Astronautas en la Stasion Spasial Internasional (SSI) responde a un gotea de aira cual ia resulta cisa de un colide. On ia trasa la gotea a un buco peti en un capsula usada per trae un ecipo nova en junio.
On crede ce la dana ia es causada par la colpa de un frato de roca volante tra la spasio a rapidia alta – un micrometeorite. La controlores de mision en Houston e Moscva dise ce la ses ecipores de la laboreria orbitante no es en peril.
Tal colpas es sempre un menasa per la SSI. Lo ia es construida per es capas de tolera un bombarda constante de fratos de polvo.
La controlores ia es avertida sur la problem par sensadores de la presa de aira en la stasion. La astronautas ia es alora dorminte, ma cuando los ia leva per sua labora a martedi, los ia debe xerca la gotea.
Los ia trova lo en la veculo Soiuz rusce, en cual on ia trae tre ecipores a la stasion a 8 junio. Entre los ia es Alexander Gerst de Deutxland, ci va prende la posto de comanda.
Gerst ia confirma la presentia de la buco par pasa sua dito supra lo. On ia reali direta un repara, usante un selinte e un banda per covre la buco, sur cual on dise ce lo ave un diametre de du milimetres.
La astronautas labora aora con injeniores sur la tera per evalua esce on nesesa un repara plu durante.
Gerst, como ance Serena Auñón-Chancellor de la SUA e Sergei Prokopiev de Rusia, va usa la mesma veculo Soiuz per revade a la Tera a la fini de la anio.
La prezidanto de UEA, Mark Fettes, instigas esperantistojn respondi al enketo de la Rajtprotektanto de EU pri multlingveco. ”Esperantistoj devus ludi aktivan rolon en tiaj civitanaj iniciatoj”, li skribas en gazetara komuniko. UEA eĉ proponas pretajn respondojn.
Emily O’Reilly, la Rajtprotektanto de EU. Foto: EU.
Je la 23-a de julio 2018 la Rajtprotektanto (“Ombudsmano”) de la Eŭropa Unio malfermis publikan konsultiĝon pri la uzo de lingvoj en la organoj de EU. Nun UEA unike alvokas al esperantistoj plenigi la enketon, kaj eĉ proponas respondojn.
Eŭropa Unio havas 24 oficialajn lingvojn, kaj EU-civitanoj rajtas uzi ĉiun el ili por komuniki kun instancoj de la Unio, kaj ricevi respondon en tiu sama lingvo. Ene de la organoj de EU tamen oni ofte uzas nur kelkajn lingvojn: la angla, la franca, kaj la germana havas specialan statuson kiel “proceduraj lingvoj”.
Ĉiu instanco havas proprajn oficejajn kutimojn kaj regulojn por decidi, kiun lingvon oni (ĉefe) uzas inter laborantoj kaj en labordokumentoj. Plej ofte temas pri la angla kaj/aŭ la franca. La suma kosto de la tuta tradukado kaj interpretado ĉe ĉiuj organoj de la EU estas ĉirkaŭ 1 miliardo da eŭroj jare, aŭ 2 eŭroj por ĉiu EU-civitano.
La ĉefa celo de la Rajtprotektanto estas pritrakti plendojn de civitanoj kaj organizoj pri misagado de EU-instancoj. Ties oficialaj prijuĝoj estas nur rekomendaj, sed EU-instancoj ĝenerale akceptas kaj aplikas ilin. Similaj postenoj ekzistas en multaj landoj de la mondo, kaj ili ofte estas la plej alirebla punkto por civitano, kiu spertas problemon kun la registara burokratio.
La Eŭropa Rajtprotektanto ankaŭ rajtas memstare komenci esploron pri la funkciado de Eŭropaj instancoj. Tiu rajto estas nun utiligata por starigi publikan konsultiĝon pri la uzado de lingvoj.
La Rajtprotektanto rimarkigas en la priskribo de la konsultiĝo, ke EU-instancoj ja en kelkaj okazaj rajtas limigi la multlingvecon pro praktikaj kaj buĝetaj kialoj, sed mankas iu travidebla unuforma regularo pri tio.
Plej zorgiga estas la manko de lingvaj versioj en retpaĝoj kaj en publikaj konsultiĝoj, ambaŭ forumoj celataj al vasta publiko. La konsultiĝo demandas, ĉu estu oficiala regularo pri lingvouzo ene de instancoj, por publikaj retpaĝoj kaj publikaj konsultiĝoj, kaj kiam kaj kiel oni limigu la aron de uzataj lingvoj. Fine venas demandoj pri kiel pagi por eventuala plia tradukado, kaj ĉu estas rolo por maŝintradukoj.
Individuoj kaj organizoj neregistaraj, registaraj kaj komercaj rajtas respondi al la konsultiĝo. La publika konsultiĝo estas alirebla rete, havebla en ĉiuj oficialaj EU-lingvoj, kaj la limdato por kontribui estas la 30-a de septembro 2018.
En gazetara komuniko aperinta la 29-an de aŭgusto prezidanto de UEA Mark Fettes komentas jene:
“Estas salutinde, ke la Ombudsmano petas la opiniojn de la civitanoj pri tiel grava temo. Nia movado de multaj jaroj substrekas ke lingva justeco estas esenca dimensio de justa socio. La eŭropaj civitanoj spertas tre malegalecan traktadon de siaj lingvoj. Ni pledas por Esperanto kiel integrita elemento de justa lingvopolitiko por ĉiuj civitanoj. Esperantistoj devus ludi aktivan rolon en tiaj civitanaj iniciatoj. Per niaj respondoj ni montru, ke ni pensas pri Esperanto ne izolite, sed en la kunteksto de kompleksa moderna socio kun multaj lingvoj. Iom post iom, ni eduku aliajn pensi same.”
Temas fakte pri la unua fojo, ke gazetara komuniko de UEA alvokas al partopreno en specifa ekstera agado. Aperis antaŭe alvokoj por kontakti lokajn gazetojn aŭ konatojn, sed ne por direkti la esperantistaron amase respondi al unu enketo, kiel okazas nun.
UEA tradukis la demandojn al Esperanto kaj rekomendas respondojn en rete alirebla dokumento. Ĝi rekomendas starigon de klaraj unuecaj politikoj pri lingvouzo, kaj ĝenerale proponi dokumentojn kaj retpaĝojn en laŭeble multe da lingvoj. Kie tio ne estus praktika, UEA rekomendas proponi version en kelkaj EU-lingvoj kaj en Esperanto. Fine ĝi rekomendas, ke ŝtatoj kun favorata laborlingvo kontribuu pli al la tradukbuĝeto, por kompensi tiun avantaĝon.
Un dirjior beljes ci ia labora per un compania rusce de aser ia mori pos cade de un construida de nove niveles.
Dr Bruno Charles De Cooman ia es la vispresidente per rexerca e developa a NMLK (Aser Novolipetsk). On ia trova sua corpo pos cuando el ia cade de un construida de apartes en la Strada Serafimovitx, prosima a la Cremlin en Moscva.
La razona per la cade es nonclar, ma la polisia investiga.
La compania NLMK ia confirma la mori de De Coonan en un declara formal, e ia envia compatia a sua amadas. La jigante de aser ia esplica ce lo “no va comenta sur la detalias de la trajedia ante clari tota la situa”.
NLMK es entre la companias la plu grande de aser en Rusia, e es poseseda par Vladimir Lisin, un oligarca e un de la omes la plu rica en la pais.
Resente, Lisin ia perde $832 en asiones – cisa 4% de sua fortuna – cuando la conselor economial xef de presidente Vladimir Putin ia proposa aumentas de imposta a companias de mina.
La aidores de Putin ia dise ce on va usa la revenu de imposta per finansia un crese prometeda de spende sosial. Lisin es un criticor fote de la projeta.
Un fem de Hongkong ci ave 21 anios dise ce el ia es enganada per sposi un om nonconoseda sur Xina continental, cuando el ia partisipa en un sposi “finjeda”.
El dise ce on ia informa el ce el debe fa la rol de un sposa nova en un sposi simulada, como un parte de sua aprendes per deveni un organizor de sposis. En la rituo, el e la om ia suscrive un documento vera de sposi.
La fem ia comprende ce el es vera sposida sola pos revade a Hongkong, do el ia xerca aida legal. La polisia local no ia pote aida, car atestas ia manca ce un crimin ia aveni, donce el ia vade a la Federa de Sindicatos de Hongkong.
En maio, la fem, de ci on no ia publici sua nom, ia vide un anunsia en Facebook per un stajia de artiste de macia. Ma pos presenta se per la rol, la compania ia convinse el a segue un curso de organizor de sposis en loca.
On ia dona a el un semana de instrui sin custa en Hongkong, pos cual on ia dise ce, per susede la curso, el nesesa partisipa en un sposi finjeda en Fuzhou, un provinse xines. En julio, el ia suscrive un documento de solisita de sposi en un sentro de governa local.
La compania ia dise a el ce la sposi va es nonvalida a pos. Ma pos sua reveni a Hongkong, un de la otra persones en sua clase ia convinse el ce la situa es un engana.
La fem resta sposida per la presente, e va debe cisa solisita un divorsa. Lo no es clar ci es la om ci el ia sposi, o esce la om ia vade a Hongkong a pos.
Tong Kamgyiu, dirijor de la Comite de Diretos e Beneficas de la Federa de Sindicatos, ia dise: “Esta es un forma nova de sposi frodosa. Me senti deludeda e no pote crede ce lo aveni an en Hongkong moderna. On ia esplota la fem cuando el ia sabe no cosa sur la situa. Sua perde la plu grande es ave un rejistra de sposi, e lo ia causa un dana psicolojial a el.”
En cada anio, la polisia de Hongkong vide, per promedia, mil casos de sposi frodosa cual traversa la frontera. Abitores de Xina ci es sposida a un person de Hongkong pote solisita abita mesma en la site.
Propedeŭtiko dum multaj jaroj estis furora vorto en antaŭenigo de Esperanto. Oni ofte asertis, ke instruado de Esperanto draste faciligus lernadon de pliaj lingvoj. Sed kiukondiĉe kaj kiom multe Esperanto kiel unua fremdlingvo efektive helpas ĉe la lernado de plia lingvo? Tion esploras Lu Wunsch-Rolshoven en sia artikolo.
En Britio ekde deko da jaroj okazas instruado de Esperanto en kelkaj lernejoj sub la iom konata nomo Springboard to Languages (aŭ Esperante “lingvolanĉilo”). Junaj lernejanoj inter 7 kaj 11 jaroj lernas unue Esperanton, poste alian fremdan lingvon, ekzemple la francan. Indas konscii, ke la entuta instruado de lingvoj en Britio nuntempe ne tre intensas, kaj ankaŭ tiu komenca instruado de Esperanto okazas dum nur 20 lecionoj – unu leciono semajne dum 20 semajnoj. Ĉu tiu komenca lernado de Esperanto multe helpas la postan lernadon de la alia lingvo? Jen unu el la demandoj, kiujn traktas la akompanaj sciencaj studoj.
La malnova atendo pri propedeŭtiko, prepara lernado, estas, ke Esperanto helpu eĉ tiom multe, ke poste la infanoj, kiuj malpli longe lernis duan fremdlingvon, ekzemple la francan, fine havu pli altan nivelon en tiu lingvo ol tiuj infanoj, kiuj dum la tuta tempo lernis la francan. Tiaĵo tamen ne estis rekte esplorita en la eksperimentoj, pri kiuj ĉi-jare raportis Karen Roehr-Brackin kaj Angela Tellier. Ne estis paralelaj klasoj, kiuj tuj lernis la francan. (Sed atentindas ĉi-rilate ekzemple studo de Halloran el 1952, vidu sube.)
Ĉu Esperanto helpas pli ol ekzemple la itala aŭ germana?
Oni esploris interalie jenan demandon: Ĉu ĉe la lernfaciligo vere temas pri aparta eco de Esperanto? En Britio oni nun instruis al kvar grupoj de infanoj de 8 kaj 9 jaroj unue, dum duona lernojaro, 20 lecionojn de Esperanto, respektive de la itala kaj de la germana, kaj poste, dum la dua jarduono, la francan, same malmulte. (La kvara grupo unue ricevis instruadon en io kun la nomo „Esperanto-plus“ – tio estis ne nur lernado de Esperanto, sed ankaŭ aparta atentigo pri lingvaj formoj kaj skemoj.)
Ĉiu verdkora fervorulo kompreneble nun tendencas veti je Esperanto, nome ke la Esperanto-grupo atingis pli bonajn rezultojn en la franca. Bedaŭrinde la esploristoj Karen Roehr-Brackin kaj Angela Tellier devis konstati, ke ne estis signifaj diferencoj inter la grupoj rilate al la entuta progreso ĉe ilia posta lernado de la franca. La detaloj legeblas en la sciencpopulariga artikolo.
Krome oni povas legi en resumo de la studo unuflanke ke Esperanto estis pli facile lernebla ol la franca por lingvo-komencantoj (por ni ne vere surprize) kaj ke la lernado de Esperanto havis niveligan efikon, kiu iom reduktis la individuajn diferencojn inter la infanoj (pri tia efiko legu ankaŭ sube). Aliflanke la rezultoj ne montris mezureble pli grandan avantaĝon per Esperanto por la evoluo de metalingva atentemo aŭ pli grandan postan sukceson en la lernado de alia fremda lingvo. Tio estas iom sobriga rezulto, kiel notas la aŭtoroj, kaj oni pretas konsenti.
(La artikolo mem troveblas per sci-hub. La aŭtoroj priskribas siajn rezultojn kaj la relativan nesukceson ankaŭ en sia prezento por la revuo Language Problems and Language Planning, LPLP.)
En Facebook Renato Corsetti komentis ke laŭ li en tio, kion li povis konstati, temis pri tro malmultaj infanoj, tro junaj infanoj kaj tro malmulta instru-tempo. (Estis pluraj klasoj de po trideko da infanoj, ili aĝis ok aŭ naŭ jarojn, kaj oni instruis al ili Esperanton kaj la aliajn lingvojn dum proks. 20 horoj.) Renato opinias, ke la “plej honesta studo” pri la afero estas tiu de J. H. Halloran (A Four Year Experiment in Esperanto as an Introduction to French, 1952). Indas tralegi tiun studon por iom ekkompreni, kiun efikon Esperanto povas havi kiel prepara fremdlingvo por posta lingvolernado. Ne kredu, ke tiom malnova studo estus tute malnoviĝinta – la matematika statistiko tiutempe jam havis potencajn ilojn, kaj la aŭtoro zorge aplikis ilin. Indas ĵeti rigardon al la studo.
Unue lerni Esperanton estas pli bone por atingi pasivan kapablon en la franca
La aŭtoro J. H. Halloran ne faras tre ĝeneralajn konkludojn, sed diferencigas – laŭ la celo de la lingvolernado (ĉu pli direkte al la aktivaj kapabloj, ĉu pli al la pasivaj), laŭ la inteligenteco de la lernantoj kaj laŭ la apartaj kapabloj rilate al vortoj. Distingante laŭ tiuj unuopaj celoj kaj grupoj Halloran venas al jenaj konkludoj (mi aliordigas kompare kun la studo-resumo):
Se la celo de la lingvoinstruado estu la pasiva lingvokono, tiam indis uzi unue tempon por instrui Esperanton. Tiuj, kiuj komencis per Esperanto kaj lernis la francan dum nur tri jaroj, havis pli bonan pasivan scion de la franca ol tiuj, kiuj lernis la francan dum kvar jaroj. (La aŭtoro nomas tiun pasivan kapablon recognition knowledge, rekona scio; temas pri rezultoj en ekzamenoj rilate al traduko el la franca, al la kompreno (en la angla; skriba ekzameneto), aŭda kompreno, vortaro kaj gramatiko.)
Se kontraste la celo de la lingvo-instruado estu la aktiva lingvo-regado, tiam indis tuj komenci per la franca.
Kiun el la du celoj oni elektas, tio dependas de propra prefero. La aŭtoro citas la rimarkon ke la pasiva kapablo, legado, havas ekzemple la avantaĝon ke la lernanto povas memstare plu uzi kaj evoluigi la kapablon post la lernejo. Mi mem tre kredas je la kombino – unue dum longa tempo pasive lerni kaj nur poste okupiĝi pri aktiva uzado (tio, laŭ mi, havas avantaĝon ankaŭ rilate al la atingebla akĉento).
Unue lerni Esperanton pli bonas por malpli inteligentaj infanoj
La studo de Halloran dividis la lernantojn laŭ inteligenteco en du plus du klasojn kaj la pli inteligentan duonon ankaŭ laŭ la kapablo kompreni kaj uzi vortojn; la malpli inteligentaj estis miksitaj en siaj du klasoj. El tio rezultis en la unua jaro kvar klasoj de po trideko da lernantoj (en la postaj jaroj la klasoj iom miksiĝis pro ceteraj konsideroj de la lernejo). La studo konstatis, ke la malpli inteligentaj infanoj havis pli bonajn rezultojn en la franca, post kiam ili studis la francan dum nur tri jaroj sekve de la antaŭa jaro de Esperanto, ol post kiam ili studis la francan dum kvar jaroj. Tio okazis sen aldona studotempo por la franca.
Tiu pli bona rezulto de tiuj Esperanto-lernintoj estis eĉ pli granda, kiam la infanoj aldone al malpli alta inteligenteco krome havis relative malaltan kapablon rilate al vortoj.
La pli inteligentaj lernantoj atingis ĝenerale pli bonajn rezultojn en la franca, kiam ili rekte komencis per tiu ĉi lingvo kaj ne unue lernis Esperanton.
Kiucele propedeŭtiko de Esperanto?
Pri la temo propedeŭtiko, do dekomenca instruado de Esperanto por poste pli sukcese instrui alian fremdan lingvon, mi aŭdas de jardekoj. Mi neniam vere komprenis, kial ni Esperanto-parolantoj kiel tuto estu aparte entuziasmaj pri tio. Nia baza celo estas disvastigi Esperanton mem, ne unuavice disponigi Esperanton por atingi pli bonan rezulton en la disvastigado de aliaj lingvoj. Por ni la veraj gravaĵoj estas Esperantujo kaj ties bonfarto, kaj ne iuj aliaj lingvoj, kiujn ni Esperanto-parolantoj ja ofte ŝatas, sed pri kies lerta instruado ni eble ne rompu al ni la kapon. Ĉu? Sed aliflanke ni ja memoru la Bulonjan Deklaracion pri la esenco de Esperantismo, laŭ kiu “ĉiu deziranto povas (…) uzadi la lingvon por ĉiaj eblaj celoj” – do evidente ankaŭ por propedeŭtika uzado.
La “nova propedeŭtiko” kaj la ruza truko de la Esperanto-komunumo
Pro tiuj konsideroj ne tro zorgigis min ke tiu ideo de komenca instruado de Esperanto ne realiĝis grandskale en la lernejoj. Mi eĉ ŝerce diris, ke la ekstera mondo ŝajne evoluigis “novan propedeŭtikon” por Esperanto, ĉar nuntempe oni en tre multaj lokoj instruas la anglan kiel unuan lingvon. Kiel la Esperanto-instruistoj scias, tio estas sufiĉe helpa por la posta instruado de Esperanto. Lerninto de la angla pli rapide lernas Esperanton ol homo ne lerninta fremdan lingvon. Oni do povas diri, ke la instruistoj de la angla donas parte enkondukan kurson al Esperanto kaj ke el ĉiu instruhoro de la angla eble dek minutoj estas jam helpaj por posta lernado de Esperanto.
Eble jen temas pri aparte ruza truko de la Esperanto-komunumo. Post kiam oni konstatis, ke Esperanto mem ne estas facile akceptebla en lernejoj, oni ŝanĝis la strategion kaj kaŝe subtenis la instruadon de la angla. Tio ja signifas la menciitan gravan ŝparadon de postaj instruhoroj de Esperanto kaj tiel liberigas labortempon de Esperanto-aktivuloj kaj tiel subtenas la pluan disvastigon de Esperanto. La praktiko montras kiom efika estis tiu vojo: Esperanto pli kaj pli disvastiĝis dum la pasintaj jardekoj, dum kiuj disvastiĝis ankaŭ la angla…
Tamen mi koncedas, ke la legado de la studo de Halloran ŝanĝis mian percepton de propedeŭtiko. Se vere la montritaj rezultoj ekzistas en la formo, en kiu Halloran konstatis ilin – se vere ili estas ripeteblaj en diversaj aliaj cirkonstancoj – tiam indas serioze paroli pri la temo kun edukaj instancoj. Unu aferon mi certe lernis el la tuto: Ne ekzistas ĝenerala kaj simpla regulo pri propedeŭtiko – indas detale studi ĝin.
El diversaj aliaj fontoj mi cetere lernis, je kiom multaj eraroj pri Esperanto lingvistoj tre ofte kredas kaj kiom malmulte pri la ĉiutaga uzado de Esperanto granda parto de ili scias. Se ni ne sukcesos unue ŝanĝi tion, se ni ne kuraĝe informos lingvistojn pri ekzemple la fakto, ke Esperanto nun estas jam ĉiutaga lingvo de pluraj miloj kaj la ĉefa lingvo de almenaŭ cento da homoj, ni verŝajne ne sukcesos efike subteni la lingvoenkondukan instruadon de Esperanto nek la pli rapidan disvastiĝon de la lingvo Esperanto mem.
La SUA e Mexico ia acorda alga termas major de comersia, en cuando la presa aumenta per completi un renegosia de la Trata de Comersia Libre de America Norde.
Donald Trump, presidente de la SUA e un criticor frecuente de la acorda esistente, ia anunsia ier esta avansa parente.
La resulta final resta en duta, e Canada, la pais tre en la trata, va rejunta se a la negosia oji.
Trump ia inisia un anio de discute cuando el ia menasa retira la SUA de la trata. El ia esije ce on renegosia la acorda de 1994, cual el culpa per un declina de empleas fabricante en la SUA, spesial en la industria de autos.
Asiones SUA ia crese e la peso mexican ia forti a la anunsia de la resulta inisial a lundi.
La compania Uber dise ce lo intende consentra plu a bisicles e patinetas eletrical, e min a autos, an si esta risca redui sua profita.
La xef, Dara Khosrowshahi, ia dise ce modos de transporta individua conveni plu a viajas en sites. El previde ance ce persones va fa viajas plu frecuente ma plu corta en la futur.
La compania de taxis compartida ia investi a companias diversa de bisicle en la anio pasada. Sua bisicles eletrical es aora disponable en oto sites en la SUA, incluinte York Nova e Washington, e va es lansada a mercato en Berlin pos tempo corta.
Lo ia junta se ance con Lime, un compania de patinetas eletrical, e ia negosia acordas en otra mercatos como la transporta publica e la move de carga.
Khosrowshahi ia confesa ce Uber reseta min mone de un bisicli ca de la mesma viaja par auto, ma ia sujesta ce la difere va es reduida car clientes va usa plu comun la ap per viajas plu corta. El ia aseta ce la taxistes de Uber risca perde par la projeta, ma ia dise ce los va pote benefica futur de viajas plu longa par auto.
Uber, cual ia perde mesma $4,5 mil milion en la anio pasada, senti un presa per boni sua finansia ante ofre sua asiones per compra. La revenu de sua taxis crese, ma lo ia perde ance multe par causa de la custa de estende a mercatos nova, como la comparti de bisicles e ia trae de comedas.
Ance un presa par regulores menasa la crese de la compania. En esta mense, per trata la conjesta, York Nova ia vota per pone un limita tempora a la cuantia de lisensas nova per veculos funsionante como taxis, e la maior de London ia dise ce el vole ajunta restrinjes simil.
Un tecnica nova permete ce canes deteta la odor de ivor, corno de rinosero e otra cosas simil, ascondeda en contenadores de transporta, usante mera un sample pico de aira. On proba la metodo a la porto Mombasa en Cenia, sur cual on dise ce lo es la sentro la plu ativa per contrabanda de ivor en Africa.
Longo un reporta, on ia saisi plu ca 18 mil cilogrames de ivor a la porto entre 2009 e 2014. Per furni un tal cuantia, la reporta sujesta ce cisa plu ca 2400 elefantes ia mori – e esta pertine sola a la ivor cual on ia deteta.
Ma canes ave un capasia stonante de ole, e los pote deteta an cuantias pico en un contenador enorme de 10 metres.
En la sistem nova, alga aira es sucada de un contenador e pasada tra un filtro. On presenta esta filtro a un can spesial instruida, ci senta se si el ole cualce cosa suspetosa: no sola ivor, ma ance otra produidas nonlegal de animales, plantas e lenio.
La scema permete ance ce la canes esamina plu de la sirca 2000 contenadores cual pasa tra la porto de Mombasa en cada dia. A ante, la canes ia debe visita direta la contenadores, cual ia es un taxe difisil su la sol de Africa este.
An si lo ia consuma tempo, la metodo nova ia resulta 26 saisis susedosa en mera ses menses, furninte informa esensal sur la redes criminal cual gania profitas vasta de la comersia nonlegal.
On trova se ancora en un corsa contra la tempo, car on estima ce no plu ca sirca 25 mil rinoseros negra e blanca resta en esiste. Sola en Sudafrica, plu ca mil rinoseros ia es matada par xasores en la anio pasada. E en cada dia, sirca 55 elefantes african es matada per sua ivor.
Un ancian juristo del presidento actual del States Unit de América ha confesset su culpa pri ott crímines financiari. Il ha confesset in mardí, que cent quinant mill dóllares, payat por co(r)rupter e tacentar alquí, hat esset payat por influentiar li election in li annu du mill decisix in un favor de un candidate anónym; tande li presidento actual esset electet. Li juristo ha esset temporarimen liberat sur un caution quincent mill dóllares til li proxim procedura judiciari. (US)
<phoneme alphabet=”ipa” ph=”un anˈt͡sjan d͡ʒuˈristo del preziˈdento akˈtwal del ˈstates uˈnit de aˈmerika ha konfesˈset su ˈkulpa pri ott ˈkrimines finanˈt͡sjari”/>. <phoneme alphabet=”ipa” ph=”il ha konfesˈset in marˈdi”/>, <phoneme alphabet=”ipa” ph=”kwe t͡sent kwiˈnant mill ˈdollares”/>, <phoneme alphabet=”ipa” ph=”paˈjat por korrupˈter e tat͡senˈtar alˈkwi”/>, <phoneme alphabet=”ipa” ph=”hat esˈset paˈjat por inflwenˈt͡sjar li elekˈt͡sjon in li ˈannu du mill det͡siˈziks in un faˈvor de un kandiˈdate aˈnonym”/>; <phoneme alphabet=”ipa” ph=”ˈtande li preziˈdento akˈtwal esˈset elekˈtet”/>. <phoneme alphabet=”ipa” ph=”li d͡ʒuˈristo ha esˈset tempoˈrarimen libeˈrat sur un kawˈt͡sjon kwinˈt͡sent mill ˈdolˈlares til li ˈprogzim prot͡seˈdura d͡ʒudit͡sˈjari”/>.
La comision elejal de la Republica Democrata de Congo ia dise ce Jean Pierre-Bemba, un comandor militar pasada de la pais, no pote aspira deveni la presidente seguente de la pais.
Bemba ia es un de ses aspirores sur ci on ia judi ce los es noncualinte, pos oras de discute. Esta xef pasada de rebelores ia es descondenada de crimines de gera en junio, ma la comision ia dise ce el no es elejable par causa de un otra condena par la Corte Criminal Internasional per sua soborna de atestores.
Bemba, ci ia revade a la pais a la comensa de agosto pos des-un anios como un escluida o prisonida, apela presente contra acel condena.
On intende ce la vota en esta anio va eleje un seguor per presidente Joseph Kabila, de ci sua periodo du e final ia fini ofisial a du anios ante aora. La alia governante ia nomina Emmanuel Ramazani Shadary, un ministro pasada de internas, como sua aspiror.
En soma, 25 persones ia proposa sua nomes, incluinte Antoine Gizenga e Adolphe Muzito, du ministros xef pasada, sur ci on ia judi ce ance los no pote aspira la presidentia.
Partitos oposante ia cexa sur la deside par la comision elejal an ante sua anunsia, acusante “la rena presente” de atenta “supresa la prosede elejal”.
La escluidas, incluinte Bemba, ci es un de la oposores la plu temeda de presidente Kabila, pote apela contra la deside nova. On va publici la lista final de aspirores en setembre.
Scott Morrison va deveni la ministro xef nova de Australia pos la despone de Malcolm Turnbull par sua oposores en un compete per la posto. Turnbull ia perde la suporta de sondas, e ia esperia lo cual el ia descrive como “un rebela” par otra parlamentores.
En un vota interna, Morrison, la tesoror, ia gania 45 votas contra la 40 per sua oposor la plu forte Peter Dutton, un ministro pasada de internas.
Con un eleje prosima, parlamentores ia es nervosa sur la suporta debil per la governa en sondas de opina, e par causa de defetas resente en elejes partal.
En la semana pasada, un disputa sur politica de enerjia ia ensende un tensa cual esiste ja longa entre la moderada Turnbull e la ala conservaliste de sua partito. A martedi, Dutton, un conservaliste, ia defia el sin susede, ma la marjin peti de sua defeta ia tisa plu la situa.
Morrison ia entra a la compete cuando Turnbull ia perde alga suportores major. Turnbull ia acorda resinia cuando un majoria de parlamentores ia urje la abri de la posto de ministra xef per reeleje – un situa nomida “spill” (malversa) en engles australian.
Multe persones ia descrive esta semana como un de la plu caososas en la istoria political de la pais. En sua confere jornaliste final, Turnbull ia descrive la semana como “fol”, ma ia grasia sua colaborores per eleje Morrison e no Dutton.
En la des anios pasada en Australia, tre otra ministros xef ia es ance desponeda par oposores en la mesma partito. An no un ministro xef en la eda resente ia susede completi sua periodo como ministro xef, partal car elejes aveni tan frecuente (a un ves en cada truple de anios) e donce persones nonpopular en la pais o en sua partito es rapida sacrifiada.
En la sistem australian, la ministro xef no es direta elejeda par votores, ma es simple la gidor de la partito o la alia cual ave la majoria de membros de parlamento.
Rexercores a MIT (la Instituida Tecnolojial de Massachusetts) ia developa un metodo par cual sumarinas pote comunica con aviones.
A presente, aviones no pote fasil deteta siniales de sonar de su la mar, car estas refleta de la surfas de la acua e penetra rara. La rexercores ia trova ce radar de frecuentia estrema alta es capas de deteta ondetas pico en la acua, creada par un parlador suacuan comun.
Sumarinas comunica usante ondas de sonar, cual move bon sola su la acua, e aviones comunica par siniales de radio cual no move bon en acua. Per envia mesajes, sumarinas pote veni a la surfas, ma esta risca revela sua loca. A veses, on usa boias per reseta siniales de sonar e tradui los a radio.
La sistem developada a MIT usa un parlador suacuan per dirije sonar direta a la surfas de la acua, creante ondetas pico con altia de sola alga micrometres. Radar supra la acua pote deteta estas e redesifri los a mesajes.
La rexercores ia proba la idea en un pisina e ia susede reseta la mesajes suacuan. An tal, la sistem pote spende un tempo longa en envia un cuantia grande de informa, e lo no funsiona bon si la acua conteni ondas plu alta ca 16 sentimetres.
Lo es ance un sistem de sola un dirije: la avion no pote envia mesajes a la sumarina. Ma on espera developa algoritmos capas de elimina la “ruido” de un mar ondosa per isoli la ondetas de sonar.
En futur, la tecnica va pote aida aviones o avionetas a deteta ance la loca de rejistradores perdeda, de la spesie nomida “caxas negra”.
Venezuela ia sesa funsiona ier en atenta comprende sua sistem de mone nova introduida. Miles de companias ia clui per ajusta se a la “bolivar suveran”, e multe laborores ia resta a casa.
Presidente Nicolás Maduro ia inisia la biletas nova a lundi, revaluante e renominte la bolivar esistente, e declarante la dia como un festa nasional. La governa dise ce la mone nova va doma la problem de infla noncontrolable, ma oposores sujesta ce lo va mali an plu la crise.
La mone nova sutrae sinco zeros de la “bolivar forte” vea. Per esemplo, un taso de cafe cual ia custa 2,5m bolivares forte a ante ave aora la custa de sola 25 bolivares suveran. An tal, persones en la capital, Caracas, cexa ce los pote retira no plu ca 10 bolivares suveran de automatas de banco.
An la mercato negra de dolares ia es parada par la cambia de mone.
La governa ia anunsia alga otra cambias economial per acompania la biletas nova, incluinte un aumenta enorme de la salario minima, un crese de la imposta de valua ajuntada, e un redui de la suporta jenerosa per carburantes.
Maduro ia dise ance ce la bolivar nova va es liada a la petro, un mone virtual sur cual la governa dise ce lo es liada a la reservas de petrolio de la pais. La SUA ia proibi sua sitadanes de comersia con petros, e un pajeria de criptomone descrive la petro como an “frodosa”.
Ance ier, Venezuela ia es secuteda par un trematera major longo la rejion de sua costa norde. On ia senti lo en Caracas, do multe de la construidas ia es evacuada. Sismolojistes venezuelan ia rejistra un trema de grado 6,3, con episentro en la este de la pais. On no reporta ce persones ia mori.
En Malaisia, on xerca un aparato radioativa cual ia desapare de un camioneta en la parte plu temprana de esta mense. On dise ce la sustantia en la aparato radiografial ta sperde un contamina perilosa si on ta desasembla lo en modo nonconveninte.
On teme ance ce persones malvolente ta pote usa lo como un composante de bomba si los ta oteni lo.
La ojeto mancante es usada en radiografia industrial. Lo ia parteni a un organiza cual fa probas, ajustas e esaminas per companias de petrolio e gas.
La tubo grande, con manico, cual pesa 23 cilogrames, ia es usada per deteta fesures en metal. Lo conteni la isotopo radioativa iridio-192, cual pote causa feris permanente si on manipula lo per an alga minutos, e pote mata si on es prosima a lo tra oras o dias.
Un problem simil ia aveni en la anio pasada, e on ave no informa ance sur la loca de acel aparato.
La aparato ia es portada en retro de un camioneta en la capital malaisian, Kuala Lumpur. On ia usa lo a un loca a la borda de la site, ante move lo a un otra loca. Cuando los ia ariva, la gidores de la camioneta ia descovre ce la aparato manca. On ia interoga la du omes ante relibri los.
On divina ce algun ia fura la aparato o ce lo ia cade de sur la camioneta movente. La polisia ia inisia un investiga. La governa ia confirma la aveni ma insiste ce “tota es en controla”.
Un grupo de tehanes vea ia ariva en Txoson per encontra relatadas ci los no ia vide pos la Gera Corean de 1950–53.
La gera ia divide la Penisola Corean, e persones abitante a la lado norde no ia pote parti. La du Coreas, ancora tecnical en gera, ia organiza reunis a ante, ma esta es la prima en tre anios.
Sento persones ia es elejeda par cada lado per partisipa en la reuni. Alga ia renunsia pos descovre ce la relatadas ci los ia espera vide no vive plu. En soma, on va ave 83 persones de la Norde e 89 de la Sude.
La gera ia separa miliones de persones de sua familias, e esta reunis corta va es probable la ves final cuando multe va vide lunlotra.
Tra la anios, a tempos de calmia relativa, la du Coreas ia organiza ce grupos elejeda visita lunlotra. On ia fa esta a 20 veses en la 18 anios pasada. La reunis pasada entre frates e sores, enfantes e jenitores, e sposas e sposos ia es esperias estrema emosiosa.
La tehanes viaja par bus a traversa de la frontera gardada, asta la vacanseria de la montania Kumgang. Los va pasa tre dias en Txoson, ma va es con sua relatadas per sola alga oras en cada dia: sola 11 oras en soma. La plu de sua visita va es forte supravideda.
Multe de los trae donadas como vestes, medisin e comedas per sua relatadas en Corea Norde, un pais multe plu povre. Alga dotores e ospitalores viaja con la grupo per institui un sentro medical per la partisipores vea.
La aveni, fasilida par la Crus Roja, es la resulta de un encontra entre la xefes Kim Jong-un de Txoson e Moon Jae-in de Tehan a la frontera en april. Los ia encontra lunlotra a ves du en maio, cuando los ia acorda recomensa la reunis. On previde ce los va fa un plu encontra en la semanas veninte.
In un ex li toilettes de un avion de passageres de un companie aviatori german, quel viageat in jovedí ex un cité sud-egyptian al cité maxim grand west-german, un passagere ha trovat un nota con li parol “bombe”. Pos que li information pri li menacie per un bombe hat a(t)tinget li piloto, il actet secun instructiones e il devet far un ímprevidet a(t)terrage de urgentie in li aere-portu max proxim – to esset in li insul maxim grand de Grecia, ú li avion ha esset perlustrat. (GR)
<phoneme alphabet=”ipa” ph=”in un eks li toiˈlettes de un aˈvjon de passaˈʒeres de un komˈpanje avjaˈtori ʒerˈman”/>, <phoneme alphabet=”ipa” ph=”kwel vjaʒeˈat in d͡ʒoveˈdi eks un t͡siˈte sudeʒypˈt͡sjan al t͡siˈte ˈmagzim ˈgrand westʒerˈman”/>, <phoneme alphabet=”ipa” ph=”un passaˈʒere ha troˈvat un ˈnota kon li paˈrol”/> “<phoneme alphabet=”ipa” ph=”ˈbombe”/>”. <phoneme alphabet=”ipa” ph=”pos kwe li informaˈt͡sjon pri li meˈnat͡sje per un ˈbombe hat attinˈʒet li piˈloto”/>, <phoneme alphabet=”ipa” ph=”il akˈtet ˈsekun instrukˈt͡sjones e il deˈvet ˈfar un ˈimpreviˈdet atterˈraʒe de urˈʒent͡sje in li aereˈportu maks ˈprogzim”/> – <phoneme alphabet=”ipa” ph=”to esˈset in li ˈinzul ˈmagzim ˈgrand de ˈgret͡sja”/>, <phoneme alphabet=”ipa” ph=”ˈu li avˈjon ha esˈset perlusˈtrat”/>.
On ia trova ce un sustantia trovada par arceolojistes en un tomba antica egipsian es un ceso estrema vea.
A alga anios ante aora, un ecipo ia descovre jares rompeda en la tomba de Ptahmes, un ofisial egipsian major. En un de la vasos, los ia trova “un masa blancin e solidida”. Los ia suspeta ce lo es un comeda, ma no ia sabe de cual spesie.
Aora un studia ia identifia lo como ceso de 3200 anios ante aora. La descovre es importante car on ia ave no indicas presedente de la produi de ceso en Egipte antica.
La ceso ia es xef composada de lete de ovea e capra, e ia ave probable un sabor multe asida.
La rexercores ia trova ance trasas de un bateria capas de causa un maladia comunicable, nomida bruselose, cual resulta de come produidas nonpasteurida de leteria. La maladia esiste ancora oji, e sua sintomes inclui febres, suis e doles de musculos. Si on confirma la bateria, lo va es la atesta la plu vea de un tal caso.
La tomba, a la necropoli Saqqara prosima a Qahira, ia parteni a un maior de la site antica Memfis. On ia desentera lo a la ves prima en 1885. Pos deveni perdeda su arena, lo ia es redescovreda en 2010.
Carlos Pesquera Alonso iom kontraŭvole iĝis la ĉeforganizanto de la ĉi-jara IJK en Badajoz, Hispanio. Pro la multa laboro dum la kongresa semajno li apenaŭ havis tempon dormi aŭ mem partopreni la IJK-n, sed la kongreso iĝis sukceso kaj estis rimarkita de la amaskomunikiloj, li rakontas en interjvuo de Rogier Huurman.
Komuna fotado dum la IJK. Foto: TEJO.
Carlos Pesquera Alonso estas la ĉeforganizanto de la ĵus okazinta 74-a Internacia Junulara Kongreso de TEJO en Badajoz sur la hispan-portugala landlimo.
Kiam dum la IJK li plendis, ke la unua mencio de Libera Folio pri la IJK estas pri negativaĵo, mi kaj li interkonsentis fari intervjuon unu semajnon post la solena fermo. Li ankaŭ vetis tiam, ke li fermos la financajn kontojn ene de unu semajno.
Libera Folio: Unua demando, ĉu vi jam sufiĉe dormis?
Carlos Pesquera Alonso: – Jes. Mi finfine havis sufiĉe da tempo por dormi.
Rakontu iomete pri vi mem. Kion vi faras, kiam vi ne organizas ion en Esperantujo?
– Mi estas memlaboranto. Mi havis mian malgrandan entreprenon. Ni konsilis rilate al politikaj kaj sociaj temoj, do ĉefe ni helpis en politikaj kampanjoj por balotoj.
Kiel okazis, ke vi iĝis la ĉeforganizanto de tiu ĉi IJK?
– Ĉefe pro laboraj kialoj. Mi ne volis esti la ĉefa respondeculo. Unue mi diris, ke mi ne havas sufiĉe da tempo, sed Enric [Baltasar], pro kiu ĉefe ni havas la IJK-on, demisiis kaj ankaŭ iomete kabeis portempe, kaj la alia respondeculo Krishna [Sivillà Rubio] havis eĉ kvar laborojn samtempe, do li ne povis dediĉi tiom da tempo. La alia lokano, kiun ni havis, dediĉis multe da tempo al Esperantujo antaŭ la IJK, kaj pro tio la familio petis dediĉi pli da tempo al la familio mem, kaj li ne havis alian eblon.
Kiom da homoj finfine aliĝis, kaj kiom da homoj ĉeestis?
– Bedaŭrinde mi malsanas, kaj mi ne havas la certajn datumojn. Mi kalkulas, ke estas iom pli ol 300 homoj, kiuj aliĝis, kaj partoprenis laŭ mia memoro inter 260 kaj 270.
Ĉu mi el tio ankaŭ povas konkludi, ke vi ankoraŭ ne finis kalkuli la kontojn de la IJK?
– Jes, mi malgajnis la defion, ĉar por la financa raporto mi ankoraŭ devas ricevi fakturojn, kiujn mi ne havas.
Kiom da tempo ankoraŭ necesas de vi kaj aliaj por fini la organizajn aferojn de tiu ĉi IJK?
– La problemo nun estas, ke multaj homoj feriumas. Se ne, mi bezonus nur tri tagojn por havi la financan raporton. La problemo estas, ke multaj, kiuj povas helpi nun, havas ankaŭ siajn feriajn tagojn, aŭ estas revenantaj al aliaj laboroj aŭ aliaj landoj.
Pri kio vi plej kontentas pri tiu ĉi IJK?
– Mi kontentas ĉefe pri mia apero en Cope, la dua plej granda radiostacio en Hispanujo. Mi aperis posttagmeze ĉirkaŭ dek minutojn, kaj multaj homoj aŭdis pri Esperanto. Mi kontentas, ke ni aperis en multe da regionaj kaj lokaj gazetoj, ĵurnaloj kaj radioj, eĉ en iu regiona malgranda televido kelkajn minutojn. La homoj aŭdis pri Esperanto en Ekstremaduro.
Katharina Klat, Carlos Pesquera Alonso kaj Krishna Sivillà Rubio estis la ĉefaj organizantoj de la IJK.
Kiu estis via maniero por atingi amaskomunikilojn?
– Por la programo mi zorgis havi preskaŭ ĉiutage ion, kio rilatas al eksteraj asocioj. Io, kio estas sufiĉe bona kialo por sendi tekston al la amaskomunikiloj, ke ni faras tion. Unue la solena malfermo, poste la kulturlingva festivalo sur publika placo, du tagojn nenio, poste la teatraĵo Utopio, la sesan tagon estis la programero kun asocioj pri egaleco, kaj la sepan tagon kun la politikaj partioj. Tial ni aperis tiom multe. Ĉar ĉiam ni havis ion por aldoni krom simple paroli pri Esperanto.
Pri kio en tiu ĉi IJK vi malkontentas?
– Pri la ĥaoso pro la homoj, kiuj aliĝis kaj poste ne venis. Tio kostis al ni monon. Multe da homoj, ĉefe el landoj, kiuj bezonas vizon, sed ankaŭ aliaj, aliĝis kaj poste ne venis. Kaj tio komplikis nian laboron en la akceptejo. Mi malkontentas ankaŭ, ke TEJO ne estis jam bone preparita. Ni ne antaŭpretigis sufiĉe kiel agi, kaj tiam estis iom da ĥaoso, kaj iom tro da laboro por la teamo, ĉefe en la akceptejo en la unua tago. Tio rilatas al tio, ke la buso el Lisbono venis tro malfrue.
Ĉu okazis por vi iuj grandaj surprizoj dum la IJK?
– Ne. Krom la malbona evento, pri kiu Libera Folio raportis, mi pensas, ke ĉio iris ĉefe laŭplane. Io, kion mi vere volas laŭdi, estas la helpo de pluraj esperantistoj, kiuj eĉ ne parolas la hispanan, kiuj partoprenis en la politika debato. Ĉar tio helpis al ni doni bonan impreson de nia movado.
Kiujn el la programeroj de la IJK vi bedaŭras ne partopreni?
– La komitatkunsidon!
Vere?
– Mi scias, ke kelkfoje ĝi estas tre enuiga, sed estas mia respondeco partopreni kiel komitatano de BEMI. Sed logike mi devis zorgi pri pluraj problemetoj, kiuj aperis. Mi bedaŭras vere, ke mi povis naĝi nur unufoje, dum la ekskursa tago.
Ĉu estas ankaŭ io, kion vi partoprenis, sed bedaŭras partopreni?
– Ne. Sed mi havas iom la senton, ke mi ne partoprenis en la IJK. Mi imagas, ke tio estas kutima sento de la organizantoj. Mi fakte preskaŭ en nenio partoprenis pro la organizaj devoj.
La lokaj neesperantistaj helpantoj aŭ laboristoj ŝajnis tre helpemaj. Ĉu vi komunikis kun ili antaŭ la alveno?
– Mi ekkonetis ilin, sed mi parolis kun ili fakte nur pri kiom da homoj venos kaj tiel plu, do ne pri io, kio helpus ekkoni ilin, sed mi havas la impreson, ke vere la homoj el Badajoz estas tre bonvenigaj homoj. Kaj ni vere vidis, ke eĉ se ili ne parolas la lingvon, tio ne gravas por ili, kaj ili vere helpemis. Ili vere amuziĝis kun ni, kaj tio vere helpis min senti, ke la IJK estis granda sukceso. Eĉ se ni ne atingis multe da homoj, mi certas, ke la laboristoj ĉiam memoros nian kongreson kaj ke ĉiam, kiam ili havos iun konversacion, kiu temas pri lingvoj, ili parolos pri Esperanto, kaj ili diros, ke ni estas la plej mojosaj homoj en la mondo.
Kiuj estas viaj planoj por la sekva tempo krom la finkalkulado de la IJK?
– Unue resaniĝi, tio estas grava afero. Due finviziti miajn familion kaj amikojn, ĉar mi havas bonan familion ĉi tie en Hispanujo. Fakte hodiaŭ mi devas renkontiĝi kun miaj lokaj klubanoj. Sed krom tiuj sociaj aferoj mi nuntempe pensas pri venonta projekto rilate al Esperantista loĝado aŭ hotelo aŭ gastejo.
Ĉu vi pensas, ke vi partoprenos en alia maniero en sekva IJK aŭ alia renkontiĝo, post viaj spertoj de tiu ĉi jaro?
– Ne. Mi ĉiam estos mi. Kiam mi partoprenis en mia unua IJK en Vroclavo, mi vere bedaŭris, ke ni kiel esperantistoj ne sufiĉe varbis al neesperantistoj. Kaj pro tio mi jam havis tion planita. Mi ĉiam havis tiun konstrueman kaj kritikeman sintenon. Ankaŭ helpeman. Tio estas parto de mia naturo, tio ne ŝanĝiĝis.
Post kiam kolegaj monaĥoj estis publikigintaj pli frue ĉi-jare en sociaj medioj akuzojn de Ŝi Ŝjueĉeng pro seksa miskonduto kaj ŝtelo el fondaĵoj, oni anoncis en merkredo lian rezignon de lia posteno de la prezidanto de la Budhista Asocio de Ĉinujo. Tio estas rigardata kiel simptomo de kresko de la ismo “Mi Ankaŭ” en Ĉinujo. Oni akuzis lin, ke li estis molestinta monaĥinojn kaj petinta seksajn favorojn de ili en sia pekina monaĥejo. Li estis neinta la akuzojn kiel malverajn. (CN)
En Britio ekde deko da jaroj okazas instruado de Esperanto en kelkaj lernejoj sub la iom konata nomo Springboard to Languages (aŭ Esperante “lingvolanĉilo”). Junaj lernejanoj inter 7 kaj 11 jaroj lernas unue Esperanton, poste alian fremdan lingvon, ekzemple la francan. Indas konscii, ke la entuta instruado de lingvoj en Britio nuntempe ne tre intensas, kaj ankaŭ tiu komenca instruado de Esperanto okazas dum nur 20 lecionoj – unu leciono semajne dum 20 semajnoj. Ĉu tiu komenca lernado de Esperanto multe helpas la postan lernadon de la alia lingvo? Jen unu el la demandoj, kiujn traktas la akompanaj sciencaj studoj.
