La Esperantlingva versio de la konata retejo Global Voices ekzistas de 2013, sed ĝi kelkfoje estis proksime al forvelko pro manko de kunlaborantoj. Nun la retejo vigliĝis kaj regule aperigas bonkvalitajn artikolojn pri plej diversaj tutmondaj temoj. Ni petis Manuela Burghelea rakonti, kiel tio sukcesis.

La prestiĝa internacia reto de volontulaj blogantoj kaj tradukantoj, Global Voices, ekhavis sekcion en Esperanto jam en 2013. Tamen dum multaj jaroj mankis aktivuloj, artikoloj aperis neregule kaj la lingva kvalito estis nestabila.

De kelka tempo tamen rimarkeblas nova vigliĝo de la projekto – aperas artikoloj pri aktualaj temoj, ekzemple pri la protestoj en Belorusio, la konflikto en Karabaĥo, aŭ pri lingvaj aktivuloj diversloke en la mondo.

Ni petis Manuela Burghelea, unu el la ĉefaj aktivuloj de la projekto, rakonti pri la nuna stato de Global Voices, aŭ Tutmondaj Voĉoj, kiel ĝi nomiĝas en Esperanto.

Libera Folio: La retejo lastatempe vigliĝis kaj aperas multaj interesaj artikoloj, kial tio okazas?

Manuela Burghelea: – Mi ne havas magian respondon al tio, kial la retejo tiom multe vigliĝis en la lastaj jaroj, sed mi kredas ke aktiva serĉado de kunlaborantoj havis gravan rolon. Ni varbis novajn kunlaborantojn en kongresoj, revuoj, retejoj, intervjuoj aŭ individuaj alskriboj de konatoj. Ekzemplo de tiu varbado estas la alvoko publikigita pasintjare ĉe la retejo de TEJO, por kunlabora projekto celanta tradukadon de artikoloj pri genra egaleco. Rimarkindas ke lastatempe pli da junuloj kaj pli da virinoj aliĝis al nia teamo.

– Krom tio, la interesoj de nia aliĝantaro estas diversaj kaj tio speguliĝas en la temoj de niaj artikoloj: lingvoj, indiĝenoj, interreta aktivismo, homaj rajtoj, rifuĝintoj, interalie.

Kiom da homoj kunlaboras nun pri la Esperanta versio de la retejo? Kiel evoluis la afero post 2013, kiam ni unue raportis pri ĝi?

– Ekde la kreado de la esperantlingva sekcio de Global Voices en 2013, naŭdek homoj entute aliĝis kiel kunlaborantoj, kiuj aktivis en diversaj periodoj. En la lasta jaro, kvarono el tiuj estis aktivaj, tio estas, kunlaboris per tradukado aŭ provlegado. Nuntempe mi partoprenas la administradon de la retejo kune kun Herman Dekeŭnink. Helpus nin multe la pliiĝo de provlegantoj, tio garantias pli rapidan fluon de publikigado.

Kial kaj kiam vi mem aliĝis al la teamo? Kial vi trovas la taskon inda je via atento?

– Mi aliĝis al Global Voices en 2016, ĉar mi aŭdis pri ĝi de Herman. Tamen mi aliĝis tiam ne al la esperantlingva sekcio, sed al la rumanlingva (mia denaska lingvo), ĉar mi estis lernanta Esperanton de ĉirkaŭ unu jaro kaj mi ne taksis mian nivelon en Esperanto sufiĉe bona. Mi aliĝis al la esperantlingva sekcio en 2018. Mi volis gajni sperton kiel tradukisto dum mi ĝuis la liberecon elekti miajn plej ŝatatajn artikolojn kaj traduki el diversaj lingvoj.

La plej multa enhavo en la Esperanta versio ŝajne estas tradukita el la angla. Ĉu estas enhavo ankaŭ el aliaj lingvoj?

– Efektive la plej multa enhavo estas produktita en la angla, do granda parto de niaj tradukoj estas elangligoj, sed ni ankaŭ ofte tradukas el la hispana, el la portugala, el la franca aŭ el la rusa, interalie. Global Voices disponeblas en pli ol kvindek lingvoj. Tamen ne ĉiuj sekcioj estas same aktivaj kaj malmultaj produktas originalan enhavon.

Ĉu la centra rolo de la angla en la projekto ne influas la enhavon?

– La projekto Global Voices naskiĝis en Usono, en internacia renkontiĝo de blogistoj organizita de la Universitato Harvard, kaj poste etendiĝis al ĉiuj kontinentoj.  La plejmulto de la publikigitaj artikoloj estas neokcidentcentritaj. Tamen, mi ne povas nei la ekziston de certa influo, de certa redaktora vidpunkto pri tutmondaj okazaĵoj, kaj lingvo ja rolas en tio.

– Pasintjare, Global Voices estis partnero de Unuiĝintaj Nacioj por la Internacia Jaro de Indiĝenaj Lingvoj. Ĉu tio ne estas agnosko de niaj streboj, eĉ se neperfektaj, al plurlingveco kaj al konservado de diverseco?

En 2013 oni diskutis pri tio, ĉu estonte eblus verki originalan enhavon en Esperanto, kaj poste traduki ĝin al aliaj lingvoj kadre de Global Voices. Ĉu intertempe okazis progreso tiufronte?

– Laŭmemore nia lasta, mallonga originala artikolo en Esperanto temis pri niaj paĝindikiloj, kiun oni tradukis ankaŭ al la rumana, la malagasa, la hispana, la itala kaj la angla. Ni nun kunverkas artikolon pri genroneŭtrala lingvaĵo en konstruitaj lingvoj.

– La kvanto de la originala enhavo en Esperanto certe povus esti pli granda, se ĵurnalistoj aŭ verkemuloj aliĝus al nia teamo post legado de la konsiloj por verkistoj. Ni ankaŭ daŭre serĉas kunlaborantojn por tradukado kaj provlegado kaj invitas homojn aliĝi al Global Voices.

Pli pri la temo:

• Steven Brewer volas montri la utilon de Esperanto al Global Voices (2018)
• Monda blogaro nun ankaŭ en Esperanto (2013)
• Global Voices bezonas provlegantojn (2013)

UEA laŭ la estraro ne plu havas monon por pensia programo de la oficistoj. Por havigi subvenciojn la estraro decidis uzi la servojn de la firmao Kosmo, kies posedanto membras en la financa komisiono de la asocio. La buĝeto por 2021 denove estis prokrastita.

La komitato de UEA en sia reta kunsido en sabato la 24-a de oktobro denove malsukcesis aprobi la buĝeton por la jaro 2021. Tiu estis jam la tria prokrasto. La ĉefa malkonsento ĉi-foje temis pri la pensia aranĝo por la nunaj kvar oficistoj, por kiu laŭ la estraro kaj la ĝenerala direktoro mankas mono.

En aŭgusto la diskuto pri la buĝeto estis prokrastita, ĉar mankis kontentiga plano pri la ”financa resanigo” de la asocio, kiun la estraro devis liveri en januaro. En septembro okazis nova kunveno, sed daŭre mankis konkretaj proponoj, kaj la buĝeto ne estis pritraktita.

Sojle al la sabata kunsido la estraro daŭre ne povis liveri detalan planon pri konkretaj paŝoj. En mesaĝo sendita al la komitata listo nur kelkajn horojn antaŭ la kunsido, prezidanto Duncan Charters tamen donis kelkajn informojn pri la planoj de la estraro.

Interalie li informis, ke la estraro jam aprobis kunlaboron kun la firmao Kosmo ”por ricevi maksimume profesian helpon por sukcesa stipendipetado, kerna elemento por plibonigi la financan staton de la Asocio”.

Al tio tuj reagis la antaŭa ĝenerala direktoro, nuna komitatano Osmo Buller, kiu atentigis, ke tia decido kreas konflikton de interesoj:

– Tio signifas, ke Francesco Maurelli kiel posedanto de Kosmo ne plu povas esti membro de la financa komisiono nek okupi aliajn formalajn rolojn en UEA, kiuj rekte aŭ nerekte povas havi financajn konsekvencojn. La komitato konstatu tion en la hodiaŭa kunsido. Temas pri postulo, kiu sekvas el la normala praktiko pri intereskonfliktoj kaj kiun ankaŭ UEA devas apliki, li skribis en la komitata diskutejo.

Ĝenerala direktoro Martin Schäffer argumentis, ke la interpreto de Osmo Buller pri la intereskonflikto estas ”ege tro strikta”. Fine la komitato dum sia sabata kunsido ne trovis tempon pritrakti la demandon pri la konsisto de la financa komisiono, sed prokrastis ankaŭ tiun decidon ĝis iam poste.

La investa politiko de UEA estis amplekse sed senrezulte traktata dum la komitata kunsido. Martin Schäffer petis, ke la komitato faru decidon pri la investa politiko de la asocio.

– Oni ellaboru bonan planon, ĉar nuntempe kuŝas tro da mono tute ne investite. Ni devus havi ideojn, kiel tion estonte investi, kompreneble sen altigi la riskojn. Mi ne antaŭvidas, ke la enspezoj povus reveni al la antaŭa situacio, sed oni povus konsiderinde altigi la enspezojn.

Komitatano Renato Corsetti, mem gvida membro de la financa komisiono, argumentis, ke la komitato ne povas senaverte kaj senplane decidi pri financa politiko.

– La maksimumo kiun ni povas diri, estas ke oni investu prudente  laŭ la konsiloj de fakuloj. Ĉio cetera devas esti proponita anticipe de la estraro por ke la komitatanoj pripensu kaj decidu, ĉu akcepti aŭ ne. Alikaze ni diskutas sen praktika konkludo.

Dennis Keefe atentigis, ke la investoj de UEA estu morale defendeblaj. Fine oni konsentis, ke la komitato poste decidu pri investaj gvidlinioj.

La pensiaj aranĝoj de la nunaj oficistoj de UEA estis alia temo, kiun la prezidanto menciis en la retmesaĝo sendita kelkajn horojn antaŭ la sabata kunsido. Same kiel ĉiuj respektindaj labordonantoj en Nederlando, ankaŭ UEA ĝis nun havis pensian programon por siaj dungitoj. Ekde 2021 tamen ne plu, laŭ la buĝeta propono de la estraro.

La prezidanto en sia mesaĝo asertis, ke la nederlanda leĝo malpermesus tian pensian aranĝon: ”Ni pretas respondi eventualajn demandojn, respektante la privatecon de individuoj, sed principe UEA intencas fari justajn kompensojn laŭ la ĝisnunaj aranĝoj, sed ne havas leĝan rajton estontece mem iniciati novan internan pensiosistemon.”

Dum la komitata kunsido evidentiĝis, ke la leĝo ja ne malpermesas pensiajn programojn pere de eksteraj kompanioj, kio ja estas la regulo en Nederlando, sed ke la estraro simple volas ŝpari monon. Se UEA ne plu kontribuos al la estontaj pensioj de siaj oficistoj, tiuj post sia emeritiĝo ili ricevos nur la minimuman ŝtatan pension, je kiu rajtas ĉiuj loĝantoj de Nederlando, sendepende de tio, ĉu ili entute laboris ie.

Osmo Buller argumentis, ke nepras plu rezervi en la buĝeto iun sumon por la estontaj pensioj de la nunaj oficistoj. Ĉar temas pri maksimume tri tuttempaj oficistoj, la kosto laŭ li povus esti maksimume 7 000 eŭroj jare.

– Oni parolis pri morala respondeco ĉe investoj. Similan moralan respondecon ni devas postuli de ni mem kiel labordonanto.

Li proponis provizore aldoni al la buĝeto 7 000 eŭrojn, kaj samtempe altigi la buĝeteron de membrokotizoj je la sama sumo. Laŭ li la nun buĝetita sumo 126 710 eŭroj ĉiukaze estas tro pesimisma, konsiderante, ke UEA en 2019 enspezis 146 733 eŭrojn de kotizoj.

Ĝenerala direktoro Martin Schäffer siavice asertis, ke Buller estas tro optimisma pri la kotizoj, kaj ke la asocio simple ne plu havas monon por la pensia aranĝo de la oficistoj:

– Verdire mi opinias ke ni ne povas elspezi pli. La buĝeto jam estas absolute ĉe la limo, kaj mi ankaŭ ne antaŭvidas ke la kotizoj kaj abonoj povas esti tiom pli, ĉar ankaŭ ĉi-jare ekzemple la kvanto de abonoj al la revuo Esperanto kaj membrecoj kun revuo malkreskis, do ni ne atingos la saman kvanton kiel en la lasta jaro. Nur pro la virtuala kongreso ni verdire sukcesis havi iom pli da aliĝoj en kategorio B.

Martin Schäffer opiniis, ke la komitato simple akceptu la buĝeton tia kia ĝi estas.

– Ne eblas aldoni, se ne estas mono. Oni nenion povas fari. Ni ne povas elspezi kion ni ne havas. Ni aprobu la buĝeton. Ne eblas momente havi novan pensiaranĝon. Se la tempoj ŝanĝiĝos, estos alia afero. Eventuale oni eĉ povos pagi por pasinta tempo. Sed niaj membroj meritas, ke nia mono estu traktita adekvate.

La komitato tamen subtenis la proponon de Osmo Buller denove prokrasti la aprobon de la buĝeto, kaj proponon de Michael Boris Mandirola, laŭ kiu la modifita buĝeto enhavu eron por neatenditaj elspezoj eventuale kaŭzotaj de la reformoj, kiujn la asocio eble trairos dum la venonta jaro.

Ĝis la fino de novembro la estraro devos prezenti novan proponon de buĝeto por la jaro 2021 kaj gvidliniojn por la investa politiko. Se ne aperos aparta bezono, la komitato ne kunvenos por pritrakti la buĝeton, sed decidos pri ĝi retpoŝte. Same retpoŝte estos diskutita la demando pri intereskonflikto kaj la konsisto de la financa komisiono.

Dum la komitata kunsido estis levita ankaŭ la demando pri la Jarlibro, kiu estis nuligita por ŝpari monon en 2018. Tiam la estraro aludis, ke anstataŭ la Jarlibro aperu trijara ”almanako”, kiu ne estu aŭtomate sendita al la membroj, sed mendebla de dezirantoj.

Pri la ”almanako” parolis ankaŭ Mark Fettes en sia adiaŭa intervjuo en La Ondo de Esperanto, sed poste la temo ŝajne estis forgesita de la nova estraro. La unua ”almanako” devis aperi en 2020, sed ĝi ne aperis.

– Pri la Jarlibro estis propono havi trijaran almanakon, sed ni ne diskutis tion ĝis nun, diris Duncan Charters dum la kunsido.

Pli pri la temo:

• UEA planas ludoni almenaŭ parton de la CO
• La komitato de UEA ne aprobis la buĝeton
• La estraro forgesis resanigi la financojn de UEA

Iam komence de la pasinta jarcento la nederlanda kolonia funkciulo P.W. van den Broek verkis en Esperanto ampleksajn gramatikojn de la sanskrita kaj tibeta lingvoj. Tiujn manuskriptojn hazarde malkovris la historiisto Carolien Stolte dum siaj esploroj en la Specialaj Kolektoj de la universitata biblioteko en Leiden. Kun ŝia permeso, Libera Folio aperigas tradukon de ŝia artikolo pri la trovaĵo.

English original: The Esperanto textbooks that never were

Esplorado alportas multajn momentojn da ĝojo, kaj mia preferata el tiaj momentoj plej bone priskribeblas per la esprimo “hazarda neplanita eltrovo en arkivoj”: trovi ion, kion vi fakte ne serĉis. Apenaŭ ekzistas io pli alloga ol tiri fadenon, pri kies ekzisto vi ne konsciis, nur por vidi, kio malnodiĝos. Tial mi sentas apartan eksciton, kiam la priskriboj en la Specialaj Kolektoj entenas informojn kiel [loko de kreado: nekonata]:[kreinto: nekonata] kaj [dato de kreado: nekonata].

Plej multaj arkivoj bezonataj de mi por miaj nunaj esplorlaboroj kutime estas foraj, sed jam delonge mi lernis ne ignori la Specialajn Kolektojn: oni neniam scias, kion ili povas enteni. Pro tio ĉi-foje, kiam miaj esplorlaboroj daŭre surfacigis internacian korespondadon en Esperanto dum neprobabla periodo (la 1960-aj jaroj) kaj ene de tre malverŝajna komunumo (hindiaj socialistoj), mi decidis ĵeti rigardon.

Ĉu io en la Specialaj Kolektoj povas konekti Hindion kun la modernaj esperantistoj? Apenaŭa ŝanco de io tia. Do mia surprizo estis trea, kiam la katalogo montris al mi Orientan Manuskripton 6767: Kompleta Gramatiko de la Tibeta Lingvo klarigita en Esperanto.

Ene de du grandaj kovertoj de la eldonejo Brill Publishers ripozas ama laboro. Orienta Manuskripto 6767, fakte, estas du manuskriptoj. Unu el ili enhavas gramatikon de la tibeta lingvo, kun alfabeto, sintakso kaj lingvaj apartaĵoj, ĉio zorge klarigita en Esperanto; la alia enhavas gramatikon de la sanskrita lingvo, kiu ricevis la saman traktadon.

Ambaŭ gramatikoj estas vastaj kaj metodaj verkoj. Bedaŭrinde, la kovertojn ne akompanas kunteksto, sed kaj la aŭtoro de la manuskriptoj kaj la persono, al kiu la eldonejo Brill plusendis ilin, estas listigitaj, kio donas ideon, kiel la dokumentoj alvenis al la Specialaj Kolektoj.

Unue, la aŭtoro, P. W. van den Broek, estis nederlanda kolonia funkciulo en Javo. Li okupis plurajn postenojn tra sia kariero, kies pinton konsistigis lia nomumo kiel ”assistant-resident”, la plej alta funkciulo en regiona gubernio. Li ankaŭ estis fonda membro de Nederlandsch-Indische Esperantisten-Vereeniging (Nederland-hinda Esperanto-asocio).

Kiel Heidi Goes atentigas, en la 1920-aj jaroj Van den Broek eĉ gvidis Esperanto-kurson sur la paĝoj de la bulteno de la asocio, Neratja, sub la pseŭdonimo “Esperantist”. Evidente, kiam li retiriĝis de la kolonia servo, li daŭrigis sian mision disvastigi Esperanton kaj verkis ĉi tiujn lernolibrojn pri la tibeta kaj la sanskrita.

Oni memkompreneble povus sin demandi: kiom freneza estis la projekto? El nuntempa vidpunkto lernolibro kia ĉi tiu ŝajnus eĉ pli limigi la – jam limigitan – potencialan publikon por la tibeta kaj la sanskrita. Tamen, el la vidpunkto de la intermilitaj jaroj, tiaj lernolibroj efikus ĝuste male: ili neniigus la bezonon publikigi lingvo-instruajn librojn en la denaska lingvo de ĉiu studanto. Specife en la kampo de arto kaj sciencoj Esperanto havis multajn engaĝiĝintajn partianojn.

Antaŭ la ĝenerala akcepto de la angla lingvo kiel internacia komunikilo de scienco oni organizis provkonferencojn nur en Esperanto, kiujn oni entuziasme distrumpetis kiel “pruvon pri nebezono de interpretistoj”. Denove la Specialaj Kolektoj liveras informojn: KITLV DH 1326 enhavas leterojn de la “Nederlanda Asocio por Uzo de Esperanto en la Artoj kaj la Sciencoj” el la 1940-aj jaroj, kiuj laŭdas la internaciigan efikon de Esperanto sur la laboron de la fakuloj.

Ne nur P. W. van den Broek estis konvinkita pri la neceso de siaj lernolibroj, ankaŭ eldonejo Brill klare ne prifajfis tian eblon. En la kovertoj troveblas flugfolio de eldonejo en Lepsiko, tute en Esperanto, varbanta per la multaj alfabetoj, kiujn ĝi kapablas presi. Evidente ekzistis precedenco. Tamen la tekstoj devis unue esti ekzamenataj de fakulo.

Tiu fakulo, se juĝi laŭ la kovertoj, estis Cornelis van Arendonk. Cornelis van Arendonk studis la araban lingvon ĉe Snouck Hurgronje kaj verkis doktoriĝan tezon pri la frua araba historio. Amasiginte tre laŭdatan lingvan kaj filologian sperton, li estis nomumita ”adjutor Interpretis Legati Warneriani”, posteno ligita al la konservado de la Orientaj Manuskriptoj de la kolekto.

Tamen la manuskriptoj neniam forlasis la skribotablon de Van Arendonk en la biblioteko, kaj verŝajne tial ili ankoraŭ kuŝas tie. Ni povas nur diveni la kialojn. Ĉu Van Arendonk trovis la manuskriptojn nepublikigindaj? Lia nekrologo en la jarlibro de la Nederlanda Reĝa Akademio de Artoj kaj Sciencoj (KNAW), kies membro li estis, rakontas pri la detalemo, kiun li postulis de aliaj kaj de si mem. Tamen ankaŭ la malo same probablas: li trovis la projekton fascina.

Ĉi tia fasciniĝemo ŝajnis karakterizi grandan parton de la profesia vivo de Van Arendonk. Liaj sperto kaj emo prepari kritikajn eldonojn de tekstoj igis lin tre populara fakulo, sed liaj kolegoj ”timis peti lian helpon, sciante ke tio senĉenigos helpeman spiriton tute nekontroleblan, tre simile al la ĝinoj de la Mil kaj Unu Noktoj”. Malmultaj el la tekstoj, super kiuj li laboris, estis presitaj, do oni ne povas eviti sin demandi, ĉu inter ili troviĝas la elegantaj klarigoj de Van den Broek pri la sanskrita kaj la tibeta lingvoj en Esperanto.

Carolien Stolte

Traduko el la angla originalo: Francisco Javier Moleón.

Republikigo nur kun aparta permeso de la aŭtoro.

Ne necesas enkonduki amason da novaj vortoj en Esperanto por verki en ĝuebla lingvaĵo. Tion montris Anna Löwenstein per siaj verkoj. Nun ŝi malkaŝis sian sekreton – sliparon kreitan dum multaj horoj da laboro en la malantaŭo de ŝia aŭto. Sed kial ŝi dum jaroj verkis en tiel stranga loko?

Ĉu efektive ekzistas plenaj sinonimoj en Esperanto – aŭ en ajna lingvo? Kaj se jes, por kio ili do utilas, se ili ja estas plene sinonimaj?

Neologismoj de ĉiam estas populara disputtemo inter esperantistoj. Iuj volas enkonduki laŭeble multajn novajn vortojn por riĉigi la lingvon – eĉ se neniu ilin komprenos. Aliaj trovas ĉiujn novajn vortojn malutilaj, kaj preferus forigi ankaŭ parton de la jam uzataj vortoj.

Anna Löwenstein opinias, ke bone eblas verki varian kaj ĝueblan beletron per la ekzistantaj rimedoj de la lingvo, uzante vortojn, kiujn ordinaraj esperantistoj konas. Tion ŝi faris en siaj romanoj, kaj nun ŝi malkaŝis unu el la sekretoj malantaŭ ili.

Komence de oktobro ŝi aperigis en la reto sian Sinonimaron, liston de proksimume kvincent vortoj kun kelkaj sinonimoj kaj parencaj konceptoj por ĉiu kapvorto. Ni petis ŝin rakonti pri la projekto.

Libera Folio: Por kiu celo vi preparis vian sinonimaron?

Anna Löwenstein: – Mi komencis fari la Sinonimaron tutsimple ĉar mi mem bezonis ĝin. Tio okazis antaŭ proksimume 25 jaroj, kiam mi ektradukis mian propran romanon La ŝtona urbo el la angla en Esperanton. Ofte mi bezonis alternativon por ordinara vorto kiel “bela” aŭ “malrapida”, kaj iom pripensante la aferon, esplorante en PIV (kiu mem donas kelkajn sinonimojn), mi trovis plurajn eventualajn solvojn. Kiam la sama vorto aperis kelkajn tagojn poste, necesis ripeti la saman pripensadon, la saman esploradon, kaj mi baldaŭ konkludis, ke estus bona ideo noti la rezultojn de tiu cerbumado sur slipon, anstataŭ refari la samajn esplorojn ĉiufoje.

– Esenca libro, kiun mi konsultadis dum mi verkis mian romanon en la angla, estis la plej fama kaj kompleta anglalingva sinonimaro Roget’s Thesaurus. Mi ne uzis ĝin nur por serĉi sinonimojn, kvankam evidente verkanto ofte trovas tion utila por eviti ripetojn, sed pli grave, por serĉi la precizan nuancon, kiun mi bezonis en difinita kunteksto. Sub ĉiu kapvorto en la Thesaurus, aŭ “Vortotrezoro”, aperas tuta serio da parencaj konceptoj, tiel ke oni ne nur trovas samsignifajn vortojn, sed vojaĝas ĉirkaŭ la baza koncepto. Tiu estis la modelo, kiun mi imitis etskale kreante mian propran sinonimaron.

Kiujn principojn vi sekvis en la laboro?

– Necesas emfazi la fakton, ke mi preferas serĉi aŭ krei sinonimojn interne de la ekzistanta vortostoko de Esperanto. Ĝenerale mi provas uzi nur Fundamentajn aŭ oficialigitajn radikojn. Tio ne signifas, ke la Sinonimaro tute ne enhavas neoficialajn vortojn, sed mi ĉiam zorge pensas, antaŭ ol aldoni ilin al la listo, kaj strebas uzi nur tiujn, kiuj ŝajnas al mi ne malhaveblaj.

Vi diris, ke vi okupiĝis pri la Sinonimaro en aŭto. Kial?

– Mi verkis kaj poste tradukis mian unuan romanon sidante sur la malantaŭa sidloko de mia aŭtomobilo dum miaj infanoj estis en la lernejo. La lernejo estis malproksima de nia hejmo, kaj ne havis sencon iri kaj reveni du fojojn ĉiutage. Anstataŭe mi preferis parki la aŭton sub arbo kaj labori. Sur la malantaŭa sidloko mi havis tutan bibliotekon: librojn pri la keltoj kaj romanoj, dum mi verkis la romanon, kaj poste, kiam mi tradukis ĝin, mi bezonis PIV.

– Evidente en la aŭtomobilo mi ne havis skribmaŝinon aŭ komputilon, do mi verkis mane. En la 90aj jaroj tabuletoj ne ekzistis, poŝtelefonoj ne estis inteligentaj, kaj Interreto estis atingebla nur per pena sistemo de altelefonado, certe ne farebla en aŭtomobilo. La kartojn mi kolektis en malgranda kartona skatolo, kiun mi ankoraŭ nun uzas. Kvankam mi kreis la sinonimaron unuavice por mi mem, dum ĝi iom post iom kreskis, mi komencis havi la ideon, ke ĝi povus utili ankaŭ al aliaj verkistoj. Tial mi pli sisteme aldonis al ĝi, kun la ideo iam eldoni ĝin.

Do, vi laboras pri la Sinonimaro jam multajn jarojn. Ĉu vi planas plu kompletigi ĝin?

– Kvankam mi okupiĝas pri la Sinonimaro de almenaŭ 25 jaroj, ne temas pri seninterrompa laboro. Mi ne sisteme aldonas al ĝi, sed nur kiam mi efektive verkas kaj renkontas tiun bezonon trovi la ĝustan vorton. Tio okazas precipe kiam mi tradukas, plejparte miajn proprajn verkojn. Mi ekkreis ĝin kiam mi tradukis La ŝtona urbo, daŭrigis kun Morto de artisto, kaj nun, tradukante mian trian libron La memoraĵoj de Julia Agripina, mi denove konstante utiligas ĝin kaj kreas novajn kartojn. Tiu aliro, kvankam ne sistema, havas la avantaĝon, ke temas pri vera bezono en vera kunteksto. Tial mi ofte trovas solvojn, kiuj eble ne venus en mian menson, se mi ne elpensus ilin en la kunteksto de reala bezono.

– Fininte mian nunan traduklaboron, ĉu mi daŭrigos kaj kompletigos ĝin? Mi povos fari tion nur sub la stimulo de efektiva bezono. Eventuale mi povus decidi traduki iun tekston (ne la propran) nur kun la celo kreskigi la sinonimaron.

Kial vi nun trovis ĝin preta por diskonigo?

– Fakte ĝi ne estas preta, aŭ almenaŭ ne kompleta. Tamen kun proksimume 500 kapvortoj ĝi jam estas utila, kaj efektive mi mem konstante utiligas ĝin dum mia traduklaboro. Se homoj volas informi min pri mankantaj vortoj kaj doni sugestojn pri kompletigoj, mi volonte ricevos iliajn proponojn. Atentu, ke mi nur tre ŝpareme aldonas neoficialajn vortojn, do mi tute ne interesiĝas pri sinonimoj de la speco ekslamacii, kurta, poka, eosto, ktp.

Estus tre oportune, se via sinonimaro estus serĉebla en simila maniero kiel ekzemple Komputeko. Ĉu vi interesiĝus pri tia solvo?

– Mi ja deziras, ke la Sinonimaro restu ligita kun la retejo La Bona Lingvo, kie ĝi nun aperas kaj kies principojn ĝi sekvas. Ĉi-momente ĝi estas serĉebla per Ctrl+f (aŭ Cmd+f se oni uzas komputilon Mac). Per tiuj klavoj elstariĝas ĉiuj aperoj de la serĉata vorto. Certe eblus plibonigi tiun sistemon, kaj mi volonte akceptus proponojn fari tion.

Ĉu vi konis la sinonimaron de Jaan Ojalo, kaj ĉu eble uzis ĝin? Ĉu estas pliaj provoj pri Esperantaj sinonimaroj?

– Mi scias, ke ekzistas kelkaj sinonimaroj en Esperanto, sed laŭ mia impreso tiuj konsistas plejparte el listoj de tiuj neoficialaj vortoj, kiujn mi persone neniam uzus kaj ne intencas aperigi en mia propra sinonimaro.

– En la verko de Ojalo, se oni serĉas anstataŭaĵon por la vorto malbela, oni trovos turpa, hida kaj fia. Du el tiuj estas vortoj, kiujn mi mem neniam uzus. Kontraste, en mia sinonimaro sub la kapvorto malbela oni trovas: abomena, naŭza, aĉa, malloga, malplaĉa, malgracia, maldelikata, malharmonia, maleleganta, misproporcia, kripla, tordita, fuŝa, monstra, nevidinda, malvidinda, maldezirinda, fivizaĝa, ĉevalvizaĝa, bufa, fakoĉera, ordinara, nerimarkinda, horora, terura, ŝoka, kruda. El tiuj, fakoĉera kaj horora estas neoficialaj vortoj.

– Evidente la plejmulto el tiuj vortoj ne estas absolutaj sinonimoj, sed sugestoj, kiuj povus utili al verkisto, aŭ por anstataŭigi la banalan vorton malbela, aŭ por eviti ripetojn, aŭ por trovi pli precizan nuancon por la specifa kvalito de malbeleco, kiun oni deziras prezenti. Mankas tamen la propono de Ojala fia, kiu aperas sub la kapvorto malbona, ĉar mi supozas, ke ĝi rilatas ĉefe al moralaj kvalitoj, kutime ne al la fizika aspekto.

Kiel do via sinonimaro diferencas ekzemple de tiu de Ojalo?

– Komentante pri mia sinonimaro, kiam mi anoncis ĝin en Facebook, iu skribis, ke tio ŝajnas nova ideo por evoluigi Esperanton. Laŭ mi Esperanto estas jam funkcianta lingvo. Ĝi ne bezonas la helpon de ĉiu hazarda verkanto, kiu arogas al si la rajton ampleksigi la vortaron. Mia kontribuo al Esperanto per la Sinonimaro espereble estos montri, kiom eblas fari per la jam ekzistantaj rimedoj de la lingvo. Ne necesas inventi neologismojn aŭ prunti vortojn el aliaj lingvoj; sufiĉas kree utiligi la sistemon de kunmetaĵoj kaj afiksoj por transdoni ĉiun nuancon de la emocio aŭ priskribo, kiun oni deziras prezenti al la leganto.

En 1959 Radio Polonia unuafoje ekparolis en Esperanto. Dum jardekoj la elsendoj estis fundamenta ŝtono en Esperantujo, sed ekde 2011 ili okazas per volontulaj fortoj, en la reto. Okaze de la mila elsendo de la nova Pola Retradio ni petis Barbara Pietrzak rakonti pri la historio kaj nuntempo de la Esperanto-redakcio.

Dum diversaj periodoj elsendis en Esperanto radiostacioj dise en la mondo, sed la programoj el Varsovio dum jardekoj havis gravegan signifon por la Esperanto-movado.

La regulaj Esperanto-elsendoj de Radio Polonia, kiel tiam nomiĝis la eksterlanda servo de Pola Radio, post longa paŭzo rekomenciĝis en 1959, lige kun la jubilea, 44-a Universala Kongreso samjare en Varsovio.

Preskaŭ kvardek jarojn laboris tie ankaŭ Barbara Pietrzak, kiu nun gvidas la volontulan skipon de Pola Retradio. Okaze de la mila elsendo de Pola Retradio ni petis ŝin rakonti pri siaj spertoj.

Libera Folio: Kiel okazis ke vi persone ekokupiĝis pri la elsendoj de Pola Radio en Esperanto?

Barbara Pietrzak: – En 1968, post la morto de mia edzo Marek Pietrzak, cetere Esperanto-aktivulo, mi ricevis inviton de la Esperanto-redakcio de Pola Radio komenci tie laboron kiel redaktoro. Tiam fakte la unuan fojon la Esperanto-redakcio povis dungi novan laboranton post 1959. Mi estis tiam esperantistino jam kun 10-jara staĝo kaj aktivis en la pola junulara movado. Aliflanke la propono estis por mi pli vasthorizonta perspektivo, por kiu mi volonte rezignis pri pedagogia laboro.

Kiuj estas viaj plej karaj memoroj de la jaroj, kiam la elsendoj okazis kadre de la pola publika radio?

– En la daŭro de pli ol 40 jaroj amasiĝis multegaj tiaj rememoroj. Ili koncernas ĉiujn facetojn de tiu ĉi laboro kaj malfacilus indiki unusolan. Apartenas al ili kontaktoj kaj renkontiĝoj kun aŭskultantoj, raportado pri Esperanto-eventoj, la unua raportado pri la Universala Kongreso, vastiĝado de la redakciaj taskoj. Resume, al tiu plej kara rememoro apartenas la daŭra vastiĝado kaj altiĝado de la profesiaj kompetentoj kaj en la fino laboro kun novaj kolegoj kaj kun la malnovaj en la redakcio, kiam mi jam fariĝis ĝia estro. Ĉion ĉi mi traktas kiel veran trezoron.

Barbara Pietrzak estis la lasta estro de la Esperanto-redakcio, ekde la jaro 2000 ĝis sia emeritiĝo en 2007. En la lasta jaro ŝi devis batali por defendi la pluan ekziston de la Esperanto-redakcio, kiu tamen iom post iom estis nuligita.

La lasta ordinara radia elsendo devis okazi en la Zamenhof-tago la 15-an de decembro 2006, sed la nuligo lastmomente estis iom ŝovita, eble pro skandalo ĉirkaŭ eldiraĵo de Jerzy Targalski, la tiama vicprezidanto de Pola Radio, kiu uzis la judan devenon de Zamenhof kiel argumenton kontraŭ la daŭrigo de la elsendoj.

Poste la prezidanto de Pola Radio, Krzysztof Czabański, bedaŭris la eldiraĵon kaj informis, ke la esperantlingvaj elsendoj en Pola Radio ne malaperos, sed plu ekzistos en interreto. Kiam la ordinaraj elsendoj per satelito kaj mallongaj ondoj estis ĉesigitaj la 8-an de januaro 2007, efektive tuj estis lanĉita novformata, podkasta elsendo.

Ankaŭ tiuj elsendoj tamen fine estis tute nuligitaj en majo 2010. En la sekva jaro la retaj elsendoj tamen renaskiĝis, jam kun volontula teamo, kaj de tiam ne ĉesas. Pola Retradio ĵus aktualigis la administran sistemon de sia retpaĝo, kie aŭdeblas ankaŭ la ĵusa mila elsendo. La elsendoj estas haveblaj ankaŭ en la formo de podkasto.

Jen aliflanke malpli facile trovebla ekzemplo de la tradicia formato de Pola Radio: elsendo de la 24-a de oktobro 2003:

https://www.liberafolio.org/wp-content/uploads/2020/10/pr20031025.mp3

Libera Folio: Kiel ŝanĝiĝis la formato de la elsendoj, kiam vi transiris al nurreta elsendado?

Barbara Pietrzak: – Tiu nurreta elsendado komenciĝis jam en la lastaj jaroj de nia funkciado en Pola Radio, aparte kiam pri la Esperanto-programo en Pola Radio ĉefe respondecis Gabi Kosiarska, kun kiu mi senĉese kunlaboris. Sed en Pola Retradio – ekster la strukturo de la publika Pola Radio – la ĉefa ŝanĝo estis, ke ne plu eblis elsendi ĉiutage.

– La ĉefa tasko estis reorganizi la teamon. Tion ni faris kun Gabi Kosiarska. Preskaŭ tuj revenis Milada Szwedo, Wojtek Usakiewicz. Poste realdodoniĝis Maciej Jaskot, aldoniĝis Tomasz Miller, Krystyna Grochocka. Sed estis kun ni ekde la komenco Simono Pejno, Saliĥ Zakirov, Bruce Crisp, kiuj transprenis la pezon de la teknika flanko de la funkciado. Ne ĉiuj restis ĝis nun, sed des pli alte ni taksas la senĉesan asistadon de nia teamano el Kanado.

Kaj kion pri la enhavo?

– Ni sekvis la insistajn petojn de la aŭskultantoj kiuj pledis por daŭrigo de nia laboro, eĉ ekster la publika kadro, kaj ilian deziron laŭeble malmulton perdi el la riĉa oferto, kiun nia Esperanto-Redakcio liveris dum 43 jaroj. Tion ni klopodis atingi, kvankam kelkfoje en nova formo, kion eldevigis la ofteco de la elsendoj. Dufoja elsendado semajne modifis nian rilaton al ekzemple aktualaĵoj el Pollando. Post la forigo de la Esperanto-programoj el Pola Radio nia ĉi-rilata misio finiĝis. Sed evidente tiaj informoj daŭre troviĝas en la programoj interalie rilate ekonomiajn, sociajn, kulturajn aferojn.

– La literaturaj elsendoj gravitis al la laŭtprezentado, legado de literaturaĵoj, kiel laste de „Quo Vadis” de Henryk Sienkiewicz en la E-traduko de Lidia Zamenhof. Pli ofte ol iam ni ĉerpas el la tre modesta saviĝinta arkivo de Pola Radio. Ni kiel dirite klopodis konservi la tradicion kaj stilon de la malnova Esperanto-redakcio de Pola Radio, adaptiĝante al la reta epoko.

Kio ŝanĝiĝis teknike?

– Ekde majo 2013, kiam nia elsendoplatformo instaliĝis ĉe WordPress, ni denove povas proponi al niaj geaŭskultantoj ĉerpaĵojn el la elsendoj paralele legeblajn kaj aŭskulteblajn (aktualaĵoj, kulturaj kaj sciencaj informoj, felietonoj), kio estis daŭrigo de la tradicio, kiun ni ekigis en 2003. Poste kiel ĉerpaĵoj aperis en nia paĝo ankaŭ sondokumentoj, aparte intervjuoj.

Ĉu vi daŭre havas regulan kontakton kun aŭskultantoj?

– Dum la lastaj 9 jaroj pro la evoluo de la reto, sociaj portaloj, la maniero de la komunikado signife ŝanĝiĝis. Iom post iom preskaŭ tute malaperis tradiciaj leteroj, la reagado fariĝis elektronika, recenzaj mesaĝoj gravitis al mallongaj – eĉ se aferkernaj – reagoj kaj ŝatoj, ŝatosignoj kun samtempa plukonigado fare de niaj aŭskultantoj de informoj pri niaj unuopaj elsendoj al diversaj retaj grupoj.

– Daŭra kaj tradicia okazo por la kontakto kun la aŭskultantoj estas fizikaj renkontiĝoj dum Esperanto-eventoj, dum la UK-oj. Nun ni frontas novan epokon, ankaŭ pro la pandemio, de realtempaj, distancaj renkontiĝoj. Kaj tiel ekzemple dum la Virtuala Kongreso ni havis kvar tiajn renkontiĝojn, kaj plej verŝajne pli ofte ni klopodos renkontiĝi kun la geaŭskultantoj ekzemple pere de Zoom.

Kiuj estas viaj aŭkultantoj, ĉu novaj esperantistoj aŭ veteranoj?

– Ili konsistas same el veteranoj, kiuj memoras tempon kiam ni elsendis per mallongaj ondoj, per satelito, helpe de WRN (jam en la reta epoko). La senduba dojeno inter ili estas Jorma Ahomäki el Finnlando, kiu eĉ en la krepuska vivperiodo, kiel li ĝin difinas, tenis kun ni ĝis antaŭnelonge viglan korespondan kontakton – febla fizike, sed vigla intelekte. Kaj kompreneble la rondon de niaj radi-amikoj eniras novaj personoj, ne nepre ĵusaj lingvolernintoj, sed evidente novaj lingvokonantoj, freŝbakitaj esperantistoj kiuj lernis la lingvon rete, ekzemple per Duolingo.

Ĉu vi scias, kiuj el viaj programeroj estas la plej popularaj?

– Sendube oni tre alte taksas la variecon de la elsendoj. Neniam nome ni fokusiĝas pri unusola temo (krom esceptaj raportaj elsendoj pri kaj el Universalaj Kongresoj). Multaj aŭskultantoj kiel la plej ŝatatajn programerojn mencias intervjuojn kun elstaraj, sed ja ankaŭ mezaj, esperantistoj. Ne nur aktualajn, sed ankaŭ arkivajn.

– Al la ŝatataj programeroj apartenas literaturaj elsendoj (arkivaj) kaj tiuj, kiuj sonprezentas verkojn de nia literaturo, ekzemple la jam menciitan „Quo Vadis”. Multajn ŝatantojn havas nia sciencbultena rubriko. Sed kiel interesan ekzemplon mi menciu protestojn de aŭskultantoj, kiuj negative reagis je nia intenco iumomente malpli da atento doni al la kronvirusaj informoj.

En la epoko kiam komenciĝis la Esperanto-elsendoj, radio estis unu el tre malmultaj manieroj de tuja internacia komunikado. Nun la aferoj statas alimaniere. Por kio hodiaŭ unuavice estas bezonataj viaj elsendoj, laŭ vi?

– Mia opinio eble ne tiom gravus, sed ja la opinioj de la aŭskultantoj, kiuj daŭre taksas niajn elsendojn kiel kvalitan lingvomedion, en kiu ili fajnigas kaj altigas siajn konojn pri la parola lingvouzo. Dank’ al prikomunumaj kaj movadaj informoj la novaj aŭskultantoj enmovadiĝas, la ceteraj sekvas la vivon de la E-komunumo. Fine ĉiuj ĝuas la Esperanto-kulturon.
Ĉu malmulte?

– Eble iom malmodeste en la fino mi kuraĝas citi la el la mesaĝoj venintaj okaze de nia unumila elsendo. Nia usona aŭskultanto deklaris, kaj liajn vortojn konfirmis aŭskultanto el Serbio: ”Dufoje semajne riĉigas mian vivon via bonega kaj grava laboro.”

Rilataj ligiloj:

• Pola Retradio
• Juda Zamenhof ne taŭgas por Pola Radio (2006)
• Esperanto-elsendoj ĉesos en Zamenhof-tago (2006)
• Elsendoj en Esperanto daŭros ĝis jarŝanĝo (2006)
• Pola Radio haltigas la Esperanto-elsendojn (2010)
• Esperanto-elsendoj el Pollando pluvivas kaj populariĝas (2011)
• La ĉefa voĉo de Esperantujo rememoras (2011)