ties aspektoj kaj en mondo pli paca pro edukado kaj interkompreno. Nia Asocio laboras tiucele en ĉiu angulo de la mondo, kunligite de la Internacia Lingvo Esperanto. Ni alvokas al Unuiĝintaj Nacioj, Unesko kaj ĉiuj, kiuj kunlaboras por atingi daŭripovan mondon, ke ili plenumu Celon 4 por Daŭripova Evoluigo kaj la scion, egalecon, justecon kaj perspektivon kiun tia atingo alportus.
Tiu komuniko en Esperanto, en la angla kaj en la franca estis alligita al la informa letero, kiun la Departemento de Monda Komunikado de UN ĉiusemajne dissendas al neregistaraj organizoj.
– Tio estas la unua fojo. Bela modesta sukceso, skribis Humprey Tonkin, unu el la ĉefaj respondeculoj de UEA pri la agado ĉe UN, en letero al la aktivula teamo.
Komitatano Renato Corsetti disvastigis la informon en la komitata diskutejo de UEA. Ni demandis al Renato Corsetti, kial laŭ lia supozo UN ĉi-foje rimarkis la mesaĝon de UEA, se antaŭe tio ne okazis.
– Kial ĉi-foje oni legis ĝin? Laŭ mi, ĉar ĝi atentigas pri serioza problemo, pri kiu la ĵurnalistoj je la servo de la usona imperio ne parolas, alivorte pri la klopodo usonigi la mondon per la angla kaj malatenti la gepatrajn lingvojn, kiuj estas indikilo de postrestanteco. Kiu ne parolis la grekan, estis barbaro, ĉu ne? Post 2000 jaroj la aroganta sinteno de la sintaksantaj superaj homoj restis sama.
Laŭ Corsetti jam preskaŭ nur esperantistoj kontraŭas tian ”usonigon”.
– Kaj ankaŭ inter ni multaj ne plu pretas diri tion kaj laŭeble oni klopodas usonigi eĉ la Esperanto-kulturon. Unuiĝintaj Nacioj mem apenaŭ konscias pri la problemo male ol Unesko, el kiu Usono – ne en la tempo de Trump – eliris. Ili eliris ĉar tiam Unesko estis diranta, ke la inform-fontoj ne devas esti nur usonaj sed tutmondaj.
Antaŭ cent jaroj, post la detrua mondmilito, ne nur esperantistoj esperis ke internaciismo kune kun laboro kontraŭ rasaj kaj naciaj antagonismoj preventos la ripetiĝon de tia katastrofo. En sia artikolo Ulrich Lins rakontas pri la evoluo de la movado en epoko, kiun multaj nuntempaj esperantistoj apenaŭ konas.
Komuna foto de partoprenantoj de la UK en Prago, 1921. Foto: La Aŭstria nacia biblioteko.
Antaŭ cent jaroj finiĝis la Unua Mondmilito. Tio donis kaj donas okazon por multaj memorigaj studoj. Simile okazis antaŭ kvar jaroj, kiam estis la datreveno de la eksplodo de tiu milito, tiom profunde skuinta kaj ŝanĝinta la mondon. Tie ĉi mi koncentriĝu ĉefe al du aspektoj: unue al internaciismo, due al la demando, kian rolon ludis Azio kaj azianoj post 1918. Ĉi ambaŭ aspektoj forte rilatas al la Esperanto-movado.
La pozicio de internaciismo tute ne estis malforta antaŭ 1914. Ĝian optimismon simbolis la Eiffel-Turo en Parizo. Dum la Monda Ekspozicio en Parizo (1900) Esperanto unuafoje altiris atenton. Ĝi havis subtenon, precipe inter pacifistoj.
La belgo Paul Otlet reprezentis unu ĉeftrajton de la internaciismo komence de la 20a jarcento, nome la ”tutmondan apetiton je internacia scio“. Otlet kreis en 1907 en Bruselo Centran Oficejon de internaciaj institucioj. Bibliografiado, kiel parto de la kolektado kaj alirebligado de scio, estis por li antaŭŝtupo de nova monda socio. Per interŝanĝo kaj kunordigo de informoj li volis pliefikigi la internaciismon. Li opiniis, ke objektiva scio bazita sur faktoj formas neŭtralan bazon por nova mondo.
Estas signife, ke en sia bibliografia laboro Otlet intime kunlaboris kun la franco Hippolyte Sebert, unu el la plej elstaraj esperantistoj antaŭ la Unua Mondmilito. Hector Hodler, la fondinto de UEA, tre frue rimarkis la antaŭvidemon de Otlet. Jam en 1910 li aprobe citis ties opinion, ke necesas transiri de la ”negativa fazo de l‘ internaciismo karakterizata per la pacifismo“ (celanta al paco je ĉiuj kostoj) al pozitiva fazo, nome al institucie firmigita internaciismo (kiu akceptas la neeviteblon de konfliktoj). Unu jaron poste Otlet partoprenis parton de la Antverpena UK kaj esprimis sin entuziasmigita pri la vivanteco de Esperanto.
La esperantistoj kunhelpis la formiĝon de kultura internaciismo. Tion montris ekzemple la Raskongreso en Londono (1911) kun siaj pli ol mil partoprenantoj. Zamenhof submetis tie la memuaron ”Gentoj kaj lingvo internacia“. Historie plej gravas, ke la Raskongreso estis internacia manifestacio kontraŭ rasa diskriminacio, kontraŭ koloniismo. Estis pionira atingo, ke la kongreso akceptis deklaracion pri homaj rajtoj.
Hector Hodler en 1917.
En 1914 la internaciismo katastrofe fiaskis, sed post la milito ĝiaj ĝermoj povis denove disvolviĝi. Jam antaŭ la fino de la milito relaŭtiĝis voĉoj, kiuj vokis al la kreo de nova mondo kun sekura paco. La konturojn de tiu nova monda ordo provis popularigi la usona prezidento Woodrow Wilson. Kiel esperantistoj lin subtenis Hector Hodler kaj lia amiko Edmond Privat, la unua precipe per artikoloj, la dua per aktivado.
Hodler kritikis, ke la pacifistoj faris tre malmulte por eduki la publikon. Dum aliaj seniluziiĝis aŭ estis kompromititaj pro transiro al naciismo, Hodler restis optimisma, klopodante klarigi la elstaran rolon, kiun devus havi Ligo de Nacioj. Li admonis la esperantistojn ne kalkuli pri registaroj. Hodler celis al ”vasta eduka agado, kiu preterpasas la supraĵan pure juristan programon de la pacifistaj rondoj“, kaj substrekis la neceson ”plimultigi la personajn rilatojn inter diverslandanoj”.
La artikolojn de Hodler kompletigis la agado de Edmond Privat, kiu akiris kredindecon i.a. pro sia delonga subteno al la sendependiĝa movado de Pollando. En junio 1916 li kaj Hodler partoprenis la Trian Konferencon de Naciecoj en Lausanne, organizitan de Otlet. Aŭtune de 1918 Privat faris flaman pledon por la rajtoj de ”malfeliĉaj popoloj“. Li bonvenigis la ŝtatojn estiĝintajn en orienta Eŭropo, sed aldonis averton kontraŭ novaj disputoj kaj la tute zamenhofan admonon, ke la ŝtatoj ne praktiku patriotismon bazitan sur malamo.
Hodiaŭ, ni bone scias, al kiom da malbono kondukis la bonintenca Wilson-a pledo por nacia memdecido. Des pli aprezinda estas la postulo de Zamenhof en lia ”Alvoko al diplomatoj“ (1915), ke la politikistoj faru pli ol ”simple refaradi kaj reflikadi la karton de Eŭropo“. La alvoko estis tute neglektata, kvankam (aŭ ĉar?) ĝi enhavis admonon konforman al moderna demokratio, ke homoj ne estu unuavice juĝataj sur la bazo de etna aŭ religia deveno.
Privat helpis fondi en Ĝenevo ”internacian komitaton por defendi la rajtojn de la tro forgesitaj popoloj en kolonioj aŭ tiel nomataj ‘indiĝenoj‘“. Por la Esperanto-movado estis bonŝanco, ke Privat en Ligo de Nacioj povis batali por konsidero de ĝiaj celoj. Kaj, notinde, li havis aliancanojn. Al ili apartenis Otlet kaj lia amiko, la belga senatano Henri La Fontaine, kiu en decembro 1920 prezentis en Ligo de Nacioj la projekton de rezolucio bonveniganta la instruadon de Esperanto en lernejoj. Al la tendaro de simpatiantoj de Esperanto aliĝis renomaj azianoj/ekstereŭropanoj. Dum inter la francoj pluefikis la tradicia kompreno, ke la franca lingvo havas internacian mision, rezoluci-projekton por Esperanto en Ligo de Nacioj apogis aziaj kaj latinamerikaj landoj (el Eŭropo nur malpli grandaj landoj).
Esperanto fine malsukcesis en Ligo de Nacioj. Tion kaŭzis la fortega malamikeco de francoj kaj, iom pli vualite, britoj. La japano Nitobe Inazō kritikis tion, same kiel li pli frue bedaŭris, ke en la Pariza packonferenco en 1919 fiaskis la klopodoj de Japanio validigi la principon de rasa egaleco. En 1923, kiam definitive venkis la franca kontraŭstaro al Esperanto, li prognozis, ke oni poste memoros tion kiel signon, ke al Ligo de Nacioj mankis saĝo. Pli malfrue Nitobe kritikis, ke la Ligo unuavice okupiĝis pri eŭropaj problemoj, kaj esprimis bedaŭron, ke „universaleco“ estas nura mito.
Hodiaŭ, preskaŭ cent jarojn poste, estas preskaŭ unuanima opinio, ke kaj Versajlo kaj Ligo de Nacioj katastrofe malsukcesis. Internaciismo ne povis enradikiĝi, ĉar naciismo reakiris forton kaj ĉar aldone, sekve de la milita malordo kaj la eraroj de la versajlaj potencoj, vekiĝis novaj formoj de naciismo. En 1923, do unu jaron post la franca atako kontraŭ la esperantistoj, ankaŭ penetrita de kontraŭjuda agitado, Hitler atakis internaciismon kiel provon de monda konspiro, gvidata de la ”internacia judaro“.
La fondkongreso de SAT en Parizo 1921.
En 1921, la fondo de Sennacieca Asocio Tutmonda (SAT), en kiu komence sovetiaj esperantistoj ludis superregan rolon, estis granda cezuro por la Esperanto-movado. Unuflanke kreskadis la laborista movado, aliflanke malfortiĝis la klopodo kontraŭbatali la naciismon surbaze de aŭ akorde kun modera internaciismo.
Ĝenerale, la Esperanto-movado multe kreskis tuj post la katastrofa milito, sed tio ne donis grandan profiton al UEA. Ĉar en Ĝenevo la internaciismo ne ”venkigis“ Esperanton kaj UEA iom rezignaciis, la publika opinio apenaŭ rimarkis la seriozecon de la esperantistoj kaj emis kalkuli ilin inter homoj iom strangaj, preskaŭ frenezaj.
Privat, la amiko de Hodler (kiu mortis jam en marto 1920), plue klopodis evoluigi la liberalan internaciismon de UEA; en 1935 aperis lia verko “Interpopola konduto”. Li tie defendis la internan ideon de la esperantista mondo kiel „kristaliĝon de tiu religia sento, kiu mankas al la Ligo de Nacioj“.
Tio estis sinteno, pro kiu tiam eĉ esperantistoj emis primoki Privat. Nur malfrue oni ekkomprenis, ke prudenta formo de internaciismo estas utila antidoto kontraŭ naciismoj. Eble malpli idealisme ol Privat, sed simile argumentis alia japano, la jursciencisto Tanaka Kōtarō. Li avertis, ke la principo de etna memdecido, se ne metita sub pli larĝa universala kadro, ĵetus la mondon en anarkion.
En la tridekaj jaroj Privat estis troe absorbita de organizaj aferoj en UEA, sed ekde 1932 li, amiko de Gandhi, estis prezidanto de la Eŭropa Komitato por la sendependeco de Hindio. Li konsekvence daŭrigis sian agadon kontraŭ koloniismo kaj por justa rekono de Azio.
Eroŝenko (sidanta meze, 5-a de maldekstre en la unua vico) kun siaj lernantoj de Esperanto en Pekino. En la foto videblas ankaŭ Zhou Zuoren kaj Lusin. Foto: La Aŭstria nacia biblioteko.
Pri la malsukceso de Esperanto en Ligo de Nacioj Vasil Eroŝenko tre akre juĝis: “… ĉar dividi kaj malpacigi estas la moto de niaj naciaj diplomatoj, ĉar mensogi kaj trompi, intrigi kaj konspiri estas ilia profesio, ili ankoraŭ venis al nenia difinita decido.” Post la ŝoko de la franca malamikeco, ioma konsolo estis, ke la portempe preskaŭ forgesitaj aliancanoj de la Esperanto-movado estis iom sukcesaj, ekzemple Otlet kaj La Fontaine.
Interalie pro iliaj iniciatoj, internaciismo tamen progresis en la 1920-aj jaroj aŭ, laŭ iu historiisto, ”iĝis plenkreska“. Al la esperantistoj oni povas krediti, ke ili estis en bona societo, apartenante al la malplimulto de tiuj, kiuj kontraŭis eŭropcentrismon aŭ blankulan hegemonion kaj frue turnis sin kontraŭ koloniismo.
Por trakti mian temon, mi devis iom detale prezenti la politikajn aspektojn. Necesas tamen konsideri, ke la esperantistoj plejparte ne emis politikumi. Politiko minacis perturbi ilian idealismon, sekve de kio ili evitis entiriĝi en politikajn kverelojn. Tamen kelkaj komprenis, ke revado ne progresigas. Ili konsciis, ke estas fortaj dividoj en la mondo kaj ke tiuj ne estas markitaj nur de rasaj kaj naciaj antagonismoj, sed ankaŭ de ideologia malakordo. Tiurilate klarvida estis la blindulo Eroŝenko.
Li en 1922-23 klopodis popularigi Esperanton inter studentoj de la Pekina Universitato (homoj ĝenerale maldekstremaj). Li devis konstati, ke tuj kiam li provis varbi por sia ”pura internaciismo“, li renkontis nekomprenon kaj kontraŭstaron. Por tio Eroŝenko mem donis la klarigon, ke estas kompreneble, ke anarkiistoj kaj komunistoj, estante internaciistoj, interesiĝas pri Esperanto kaj tuj volas utiligi ĝin por la revolucio. Sed – diris Eroŝenko – ”estas nenia neceseco por ĉiuj esperantistoj fariĝi komunistoj aŭ anarĥistoj“. Eroŝenko tiamaniere nerekte subtenis en Pekino (kontraŭ radikaluloj) la principon de neŭtraleco, komprenatan de Zamenhof.
Post la Dua Mondmilito internaciismo restariĝis en diversaj formoj. Apud Unuiĝintaj Nacioj, Unesko kaj Amnestio Internacia ni nun disponas pri multegaj privataj iniciatoj. Neniu el tiuj iniciatoj estas nun imagebla sen Interreto, kiu lastatempe ankaŭ al Esperanto malfermas novajn perspektivojn. Kaj tial ĝuste por esperantistoj estas kialo por kontento la scio, ke Paul Otlet, pionira internaciisto kaj amiko de Esperanto, estas rekonata kiel pioniro de Interreto.
Ulrich Lins
La teksto pli frue aperis en jubilea libro de Japana Esperanto-Instituto, kiu estis fondita en 1919. Republikigo aliloke nur kun permeso de la aŭtoro.
TEJO anoncas novan retan renkontiĝon, kiu okazos komence de aprilo. La sorto de la ĉi-jara IJK, kiu laŭplane devus okazi en la ĉefurbo de Ukrainio, daŭre malcertas.
Pro la pandemio, oni devas nuligi preskaŭ ĉiujn fizikajn renkontiĝojn en Esperantujo kaj translokiĝi al la interreto. Kadre de tio, TEJO anoncas novan renkontiĝon kun la nomo ”Retoso”. Ĝi estas la unua TEJO-renkontiĝo planita specife por la reto. La evento okazos inter la 2-a kaj 5-a de aprilo, kaj partopreno estos senpaga por TEJO-membroj. Por nemembroj la prezo estos 15 eŭroj. La celgrupo estas junuloj, sed sen aĝlimo.
La ĉeforganizanto, Antonia Montaro, klarigas la celon de la renkontiĝo:
– Malkiel reta IJK, reta JES kaj la Virtuala Kongreso, ĝi ne imitos ĉeestan renkontiĝon. La celo estas montri ke retaj eventoj estas ne nur anstataŭo, sed io ripetinda kun aŭ sen pandemio. Reta evento havas la potencialon atingi multe pli da esperantistoj en pli da lokoj, kaj la teamo de Retoso celas esplori tiun potencialon.
La renkontiĝo uzos la saman platformon kiel por la reta IJK. La programo ankoraŭ ne estas plene preta, sed Antonia diras ke ĝi estos diversa:
– Mi povas promesi koncertojn, prelegojn, ludojn kaj temajn babilĉambrojn. En junulaj eventoj ĉiam aperas spontanea programo, kaj ni volas instigi al tio. Mi forte kredas ke se sufiĉe da homoj el diversaj lokoj venos, la programo estos bonega iel ajn.
La espero laŭ ŝi estas, ke Retoso iĝos daŭra parto de Esperantujo:
– La ambicio estas ke ĝi okazu almenaŭ unu fojon ĉiun jaron. Ni volas ke grandaj retaj eventoj fariĝu natura parto de nia komunumo.
Granda deziro kaj defio por la evento estas ke ĝi estu tutmonda kaj ke esperantistoj ĉie en la mondo partoprenu. La organizanta teamo enhavas homojn de Ameriko, Eŭropo kaj Azio. La teamo strebas logi homojn ĉe la periferioj de Esperantujo, kiuj kutime ne povas partopreni renkontiĝojn. Ili planas la programon por ke ĝi estu spertebla por homoj en ĉiu horzono.
Carlos Pesquera Alonso, TEJO-estrarano por kongresoj, klarigas ke pro la pandemio TEJO turnas sian atenton malpli al tradiciaj renkontiĝoj kaj pli al la interreto.
– TEJO fokusiĝas pli al retaj renkontiĝoj. Ni ne forgesas la fizikajn eventojn, sed ni vere lernis kiom malfacilas atingi tutmondecon kiam oni devas vojaĝi, ĉar multaj ne povas tion fari. Aldone, la situacio ankoraŭ estas riska sanrilate, tiel oni povas esti proksima al aliaj Esperantistoj malgraŭ la distanco. Ankaŭ en aliaj kampoj TEJO pli agas rete ol antaŭe – multaj eventoj, prelegoj, kunsidoj nun okazas rete, kaj tio estas modelo por estonta agado.
Li agnoskas la malcertecon pri la IJK, kiu estas planita por la somero en Ukrainio.
– La plano A estas okazigi la IJK-n fizike ĉi-jare en Kijivo, sed ni konscias ke povas esti ke tio ne eblos. Tial ni havas internan limdaton por anonci la nuligon, kaze ke tio neprus. Se la rezulto estos tiu, ni havos kaj sufiĉe da tempo kaj sufiĉe da sperto por organizi retan eventon, sed tio estas plano B. Ĝi estas skizita sed ne difinita.
Io preme a ”pausa” al controlo remote e tote le mundo se arresta
Le gutta que cade del valvula deveni immobile in medie cammino al lava-plattos Le autos stoppa al strata foras e toto deveni silente Le fumo se rigidi super le caminos Le nubes deveni fixate in le celo, e anque le sol detra illos
Homines cessa respirar Illes sede toto calmemente Detra volantes, con telephonos in lor manos, ante computatores e televisores
Quando il ha le pausa nos pote cogitar: Ubi nos ora es? Ubi nos vade? Qual mundo nos edifica e qual mundo nos destrue? Qual aere plena nostre pulmones? Qual pensatas inhala nostre cerebros?
Tosto io premera ”action” e le mundo continuara como sempre ma oh! -iste suave pausa sia continuate un poco plus Forsan dece minutas, proque non un hora? Quando le mundo del veloce video clips finalmente mutesceva, le longe pensatas poteva retornar, iste lente pensatas le quales tanto mancava al mente
”Se zorge pensi pri la afero, la efektiva ekzisto de Esperanta literaturo estas ja konsterna.” Tion skribas Sten Johansson, kiu mem kulpas pri pluraj el la plej legindaj originalaj romanoj en Esperanto. Por kio do utilas tiu literaturo – ĉu nur por evoluigi la lingvon, kiel opinias iuj? Aŭ ĉu ĝi povas havi iun celon en si mem?
En la kongresa libroservo en Lisbono.
Mi iam havis konatinon, kiu plendis pri sia kunloĝantino, ke tiu tro multe legas anstataŭ vivi. Al mi tiu plendo ŝajnis stranga. Ĉu estas konflikto inter vivo kaj legado? Fakte, iam la superaj klasoj tre timis ke iliaj servistinoj foruzas sian tempon legante romantikajn romanojn, anstataŭ fari tion, por kio ili ekzistas: priservi la mastrojn. Evidente el la vidpunkto de la servistino eĉ la plej banala romanaĉo estis pli sencohava ol la peza kaj enua servado. Sed ni, kial ni legas literaturon? Kaj kial kelkaj el ni eĉ verkas ĝin?
Kian celon havas literaturo?
Laŭ mi la literaturo vastigas nian realon, kreas paralelajn mondojn, distras, edukas, provokas nin, profundigas al ni la vivon. Ĝi donas al ni la okazon ekzerci nin pri empatio kun aliuloj, eĉ portempe identiĝi kun tute aliaj homoj.
Sed kial ekzistas literaturo en la internacia lingvo Esperanto? Kian celon ĝi havas, kaj kian valoron?
En la komenca tempo de la lingvo ne ĉiuj esperantistoj konsentis pri la valoro de literaturo en Esperanto, kaj precipe ne pri la bezono de originala literaturo. Pluraj homoj antaŭvidis por la nova lingvo limigitan rolon de “helplingvo”, kaj rigardis kun suspektemo la ambiciojn de aliaj, kiuj ekuzis la lingvon por krei beletron. Tia kreado povis esti danĝera, laŭ iuj, ĉar ĝi minacis la simplecon de la lingvo, kaj krome riskis prezenti Esperanton kiel konkuranton de naciaj lingvoj.
Tia kritika sinteno tamen ne povis haltigi la strebadon de tiuj, kiuj pro diversaj motivoj volis verki beletre en Esperanto. Kaj efektive, la historio de Esperanto estas intime ligita kun ĝia literaturo. Kiam Zamenhof kreis sian lingvon, beletraj tekstoj estis por li grava ilo por elprovi kaj pliriĉigi la lingvon. Novaj vortoj, novaj esprimoj, viglaj parolmanieroj ktp ofte estiĝis dum verkado aŭ tradukado de literaturo.
Eĉ hodiaŭ oni ofte aŭdas la opinion, ke la Esperanta literaturo gravas ĉefe por pliriĉigi kaj evoluigi la lingvon. Esperanto estas lingvo sen ŝtato, multe uzata kaj stabila nur en ege malmultaj kampoj de la vivo. En la plej multaj situacioj ĝi estas preskaŭ neuzata kaj sekve ankoraŭ nestabila. Tiujn truojn en la praktika uzado povas ŝtopi kaj fliki la literaturo.
Se zorge pensi pri la afero, la efektiva ekzisto de Esperanta literaturo estas ja konsterna. Temas ne nur pri lingvo malgranda, sed krome pri lingvo, kiu estas minoritata en preskaŭ ĉiu individuo, kiu ĝin uzas. Kiom ajn ni kunvenas kaj interretumas, ni faras tion nur dum eta parto de nia tempo. Eĉ en familioj Esperantlingvaj, nacia lingvo kutime superregas.
Malgraŭ tio, multaj homoj sentas aspiron esprimi en Esperanto sentojn, ideojn, rakontojn en beletra formo. Surprize kaj mirinde, ĉu ne? Sed se troviĝas en la mondo homoj, kiuj pasigas parton de sia vivo en iu difinita lingvo, ŝajnas al mi nature, ke estiĝu en tiu lingvo ankaŭ la vastigita realo de literaturo.
Iufoje oni debatas, ĉu la literaturo en Esperanto formas apartan Esperantan kulturon. Laŭ mi, ĉiu verko estas parto de la monda literaturo, kaj samtempe tute persona kreaĵo de la aŭtoro. Krom tio, kelkaj estas parto ankaŭ de nacia literaturo, de aparta ĝenro, de skolo, aŭ de alia subgrupo de verkoj. La Esperanta literaturo estas unu tia subgrupo, sed ĝi ne tre koheras, pro naturaj kialoj. Aliflanke, ĉu naciaj literaturoj pli koheras? La malkohereco ne ĝenas min. Mi eĉ dubas, ĉu plia kohereco estus dezirinda.
Laŭ konata kliŝo, verkado de poemoj en Esperanto sekvas tuj post la kurso por komencantoj. Kaj la tuta historio de la lingvo – ekde la unuaj jaroj ĝis hodiaŭ – vere plenas je poetoj pli aŭ malpli talentaj. En la frua epoko temis grandparte pri patosa romantismo, kiu en naciaj lingvoj jam estis eksmoda. En sekvaj jardekoj aperis poezio pli matura, kaj post 1980 la originala poezio ekhavis novan branĉon el kantotekstoj de muzikistoj.
La unua originala prozo de beletra karaktero aperis ekde 1891 en gazetoj. La verkado kaj publikigado de rakontoj en Esperanto do tre baldaŭ postsekvis la poezian kreadon, kaj ĝi multe antaŭis la romanojn. Tio estas natura afero; mallongajn prozaĵojn oni povas publikigi en gazetoj, kaj ilia verkado ne signifas tro grandan fortostreĉon. Ankaŭ en la plua evoluo de originala literaturo noveloj ludis gravan rolon.
La Esperanta beletro estas amatora afero, kreata de amatoroj, eldonata de amatoroj, kaj ĝiaj revuoj – kulturaj kaj movadaj – pli facile atingeblas ol ĝiaj libroservoj. Krome, la legantoj ne ĉiam regas la lingvon tiel bone, kiel la meza leganto de nacilingvaj verkoj. Do, multaj cirkonstancoj pli favoras mallongan prozon ol ampleksajn, kelkcentpaĝajn verkojn.
Ekde 1907 tamen estiĝis ankaŭ romanarto en la nova lingvo. Inter tiuj fruaj romanoj oni trovas distraĵojn kaj romantikajn rakontojn, ideajn aŭ religiajn edifaĵojn, sed baldaŭ ankaŭ verkojn de pli moderna speco.
La literaturo – kaj prozo kaj poezio – ĉiam estas kampo de formaj eksperimentoj. Tio validas pri la Esperanta beletro same kiel pri nacilingvaj. En Esperanto la eksperimentado koncernas ĉefe la lingvon, dum ni ankoraŭ grandparte atendas niajn novigantojn, se temas pri la maniero rakonti.
Oni jam diversloke publikigis listojn de plej valoraj originalaj verkoj. La plej konata listo estas la “Baza legolisto” de William Auld.
Por tiu, kiu ŝatus facile trovi rete legeblajn originalajn rakontojn el diversaj epokoj, mi proponus la liston de 25 klasikaj noveloj.
Fine, se mi mem proponus legindajn verkojn (kun pardonpeto al poetoj ke temos nur pri prozaĵoj), mi dirus:
Endre Tóth: Lappar, la antikristo. Novelaro el 1982 en iomete kafkeca stilo, kiu meritus atenton en ajna lingvo.
Spomenka Štimec: Ombro sur interna pejzaĝo. Romano el 1984 pri la vivo post fino de amrilato, specife esperantista kaj samtempe universale homa.
Ivan Ŝirjaev: Sen titolo. Lerta, sprita romano el la 1920-aj jaroj sed eldonita nur en 1995, pri amproblemoj de junulo en iama epoko, verkita de frua bona stilisto.
Mikaelo Bronŝtejn: Mi stelojn jungis al revado. Romano el 2016, kiu iel enkorpigas la historion de Sovetunio kaj de ties esperantistoj.
La ministerio de sano de la Demokratia Respubliko Kongo anoncis “revigliĝon” de la ebola viruso en la orienta flanko de la lando post kiam oni estis informinta, ke virino tie mortis pro la malsano je kvar tagoj antaŭe. La anonco venas je tri monatoj post kiam la Monda Organizaĵo pri Sano deklaris finon de la ebola epidemio en la Provinco Ekvatora en la okcidento de la lando. La okcidentafrika ebola krizo mortigis pli ol dek mil homojn inter la jaroj 2013 kaj 2016. (CD)
Post amasaj protestoj de esperantistoj, la japana anglalingva kultura magazino ”Esperanto” ne plu nomiĝos ”Esperanto”. La eldonantoj deklaras, ke ili ankaŭ post la nomŝanĝo ”vartos amikan kaj kunlaboreman rilaton” kun Japana Esperanto-Instituto.
La skandalo eksplodis en decembro, kiam iuj japanaj esperantistoj ekdisvastigis asertojn, laŭ kiuj japana firmao volas ŝteli la vorton ”Esperanto” kaj malpermesi al esperantistoj libere uzi ĝin. La protestoj temis pri la unua numero de la anglalingva kultura magazino ”Esperanto”.
Al la protesta kampanjo aliĝis ankaŭ UEA, kaj eĉ Svisa Esperanto-Instituto (SES), kiu diskonigis nefermitan leteron rilate la strebon de la japana eldonejo registri la nomon ”Esperanto” por sia periodaĵo. ”Ni devas protekti nian kulturan heredaĵon kaj nian kulturan identecon”, argumentis SES.
Japana Esperanto-Instituto (JEI) dekomence esperis je bona kunlaboro kun la nova periodaĵo, kiu eĉ proponis aperigi tekstojn en Esperanto, sed post intensaj diskutoj ankaŭ la estraro de JEI aliĝis al la postulo ke la revuo ne uzu la nomon ”Esperanto”.
Krom organizaĵoj, ankaŭ diversaj individuaj esperantistoj dise en la mondo indignis pro la uzo de la vorto ”Esperanto” kaj multaj kolere mesaĝis al la eldonejo. En la retejo Change.org aperis diverslingvaj peticioj kontraŭ la revuo. El tiuj la japanlingva ricevis pli ol 250 subskribojn.
– La plej serioza afero estas, ke tro da bruo bazita nur sur supozoj kaj ne sur faktoj flanke de esperantistoj subfosas la reputacion de la Esperanto-movado, skribis Ikuko Kitagawa, la prezidanto de JEI, al Libera Folio, lige kun la diversaj kampanjoj kontraŭ la revuo.
La 8-an de februaro JEI diskonigis informon, laŭ kiu la tutmonda esperantistaro atingis la finan celon de sia kampanjo: la vorto ”Esperanto” estos forigita el la titolo de la kultura revuo. Samtempe la eldonantoj refoje asertas, ke ili neniam havis la celon alproprigi al si la vorton ”Esperanto”:
Ni petis registron de varmarko “Esperanto Culture Magazine” nur en la kampo de eldonaĵoj ene de Japanio. Ni deklaras, ke per tio ni havas nenian intencon limigi eldonagadon de ajna eldonaĵo kun skribo de Esperanto. Ni volas, ke neniu en Japanio eldonu samnomajn eldonaĵojn. Ni nur sekvis la kutimon registri varmarkon por glate irigi komercon, kaj tiu registrado rilatas nur enlande.
La eldonejo Gutenberg Orchestra (GO) daŭre deklaras sian amikan sintenon al JEI:
GO deklaras, ke ĝi kunhavas grandan idealon pri la progresigo de internacia komunikado kaj kultura interŝanĝo kun JEI, kaj vartos amikan kaj kunlaboreman rilaton kun JEI.
Tamen evidentas, ke la agresema konduto de esperantistoj influis la sintenon de la eldonejo al Esperanto, kaj jam ne klaras, ĉu kaj kial la revuo sub sia nova nomo pretos aperigi materialojn en aŭ pri Esperanto, kiel oni pli frue planis.
Povas esti, ke esperantistoj denove per sia agresa konduto sukcesis konvinki eblan aliancanon, ke pli saĝe estas ne interrilati kun stranguloj.
Intra colloquium cum classis aëriæ strategis, summus dux Iranicus Ali Khamenei Iraniæ rationem finalem et irreversibilem de contractu anno bis millesimo decimo quinto facto enuntiavit, dicens Iraniam omnes passus nucleares reversuram esse, si Civitates Foederatæ Americæ omnes sanctiones resolverint. Dixit quoque Iraniam obligationibus suis ex contractu stetisse, accusans Civitates Foderatas Americæ et tres civitates Europæas fidei datæ exsolvendi nollendi. (IR)
Libiaj rivaloj akordiĝis pri registaro agonta ĝis elekto. Tio estas parto de paca procezo post la libia enlanda milito. Delegitoj de la Libia Politika Dialoga Forumo subtenata de la Unuiĝintaj Nacioj voĉdonis en Ĝenevo, Svisio, por elekti Mohammad Junes Menfi kiel la prezidanton de la Prezidanta Konsilio kaj la komerciston Mohammed Dbaiba kiel la ĉefministron, venkante la prezidanton de la Ĉambro de Reprezentantoj Aguila Saleh kaj la ministron pri internaj aferoj Fati Baŝaga. (LY)
”Ascolta attentemente! Prepara te! Prepara te! Sta firmemente! Batte tu manos contra tu femores! Colpa le terra con le pedes a tote fortia! A tote fortia! An yo morira? An yo morira? An yo vivera? An yo vivera? Isto es le viro villose que portava le sol e lo faceva brillar Ascende! Ascende! Ascende al altor del brillante sol! Haaa!!!”
Mi timor deveni furor ma mi furor non deveni odio Mi furor deveni vigor Mi vigor non deveni violentia Mi vigor deveni dansa
Yo dansa un ballo bellicose pro espaventar e facer escappar le inimicos e tunc nemo debe morir
***
Yo vincera! Ma non con violentia sed con habilitate Yo triumphara! Ma non con armas sed con le balla e tunc le massas exultara!
La guvernerio Bahrainana imperis, ke omna gimnastikeyi endoma, lecioni gimanstikal endoma, hali sportal e balno-baseni klozesez por du semani depos sundio por impedar la koronaviruso difuzar su. Ol anke permisis, ke sepadek centimi ek l‘ employati dil enti ed institucuri guvernerial laborez de sua hemi. La guvernerio Grekiana impozis ekiro-interdikto e klozis omna skoli sekundara por dek dii depos saturdio en Attiki, sud-Grekia, e Thessaloniki e Khalkidiki, nord-Grekia. (BH)
TEJO nun serĉas angleparolantajn trejnistojn por projekto kiu ne temas pri Esperanto. En la projekto financata de Konsilio de Eŭropo devos partopreni ankaŭ neesperantistoj, kaj do ne eblas uzi Esperanton. Sed la aranĝo tamen utilos por diskonigi Esperanton, laŭ la prezidanto de TEJO.
En la Eŭropa junulara centro en Strasburgo. Foto: EYC Strasbourg.
La du angleparolantajn trejnistojn TEJO serĉas por du aranĝoj. Unu laŭplane devos okazi en la Eŭropa Junulara Centro en Strasburgo (Francio) fine de marto, kun tridek partoprenantoj, el kiuj duono estos neesperantistoj. La daŭranta pandemio evidente povos influi la realigon de la kvintaga aranĝo, tiel ke ĝi parte aŭ tute okazos rete.
La trejnado celas konsciigi la partoprenantojn pri intersekciismo kiel ilo kontraŭ diversspeca diskriminacio. ”Estos precipe konsiderataj diskriminacioj kontraŭ vundeblaj grupoj kiel junulinoj, GLATanoj, handikapuloj, rifuĝintoj, romaoj kaj aliaj minoritatanoj”, laŭ klarigo en la retejo de TEJO. Lingva diskriminacio ne estas menciita.
La dua anglalingva trejnado celas ”spertigi la partoprenantojn pri naturmedia daŭripoveco kaj homaj rajtoj kaj kapabligi la trejnotojn pledi por klimata justeco kaj daŭripova estonteco.” Ĝi laŭplane okazos meze de marto en Slovakio, kun dudek partoprenantoj, el kiuj duono estu esperantistoj.
NI demandis al Charlotte Scherping Larsson, la prezidanto de TEJO, kial TEJO partoprenas en projektoj, en kiuj esperantistoj prelegu en la angla al aliaj esperantistoj.
Charlotte Scherping Larsson
– La ĉefa agado de TEJO estas en Esperanto. Kiam temas pri la laboro kun Konsilio de Eŭropo, en la pasinteco ili subtenis aktivaĵojn en Esperanto. Ni laboras nun kun ili por ke ni denove povu fari projektojn en Esperanto, ekzemple ni skribis al ili kaj petis aldoni Esperanton kiel laborlingvon por staĝoj.
– Tamen, por ĉi tiuj projektoj subtenataj de KdE ili volas ke nur duono de la partoprenantoj estu esperantistoj. Tio limigas la eblon uzi Esperanton en tiuj projektoj. En niaj Erasmus+projektoj, ni sukcese havis Esperanton kiel ĉefan laborlingvon.
Ĉu oni antaŭvidas, ke tiuj projektoj iel utilos por disvastigi la uzon de Esperanto? Kial oni ne aparte mencias lingvan diskriminacion?
– La projektoj de KdE estas platformoj por interŝanĝi ideojn inter junuloj el pluraj lingvaj fonoj. Esperanto kiel solvo al la lingva malegaleco en eŭropa medio nature iĝos diskuttemo en ajna projekto, en kiu juna esperantisto partoprenos. Kaj dum tiaj projektoj la instancoj aŭskultas la temojn priparolatajn, kio influas ilin kaj estas bona ŝanco por ni.
